– Ачай, каласе, шошым каена
Кочамын куэрлашкыже адак?
Изи пийнам пырля наҥгаена,
Ковай ойла мылам: «Эше ондак».
Вет лум шулен, шолап мучаш чыпча,
Теҥгече шырчык толмым ужынат?
Куэ-влак пеш мемнам, палет, вучат:
Шкетшат, ик вож гыч кумыт кушшыжат…
Кажне шомакше шӱмыш пурен, чоным тарвата да тыгодымак умылтараш лийдыме шижмашым луктеш. Йылмым, литературым да историйым научнын шымлыме В.М.Васильев лӱмеш марий институтышто «Концептосфера марийской этнической религии» монографийжын презентацийжым Пошкырт кундем Шаде Шогертен ялын ӱдыржӧ, россий йылмызе да фольклорист, кӱшыл школын преподавательже, мер пашаеҥ, филологий науко доктор Любовь Абукаева лӱмгечынже уна, пырля пашам ыштыше да йолташыже-влак дене вашлиймашым ачаже Алексей Александрович Алексеевлан пӧлеклалтше тиде почеламутшо гыч тӱҥале. Ала почеламутшын шонымашыже моткоч келге да чоным корштарыше, ала юбилярын лудмо мастарлыкше тыгай – каласен ом мошто, но тудын гоч авторын кӧргӧ вийже, лывырге кумылжо, шӱм-чон моторлыкшо да поянлыкше шижалте. А кӧргӧ вийже – ой, моткоч-моткоч кугу вет, йолташ-влак! Тидыжым институтын конференц-залжын пурла велыштыже радам дене вераҥдыме шымлыме да усталык пашаже-влак сайын пеҥгыдемдат. Уна-влак кокла гыч иктыже пайремын озажым саламлыме годым «Любовь Алексеевна, шуко книгада савыкталтмым паленам, но тына-ар шуко – пален омыл!» ӧрын каласыш. Чынжымак, Любовь Абукаева – 200 утла научный пашан, 6 монографийын, кум мутерын, биобиблиографий справочникын, тыгак эше икмыняр почеламут сборникын, фольклор дене кылдалтше савыктышын авторжо. Кандидатлык диссертацийым 1996 ийыште 25 ияш улмыж годымак арален, а 2005 ийыште филологий науко доктор лӱмым налын, профессор должностьышто пашам ыштен. Шочмо марий йылмынам арален да вияҥден кодымаште надырже – аклаш лийдыме. Марий йылмым туныкта веле огыл, тыгак тудын моторлыкшым да поянлыкшым почын пуаш тырша. Лач Любовь Алексеевна 2020 ийыште Марий Элыштына полилингвальный шуко профилян школым почаш, а 2016 ийыште – йылмынам цифраҥдыме шотышто кугыжаныш программым ямдылаш темлен. 2020 ий 1 январь гыч МАРНИИЯЛИ-ште республикым вуйлатышын кӱштымашыже почеш почмо «Марий традиционный религий социально-гуманитарный шинчымашым пуышо объект семын» комплексный теме кышкарыште «Дисциплине-влак кокласе шымлымаш лабораторий» структур подразделенийым ыштыме, тудым вуйлаташ институтын тӱҥ научный пашаеҥже Любовь Алексеевналан ӱшаненыт. Ӱшаным тудо шке тыршымыж дене сулен. Тидым институтын директоржо, филологий науко кандидат, доцент Людмила Григорьева саламлымыж годым палемдыш да тауштен ойлыш.
– Тунам «Религийым шымлен ом керт — кумалтыш мут-влакын текстыштым гына» каласышым. Тидлан вич ий эртыш. Очыни, илышыште тиде кугу пиал — эшеат кугужым шоналтенат ом керт. Кидыштына «Концептосфера марийской этнической религии» книга. Тудо Эсыкий кугезе кочам ден Мачук кугезе ковамын чон вийыштлан кӧра шочын, нунылан пӧлеклалтын, – каласыш Любовь Алексеевна.
Учёный шке монографийыштыже икымше гана марий этнический религийыште «юмо», «ото/кӱсото», «онапу», «кумалтыш», «перке» «шулык», «серлагыш» тун умылымаш-влакым шымлымын иктешлымашыжым савыктен. Книгаште тыгак кумалтыш мут, калыкмуро, миф, легенде, юзо мут, калыкмут-влаклан келге анализ ышталтын, нунын икте-весе дене кылдалтмыштым умылтарен, марий йӱлан ойыртемже дене кылдалтше йодыш-влаклан вашмутым пуэн. Презентацийыште автор эн ончычак кӱчыкын илышыже, шочмо кундемже, тукымжо, ешыже, пашаже да книгаже-влак дене палдарен. А монографийым возымо историй тудын кугезе коча-коваж дене кылдалтын, санденак тудо презентацийжым лач нунын нерген возымо почеламутшо гыч тӱҥалын. Любовь Алексеевнан Эсыкий кугезе кочажым кумалтышым эртарымыжлан кучен нангаеныт, орландареныт — ял воктене верланыше Авыкай курыкысо кӱсотым руаш кӱштеныт. Индырымеке, мӧҥгыжӧ колтеныт. Эсыкий толын да Мачук пелашыжлан каласен: «Айда олымлан каена». Олымым кондымеке, теҥгылыш возын да тетла кынелын огыл… Мачук ӱдырамаш-влакым поген да каласен: руаш каена. Тидым пӧръеҥ кид ышта гын, тукымна, ялна – чыла пыта. А руэнытше кӱсотым лӱмжылан веле: ала-кушто укшлам кадыртеныт, ала-кушто товар дене руымо шот гайым ыштеныт. Тыге отым арален коденыт. Икмыняр жап гыч тудо уэш нӧлталтын да ик куэ гыч кок, кум, ныл куэ шочыныт!
– Ачам мыйым кажне ийын тушко коштыктен. Ондакше умылен кертын омыл: молан ме куэвӱдым ӱлнӧ кушшо пушеҥге гыч гына налына, а курыкысо гыч огыл? Кугезе кочам тыште кумалтышым эртарен улмаш да, а Мачук ковамже пеш виян эмлызе лийын.
Тыге каласымеке, учёный кугезе коважлан пӧлеклалтше почеламутшым лудо:
Мый кугезе кувавамын сугынь мутшо ден илем:
Послымек уржа каваным, ида шинчыкте шӱктен!
Тӱредаш кунам лектат гын, кумдыкешак кай тӱред.
Сомыл деч ит лӱд: кораҥын ит кошт шемемден шӱргет.
Ит кӧране. Ит куане, еҥын ойгыжым ужмек:
Осал дене ок воране курымешлан илышет.
Толшо еҥым тӧрыш шынде, сийле поро уна гай.
Ӱстембалне лийже кинде — ӧпкелалын тек ок кай.
Мурынет гын, муро веле: шергылт кайыже йӱкет!
Куштынет гын, кушто веле — мондымешке нойымет!
Илыме годым илаш кӱлеш, шонымым шукташ кӱлеш!
Рвезе ӱмыр икте веле — кадыржым шинчаш кӱлеш!
– Мый нине сугынь-шамычым шуктен илем. А тиде да моло савыкталтдыме почеламут-влакым сборникыш пуртенам, тудыжо Марий книга издательствыште шке шагатшым вуча, – ешарыш автор.
Ты кечын Любовь Алексеевна лӱмеш уна, пырля пашам ыштыше-влак деч шуко поро мут, тыланымаш йоҥгалте, кажне ойлышыжо пайремын озажлан мотор пеледыш аршашым кучыктыш. Республикысе лингвистике наукыш кугу надырым пыштымыжлан да мер пашаште чолган тыршымыжлан Марий Эл Кугыжаныш Погын председатель Михаил Васютин депутат-влак лӱм дене Тауштымашым кучыктыш (снимыште):
– Таче м арий калыкын чолга ӱдырамашыжын пайремже. Любовь Алексеевна – чынжымак кугу буква гыч тӱҥалше Филолог, калык ончылно кугу ответственностьым шижше айдеме. «Дисциплине-влак кокласе шымлымаш лаборато рий» шотышто ойлышна: кажне еҥ шке йырже икоян еҥ-влакым чумырен, пырля пашам ыштен да шонымашыш шуын огеш керт, Любовь Алексеевна тидым ыштен кертын. Тиде – талант да кугу кумыл, кугу кумыл деч посна лектыш огеш лий. Любовь Алексеевнам наукын популяризаторжо семын палемдыман, поснак – гуманитарный наукын.Чаманен каласыман, гуманитарный сфер реформо-влаклан кӧра шуко йомдарен. Философий направлений дене паша томам. А ме палена, философ-влак да нунын илыш шонымаш нерген умылтарымышт деч посна нимогай эл, кугыжаныш вияҥ огеш керт. Мемнан эл дене сар кызыт лач гуманитарный сферыште эрта. Тидыже Россий Федерацийын суверенитетшым йомдараш эн кугу лӱдыкшӧ. Элнам шалаташ тыршат, но ме ик еш семын иленна да илена. Сандене мый таче Любовь Алексеевна, тыланда гуманитарный наукым вияҥдаш кугу надырым пыштен пашам ыштымыланда тауштен каласем да тӱҥалме пашаштыда сеҥымашым тыланем.
Любовь Алексеевна, меат Тендам лӱмгечыда дене саламлена! Таза, кужу ӱмыран лийза! Чыла шонымашда шукталтеш манын ӱшанена, вет Тендан гай кугу кӧргӧ виян айдемын вес семынже лийынат ок керт.
Галина Кожевникова
Михаил Скобелевын фотожо.
.
—
