Геннадий САБАНЦЕВ
Писатель Геннадий Ямбаршевлан 27 апрельыште 75 ий темеш
Кӱчыкын
Киров область Тужа (Яраҥ деч ойырлышо) районысо Пач-Югунур марий ялыште шочын. Школ деч вара слесарьлан, экскаваторын машинистшылан ыштен, армийыште юж-десант войскаште служитлен. Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогике институтын историй факультетыште тунемын. 1988 ий гыч республикысе туныктымаш системыште тыршен: Медведевысе профтехучилищыште мастер, директорын алмаштышыже, 1-ше номеран школ директор, Медведево район администраций вуйлатышын алмаштышыже, республикысе образований министерствыште пӧлка начальник лийын, 1995 ий гыч коло ий мучко Йошкар-Оласе технологий колледжын директоржылан тыршен.
Медведево район Каҥашын, Марий АССР Кӱшыл Каҥашын депутатше, Марий АССР Кӱшыл Судын калык заседательже лийын. Россий Федерацийысе кыдалаш профессионал туныктымашын почётан пашаеҥже, Марий Элысе туныктымаш пашан сулло пашаеҥже. «За преобразование Нечерноземья РСФСР» медаль, ВЛКСМ ЦК-н «Золотой колос» знакше дене палемдалтын.
Литературнам пойдарымаште рушла возышо марий серызе Алексей Краснопёровын лӱмжӧ лудшылан сайын палыме. «Сылнымут садвечыште» тачысе унанат Виче кундемын марий шочшыжо, но илыш амаллан кӧра шочмо йылмыже тӱҥ верыш лектын огыл.
– Йоча годым марлак мутланыме, – палемда Геннадий Григорьевич. – Но – ешыште, кугурак-влак дене веле. Ялна мемнан тугай лийын: ик мучаште марий-влак, весыште руш-влак иленыт. Школыштат эртак рушла веле тунемме. Тыге шочмо йылме деч торлымо. Яраҥ районысо газетыш тӱҥалтыш школышто тунеммем годымак изи заметкым, почеламутым рушла возкален шогенам. Книга деке эре шӱман лийынам. Шуко лудынам. Нылымше классыште библиотекарь олмешат книгам пуэдаш шогалтат ыле.
– Геннадий Григорьевич, тендан нерген кӱчыкын палдарымаште ме паша корныдам моткоч ӱмбач гына палемден сеҥышна. Но тышечат коеш: те кеч-куштыжат сай лектыш дене тыршен улыда. Тылеч посна пашаче ӱмырда мучкак сылнымут саскадат тӱвыргӧ лийын. Кузе шукталтынже?
– Илыш изинекак шуарен. Иканаште вет туныктымо, вуйлатыме верыш логалын омыл. Паша корнем тӱҥалтыште эсогыл имне дене терысымат шупшыктенам. Вара слесарь, экскаваторщикат лийынам. А илен-толын тыге лектын: 1990 ийла мучаште мыйым республикысе образований министрын должностьышкыжат ӱжыныт, но мый тӱвыт тореш лийынам. Кызытат ом пале, чын ыштенам мо?
Геннадий Григорьевичын поян паша корныжым кок кугу йыжыҥлан шелаш лиеш: иктыштыже тӱрлӧ пашазе специальность дене ыштымыже, вара туныктымаш аланыште чот тыршымыже… Туныктымаш паша нерген шкеже рашемда:
– Медведево посёлкысо 1-ше номеран школ директор улмем годым республикыште икымше гана эн сай школ шумлык конкурсым увертарышт. Кум школ тунам ончык лекте, иктыже мемнан ыле… А технологический колледжым вуйлатымем годым мемнан туныктымо заведенийна Рособрнадзорын 2008 ийыште эртарыме рейтингыште кыдалаш профессиональный туныктымаш сферыште 840 кокла гыч 32-шо лийын. Тиде изи огыл сеҥымаш ыле.
Геннадий Ямбаршев кеч-кушто тыршен гынат, сылнымут пашалан эртак жапым муын.
– Пытартыш кумло вич ий жапыште литераторын сомылжо нимогай парышымат ок кондо. Но те серызын ручкажым кидда гыч нигунамат мучыштарен огыдал…
– Возыдымо кӱчык пагыт колледж директор улмем годым лийын. А тыгеже серышаш кумыл чонышто эртакак илен, тиде кумылын саскажым луктын пыштыме шуын. Коло куд ияшем годым икымше серыпле ойлымашем возышым, тудо Медведево районысо «Путь к коммунизму» газетеш савыкталте. Вара «Молодой коммунист» газет дене кыл пеҥгыдеме. Тушто журналист да писатель Лев Ятманов мылам кугу полышым пуэн, тунемме корным ончыктен. Керек-могай пашаште тыршенам гынат, кеч-куштыжат произведений-влак шочыныт. Мелиораций темылан повестем уло, педагогике темыланат ойлымаш циклым возенам. Педагогике сомылышто пашазе теме дечат кораҥын омыл, романым возенам. «Точка приложения» маналтеш, эше савыкталтын огыл, шке шагатшым вуча.
– Да кенета «афган» да историй теме-влак серыме пашаштыда толын лектыныт…
– «Кенета» манашат лиеш докан. Медведево район администраций вуйлатышын алмаштышыжлан ыштымем годым «афганец»-влакын каҥашыштым районышто чумыраш шонен пыштышна. Ме каныш еда чумыргена, мутланена ыле. Неле илыш корнан еҥ дене палыме лийым. Тудын пӱрымашыже «Афганский след» повестемын негызшылан возо.
– Тендан произведенийда-влакым лудма гыч шижалтеш: тӱҥ факт-влакым те илыш гычак налыда. Шукыж годым шке илышда, паша опытда гыч…
– Кеч-могай писательланат тиде – шӱкалтыш. Но художник семынат шуко шонкалет, пӱтыркалет, ешаркалет. Шке илыш гычат чын лийшым возымашке пурташ логалеш… Ик ийын ме йолташем дене Тольяттиш машинам налаш мийышна. У машина дене мӧҥгӧ велыш кудалмына годым осал еҥ-влак, бандит-влак манашак перна, мемнам поктышт, ӱмбакына пычал йытырымат виктарышт. Но сай-тазак утлен кертна. Тиде эпизодым вара ик произведенийышкем пуртенам. Тудын геройжо дене лийын пуйто…
– Историй темылан возаш тӱҥалмыдат вучыдымо лийын огыл?
– Уке, шонем. Историй мылам эртак келшен. Пединститутышкат садланак тиде факультетыш тунемаш пуренам. Тушто туныктышо Кропотова Маргарита Николаевна тале педагог ыле. Лекцийлаж гычак мыйым Акрет Русьын культуржо авалтыш. Тыге историй дене кылдалтше икымше повестем шочо, «Власть и кровь» маналтеш. Ме паленас: историйын кеч-могай пагытыштыжат власть вӱр деч посна ок лий – тидым ончыкташ тыршенам. Лач тидын нерген возаш таратымашыже такше вучыдымо ыле. Ик ийын йочамым Украинысе Трускавец ола кундемыш минеральный вӱд дене эмлалташ намиенам. Да тушто лачак Акрет Русьын историйже дене палыме лийынам, тудо мыйым вуйге авалтыш. Вара шуко тыгай вершӧрыш миен коштынам, документ-влакым шымленам. Лектышыжат лие – «Судное время» роман шочо. Кызыт эше ик роман ямде кия, «Волею судьбы» маналтеш.
– Геннадий Григорьевич, шаҥге ойлышна: кызыт писательын пашаже авторлан нимогай парышым ок кондо. Те шке кӱшешат книга-влакдам лудшо деке шуктенда. Серыме пашаш шупшылалтмыланда огыда ӧкынӧ?
Чын писательлан келшыше вашмут лие:
– Мый эре чонемын йодмыжым шуктенам.
Геннадий Сабанцевын фотожо.
