Лариса Алексеевна Ложкина – Марий Турек район администраций вуйлатышын алмаштышыже. Администрацийыште тудо 2003 ий годсек тырша. Тӱҥалтыште Пого шотышто комитетын специалистше лийын. А кызытсе должностьыштыжо 2009 ий гыч, ынде 15 ий, ышта. Тыгай пашашке, мом ойлаш, чолга, чулым, тале еҥым гына налыт. Лариса Алексеевна – лач тыгаяк койыш-шоктышан айдеме. А тыглай илышыште тудо могайрак? Яра жапшым кузе эртараш, мом ышташ йӧрата? Тиде да моло нергенат ик мотор шыже кечын паша верышкыжак миен, вашлийын мутланышна.
– Лариса Алексеевна, айста кушеч улмыдам, мом тунем пытарымыдам шергал лектына.
– Кузе ойлат, кушто шочынам, туштак кӱлеш лийынам. Мый Кӱшыл Турек ял гыч улам. Марий Турек поселкысо кыдалаш школым тунем пытарымеке, Марий кугыжаныш университетыште «ялозанлык производство экономике» специальностьым налынам. Мый шкенан поселкышто лийше Ленин лӱмеш колхозын стипендиатше улам ылят, вуз деч вара тышкак толынам да экономистлан ышташ тӱҥалынам. Тудо жап годсек илышыштем эре сай, виян вуйлатыше-влак гына вашлиялтыныт. Сандене мый нунын деч пашам ышташ тунемаш тыршенам.
– Кеч-могай кундемым ончалаш гынат, кажныштыже могай-гынат нелылык уло. А тендан районышто рашемдышаш могай пӱсӧ йодыш-влакым палемденак каласен кертыда?
– Туге, нелылылык кеч-куштат, кеч-кӧнат вашлиялтеш. Но, очыни, ятыр вере семынак мемнан районыштат тидыже эн ончычак финансирований ситыдыме дене кылдалтеш. Пиалеш, пытартыш жапыште окса шукырак ойыралташ тӱҥалын. Поснак нацпроект-влакым илышыш пурташ шийвундым ятыр колтат. Нунын дене кылдалтше пашам мый курироватлем, сандене тыге ойлен кертам. Могай программышке пурышашлан, тидлан йодмашым колтышашлан мыяк вуйын шогем. Программышке логалшашлан чылажымат шымлаш, шотлаш, эшеат саемдаш манын, шагал огыл вашталтышым, тӧрлатымашым пурташ перна.
– Тугеже районыштыда тӱрлӧ нацпроект ден программе почеш мо ышталтеш, мутлан, кундемым тӱзатат, корным ышташ але шотыш кондат, памятникым шогалтат, иктаж-мом чоҥат, тыште эн кугу надырже Тендан, лектеш?
– Тиде калык да вуйлатыше дене тӱшкан, команде дене ыштыме паша лектышна. Ик еҥ гына шкетын нимомат ыштен огеш керт. Тыгодым пытартыш объект нерген ойлаш лиеш, очыни: Сардаялыште у школым чоҥышашлан мый чынже денак моткочак шуко вийым пыштенам манын кертамак. Тудым пел ийыште чоҥен шуктеныт. А тидлан материалым, моло кӱлешым жапыштыже ойырышт, кондышт манын, эрже, касше, йӱдшӧ гаяк подрядчик-шамыч дене контрактым ышташ кӱлын. Сандене кунам у школыш йоча-шамыч тунемаш кошташ тӱҥальыч, тунам мый, ом шылте, моткочак куаненам ыле.
– Районыштыда «Ошмарий-Чимарий» юмыйӱла ушем чолган пашам ышта. Да тушко Теат кумылын коштыда, эртарыме мероприятийлашке ушнеда.
– Туге. Мый марий чонан, марий шӱлышан еҥ улам, сандене, районыштына марий йӱлам, тӱвырам эшеат вияҥден колташ манын, кузе да мо дене кертам, туге полшаш тыршем. Мутлан, кунам ушемлан пӧртым чоҥаш тарванышт, документ дене кылдалтше пашам шукташ, иктаж йодмашым, серышым ямдылен колташ кӱлын гын, тышке ушненам. Кызытат утларакше юридический сынан йодыш-влакым рашемдымаште полшаш тыршем. Южгунам шкешт огыт ярсе да йодыт гын, эсогыл каныш кечын тиде пӧртыштӧ турист-шамычлан экскурсийым эртараш каем. Кӱлеш годым кочкаш шолташат полшем.
Мый эше Марий Калыкле Конгрессын Марий Турек районысо пӧлкажым вуйлатем, да кундемыштына тудын дене кылдалтше пашамат шуктена.
– Те эреак чолга лийында але тыгай лияш илыш туныктен?
– Мыйым лидер лияш ешыштем школыш коштмем годымак туныктеныт. Ачам ден авам тидым ойлен огытыл, а нуным ончен кушкынам. Авам, рушла ойлаш гын, моткоч пробивная ыле. Сандене тӱҥалтыш класслаштак мый «звёздочкын» вуйлатыше лийынам. Чолгалыклан туныктышына Роза Алексеевна Эмановам онченат тунемынам. Тыге университетыштат, пашам ышташ тӱҥалмекат, эре организатор семын тӱрлӧ сомылым да пашам шукташ логалын. Мый, авамым ончен, тыгай кушкынам гын, ынде ӱдырна мыйым онча. Тудо кызыт Шернурышто эмлымверыште тӱҥ врачын алмаштышыже.
– А яра жапыштыда Те мом ышташ йӧратеда?
– Тиде йодышлан вашештыме годым тышеч тӱҥалман, очыни. Авамын ош тӱня дене чеверласымыж деч вара ачам шкет ила. Сандене мый кажне арнян ик каныш кечем, шуматкечым, пӱтынек тудлан пӧлеклем: пӧртым эрыктем, кочкашыже шолтен кодем. А рушарням шке ешемлан ойырем да мӧҥгыштӧ тиде сомылымак, эшежым мом шуктем, тудым ыштем. Тыгак пелашемын шочмо суртшо уло. Тушто иктат огеш иле, да пуста шинча. Тусо пакчаште тӱрлӧ саска ден емыжым ончен куштена. Тиде амал дене яра жапемже телым веле уло. Тунам име денат, крючок денат мом гынат, мутлан, коврикым але уныкамлан носким пидын кертам. Вакшыш шараш наборым нигунамат налмашем уке. Мый тудым шке ургем.
Кочкаш шолташат йӧратем. Моло ӱдырамаш семынак телылан тӱрлӧ шапашым ыштем. Поҥгым погаш, шинчалташ йӧратем. А мом ямдылымемжым тӱҥ шотышто уна-шамычлан пуэден колтем. Мый чодыраште, пӱртӱсыштӧ кошташ йӧратем. Тушто канем да вий-куатым налам.
Тӱрлӧ когыльым кӱэштам. Телым гын кажне каныш кечылаште могайым-гынат ыштем. Татар-влак воктене илыше улына да нунын семынак эчпочмакым, молым ямдылена. Уна-шамыч губадьям поснак йӧратат. Тудо тыйын чот тамле, маныт.
Такшым кеч-момат уло чон дене ыштет гын, сайын лектеш. Мыйын авам кондитер лийын да руаш деч лӱдман огыл манеш ыле. Тудо туге кӱэштын моштен – когыльыжо арня дене пешкыдемын огыл. Кызыт мыйынат тыгак. Адакшым пелашем ойла: «Холодильникыште нимо гаяк уке, а уна-шамыч толыт гын, тый ӱстел тич чесым поген шынден кертат».
Кӱлеш годым мелнамат кӱэштам. Мый ешыште ачам-авамын ик шочшышт веле лийынам. Авам ош тӱня гыч эр каен да мылам чыла пашам ышташ тунемаш логалын.
– Яра жапыштыда эше газет ден журналымат лудыда, коеш – кызыт кабинетышкыда пурен шогалмеке, эн ончычак ӱстембалныда кийыше «Марий Эл» газетнам ужым.
– Туге. «Марий Эл» газетым район администрацийыште шукертсек налыт. Тудлан подпискым ышташ окса уке манме мут нигунамат лектын огыл. Мылам приемныйышто «Марий Элым» ямдылен пыштат да ойлат: «Лариса Алексеевна, газетда толын». Мом возымыда чыла гаяк келша. Но ик эн чот «Ӱдырамаш корно» ден гороскопым лудаш йӧратем.
– Нуным мый ямдылем да сандене куандараш шонен тыге огыда ойло докан?
– Уке. Чынже денак тыге. «Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкыште те кажне гана республикыштына илыше мо дене гынат пример улшо, тале ӱдырамаш нерген возеда. А тиде кузе келшыде кертеш?
Гороскопым лудашат молан йӧратем? Икана тыгай случай лийын. Марий Турек поселкышто Ий полатна уло. Ик У ий пайрем деч вара район администрацийыште тыршыше-влак южышт икшывына-влак дене пырля кайышна. Коньки дене ий ӱмбаке тунам икымше гана шогальым гынат, сайын мунчалтен моштымемла чучо. Шагал огыл жап эртымеке, эргым ойла: «Авай, айда лек, сита». «Йӧра, эше ик йырым гына каем да лектам», – маньым. Пытартыш йырым савырнымем годым камвозым да йолем тодыльым! Икмыняр кече гыч «Марий Элыште» шинчамлан гороскоп логале. Тудым лудын лектым да ялт ӧрым, вет тушто возымо ыле: «Тиде арнян шкем эскерыман, уке гын сусырген кертыда». Тулеч вара гороскопым эре лудам да тиде але шушаш арнян мылам мом ышташ темлалтеш, а мом ышташ чаралтеш – чыла шотыш налам, эсогыл паша планымат тудын дене келшышын ямдылем.
– Те пелашда дене 36 ий пырля иледа. А вет, очыни, кажне ешыште вате-марий коклаште тӱрлыжат лиеда. Тынар кужун илыме еш секретда могай?
– Туге, илышыште, ешыште тӱрлыжат лиеш. Туге гынат икте-весым пагалаш да аклаш кӱлеш. Мыйын шонымаште, ешыште шукыжо ӱдырамаш дене кылдалтеш. Ешым ӱдырамаш куча гын, тушто илыш сайынрак ворана. А ешыште пӧръеҥын – шке рольжо.
Любовь Камалетдинова мутланен
Авторын фотожо
