Тӱжвач ончалмаште чылт тазала койшо самырык еҥ-влак молан шӱмын вучыдымын шогалмыжлан кӧра колат?
Медик-шамыч тыгай ситыдымашлан диагнозым уже шынденыт, тудым кугыеҥын вучыдымын колымо синдромжо манын лӱмденыт. Тугеже… у эпидемий нерген мутым лукташ ала кӱлешак?
Медициныште – у диагноз
Миллион дене еҥын кумирже мурызо Юрий Шатуновын трукышто колымыжо шукынам чот ӧрыктарыш. Медик-шамычын увертарымышт почеш, 48 ияш артист пӱсӧ шӱм черлан кӧра илыш гыч икмыняр минутышто каен.
Кызыт поснак касвел эллаште врач-шамыч эсогыл 40 ияш марте ийготан еҥ-влакын вучыдымын да медицине велым умылтараш лийдымын колымышт шотышто чот ӧрмалгымышт нерген шылтыде ойлат.
Кугыеҥын вучыдымын колымо синдромжо, вес семынже, SADS – Sudden arrhythmic death syndrome. У явленийлан тыгай лӱмым самырык да таза еҥ-влакын жап шуде, трукышто, тыгак тӱжвач ончалмаште амал деч посна колымыштым шотыш налын пуымо.
Шӱмым локтылшо кум амал
Кугыеҥын вучыдымын колымо синдромжо поснак у коронавирус инфекцийын пандемийже озаланыме пагытыште палдырнаш тӱҥалын, но врач-шамычын мутышт почеш, ковид азапын икымше амалжылан огеш шотлалт, тудо, очыни, шӱкалтышым гына ышта. Ынде медик-влак SADS диагнозым колышын капшым пӱчкедыме годым айдемын илыш гыч кайыме амалжым рашемден кертдыме годым шындат. Икте гына раш – шӱм ала-могай татыште шогалын, но лачшымак молан – йодыш кызытеш вашмут деч посна кодеш.
Австралийысе Тӱшка практике врач-влакын королевский колледжыштын уверже почеш, SADS чӱчкыдынжӧ 40 ияш марте ийготан еҥ-шамыч дене лиеш. Тыгодым азапыш тӱрлӧ тазалыкан, физический форман да илыш-йӱлан кажне еҥ логалын кертеш.
Мутлан, Дублин гыч 31 ияш Кэтрин Кин кок йолташыж дене пырля ик пӧртыштӧ илен. У коронавирус инфекцийын пандемийжылан кӧра нуно чыланат мӧҥгӧ гыч пашам ыштеныт, сандене Кэтринын эрдене пӧлемже гыч столовыйыш кочкаш волыдымыжым иктат шотыш налын огыл. Кок йолташ кечывал лишан чайым йӱаш волен, но Кэтрин адакат толын огыл. Тунам нуно телефонышкыжо «Чайым йӱаш воло» уверым колтеныт. Вашмутым вучен шуктен огытылат, пӧлемышкыже тӱкалтен пуреныт – Кэтрин вакшышыште мален. Иктыже, помыжалтараш манын, вачыж гыч рӱзалтен да, ӱдырын йӱкшен кӱэмалтше капшым шижын, лӱдмыж дене кычкырал колтен… Патологоанатом-шамычын рашемдымышт почеш, ӱдыр малымыж годым колен. А Кэтрин илыме пытартыш кечыж марте чылт тазалан шотлалтын, спорт дене пеҥгыде кылым кучен, кече еда 10000 ошкылым ыштен.
Вуйуш кая, шӧн шупшеш…
SADS-ым тудланак синдром манын лӱмденыт – тудо кеч-кӧмат кенеташте авалтен кертеш.
Туге гынат, SADS Foundation американ фонд увертарен: ӱмаште США-ште вучыдымын колышо 4000 еҥ гыч пеле утлажын кок ситыдымаш гыч иктыже лийын:
— физический упражненийым ыштыме, аздаралтме але лӱдмӧ годым вуйушым йомдареныт але шӧн шупшмылан вӱйым шийыныт;
— лишыл родо-влак (ача-ава, иза-шольо, ака-шӱжар, шочшо) кокла гыч ала-кудыжо трукышто да умылтараш лийдымын колен.
А Австралийысе Тӱшка практике врач-влакын королевский колледжыштын (RACGP) уверже почеш, SADS-ын утларак кумдан шарлыше состоянийжылан генетический аритмийын, шӱм тахикардийын да молын синдромышт шотлалтеш – тыгодым шӱмын системыже кенеташте кӱлеш семын пашам ыштымым чарна.
«Ме трукышто да умылтараш лийдымын колымо амалын кугурак ужашыже айдемын генетический факторжо денат кылдалтын манын шонена. Сандене родо-тукым гыч иктажшын трукышто колымыжо врач-шамычлан вучыдымо лийын гын, кодшо лишыл еҥже-шамычлан кардиолог дене тергалташ да эскералташ темлена», – манеш Австралийысе Бейкер лӱмеш Шӱм да диабет институтын докторжо Элизабет Паратц.
Оҥышто корштымо, шӱлыш петырныме але эсогыл спорт ошкылмаш годым моло дене иктӧр каен кертдыме годымат врачын консультацийышкыже логалаш тыршыман, молан манаш гын палемдыме ситыдымаш-влак шӱмын черланымыж дене кылдалтын кертыт. Тидым палемдыме органым ЭКГ, УЗИ, МРТ да моло йӧн дене терген рашемдаш лиеш. SADS деч аралалташлан медик-шамыч кызытеш тидым гына темлен кертыт. А эше азаплан тамак ден арака, физический ден эмоциональный нагрузко, вӱргорно давлений, вӱрысӧ сакыр ден холестерин амалым ыштен сеҥат. Кардиолог Элизабет Паратцын ойлымыж почеш, тиде синдром кызытеш умылтарыде кодеш. «Ме раш палена, тиде ны наркотик, ны шкем шке пытарымаш, ны травме, эсогыл шӱм приступ огытыл», – манеш тудо.
Калык шӱмын приступшо (миокардын инфарктше) ден шӱмын шогалмыжым чӱчкыдын луга. Нине йӧршын кок тӱрлӧ случай-влак улыт: приступ годым шӱмысӧ вӱргорно петырналтеш, а шӱм тиде органын ала-могай татыште пашам ышташ чарнымыж годым шогалеш. Шагат семын – шолтка-шолтка да кенета шогалеш.
Айдеме шӱмын приступшылан кӧра колен гын, капшым пӱчкедыме годым вӱрчуҥгам ужаш лиеш, а SADS деч вара шӱм тичмаш да азапыш логалдыме кодеш.
«Айсбергын вуйжо гына»
У Зеландий гыч 30 ияш Пиата Таухарен солярийыште трукышто колымыж деч вара Австралийыште SADS-ын регистржым ышташ тӱҥалыныт – элыште икымшым да тӱнямбалне икмынярымшым гына. Тудо вашкеполышым пуышо службо, эмлымвер да суд-медицине эскпертизе-влакын уверлаштым иктыш ушен.
Австралийын 6,681 миллион еҥ илыман Виктория штатыштыже талук еда 50 ияш марте ийготан 750 наре граждан шӱмын трукышто шогалмыжлан кӧра кола. Колышо кап-влакым палынак кумдан шымлыме да тичмашнек пӱчкедыме деч варат 100 наре але утларакат еҥын колымо амалже огеш рашемдалт. Теве тидын денак вучыдымын колымо синдромын феноменже кылдалтын.
SADS чӱчкыдынжӧ – 90 процент случайыште – эмлымвер деч ӧрдыжтӧ лиеда. Чылажат тунар писын лийын кая – айдеме эсогыл «вашкеполышым» ӱжыктен огеш шукто.
«Врач-влак тиде ситыдымашын шарлен толмыжым кӱлеш семын огыт акле, шонем. Ме айсбергын вуйжым гына ужына манын лӱдам», – самырык-влакын амал деч посна гаяк колымо ситуацийштым иктешла доктор Элизабет Паратц.
Утарен кодаш лиеш мо?
Клинике велым колышо айдемым угыч ылыжташ моткоч неле. Тидым эмлымверыште реанимационный полышым грамотно пуэн гына ышташ лиеш, да тунамжат ӱшан пеш изи.
Палемдыме ситыдымашын чотшым иземдаш манын, школлаште, спортзаллаште, сатулымо рӱдерлаште, эсогыл уремлаште чыла еҥ пайдаланен кертме автоматизироватлыме дефибрилляторым вераҥдаш кӱлеш. Лач тудо азапыш логалше шуко еҥлан полшен кертеш. Приступ тӱҥалме деч вара икымше 3-5 минутышто дефибрилляций полшымо дене шӱмын пашажым нормыш кондаш лиеш. Тыгай медицине прибор уке гын, айдемым колымо деч утарен кодаш нимогай ӱшан уке гаяк.
Лаштыкым М.ИВАНОВА ямдылен. Фотом интернет гыч налме
