Морко район Волаксола кундемыште Евдокия Александровна Шишкова-Каменская ик эн кугу ийготан ӱдырамашлан шотлалтеш. Тений 1 январьыште тудлан 92 ий темын.
Ачажым огешат шарне
– Шочынжо Весшӱргӧ ял гыч улам. Ача-авана кум икшывым ыштеныт: Николайым, Ксениям да мыйым. Ачам деч пел ияш кодынам. Тудо кеҥежым, пасу паша гыч мӧҥгӧ пӧртылшыжла, тавыште йӱштӧ вӱдым йӱын да нелын черланен. Кылмымыжым лукташ шонен, мончаш пурен, но тазалыкше утыр гына начарештын. Авам тудым имне дене Морко эмлымверыш наҥгаен. Ачам пневмоний дене черланен улмаш. Чот орланен. Медик-влак полшен кертын огытыл, – мӧҥгыштыжӧ вашлиймына годым кумыл воленрак палдарыш Евдокия Александровна.
Колымыж деч ончыч еш оза пелашыжлан, илашыже куштылгырак лийже манын, изирак шочшыштым иктаж еҥлан ашнаш пуаш темлен. Тулык вате, марийжын ойжым колыштын, Дуням ялсовет председательлан пуэн. Но шольыжо тукым шӱжаржым мӧҥгеш пӧртылтен, шке ончем манын. Чаманен палемдаш гына кодеш, ӱдырамашын кок шольыжат Кугу Отечественный сарыште вуйым пыштеныт, да акаштлан эше нунын йочаштым ончаш пернен.
Чыланат илыш кугорныш лектыныт
Николай, Ксения да Евдокия пеле тулык кушкыныт гынат, чыланат кӱшыл шинчымашым налыныт. Николай Александрович офицер лийын, Совет Ушемын кумшо, тӱнян визымше космонавтше Андриян Николаев дене пырля служитлен. Граждан илышыш пӧртылмекыже, Зеленогорск школышто НВП предметым туныктен. Ксения Александровна Морко районысо Шеҥше школышто пашам ыштен. А Евдокия Александровнам Марпединститут деч вара Свердлов областьысе Изи Тавра школыш марий йылме ден литературым, руш йылме ден литературым туныкташ колтеныт.
– Тушто ныл ий пашам ыштенам. Кундем мотор, калык поро гынат, чонем эре шочмо верыш шупшын, – каласкала илалше ӱдырамаш. – Ик кеҥежым авам деке толмек, Маргостеатрын спектакльжым ончаш пиал шыргыжалын. Но тылеч ончыч актёр да режиссёр Степан Иванович Кузьминых мемнан деке шӧр-торыкым налаш пурен. Туштат тыгаяк марий-влак илат манын, тудлан спектакльым Урал кундемыш намияш темленам. Ончычшо тушко шкетын толын коштын, а вара театрын труппыжым намиен. Шарнем, нуным Красноуфимск гыч Изи Таврашке колхозын грузовой машинаж дене кондышт. Артист-влак клуб ончылан лӱмынак келыштарыме сценыште «Кеҥеж йӱд» спектакльым модын ончыктышт.
Евдокия Александровна шкежат артист гай лийын. Вузышто студент-влакын усталыкыштым тергеныт, да икымше курсышто тунемше ӱдыр сайын куштымыж дене ойыртемалтын. Тылеч вара тудым деканатыш ӱжыктеныт, институт пеленысе ансамбльыш кошташ темленыт, но Евдокия тореш лийын. Вара тудым декан шкежак ӱжыктен…
– Садак тореш лийым! Ик велым – изыра вожылынам, вес велым – чияш вургемем лийын огыл. Адакше авамын мый тунемаш колтенам, а тый куштен коштат манын вурсымыж деч лӱдынам, – студент пагытшым шарналтыш Евдокия Каменская. – Но иктаж мероприятийыште кушташ йодыныт гын, вуйым шупшын омыл. Икымше чапкагазымат институтышто тунеммем годым налынам – Пашазе ден служащий-влакын художественный самодеятельностьыштын республик кӱкшытан конкурсыштышт участвоватленам.
Кызыт Евдокия Александровнан чапкагазше ден дипломжо-шамыч артана дене кият, нуным тӱҥ шотышто педагогике пашам сайын шуктымыжлан, кӱкшӧ профессионализмым ончыктымыжлан, самырык тукымым туныктымашке кугу надырым пыштымыжлан кучыктеныт. Пагалыме туныктышо ӱмыржӧ мучко – 38 ий – школышто пашам ыштен.
Ныл йоча – ныл пӱрымаш
Евдокия Александровна Изи Тавра гыч шочмо верышкыже пӧртылын, ончыч пошкудо Кожлаял школышто пашам ыштен, вара верысе Весшӱргӧ школыш куснен. Тыштак ончыкылык пелашыже, химий да биологий предметлам туныктышо Василий Александрович Каменский дене палыме лийын. Ушнымекышт, нуно Волаксолашке кусненыт, пеш кугу да чапле пӧртым чоҥеныт, ныл икшывым ончен-куштеныт.
– Шым ийыште ныл йочам ыштенам. Пелашемын лишыл йолташыже ӱдырамаш врач лийын, сандене азам кудалташат, мӱшкыраҥме деч кузе аралалташ лийме нерген йодашат вожылынам. Тидын шотышто палыме ветеринар врачын темлымыжым гына шотыш налынам, – воштылале Евдокия Александровна. – Тунам декрет отпуск пеш кӱчык лийын, сандене икшыве-шамычым паша коклаштак ончен-куштенна.
Йоча-влак кокла гыч поснак Владимир ойыртемалтын. Тудо Озаҥ авиационный институтышто, А.Ф.Можайский лӱмеш Военно-космический академийыште тунемын, «Байконур» космодромышто, Россий Вооруженный вийын Генеральный штабыштыже кужу жап тыршен. Пенсийыш лекмекыже, вуйлатыше-влак тиде пашам умбакыже шукташ йодыныт, да Владимир Васильевич тачат туштак ышта.
– Москваште ила. Ялыш толын кая, – эргыжлан 2010 ийыште кучыктымо Россий президентын Таумутшым шыман ниялтен мане Евдокия Александровна.
Каменскиймытын кокымшо йочашт – физике ден математикым туныктышо. Надежда Васильевна, еш илышыже воранен огылат, неле жапыште Италийыш пашам ышташ каен, тушанак лакемын. Кумшо шочшо – Ираида Васильевна – Оршанке педучилищым тунем пытарымыж деч вара Волжск олаште пеш кужу жап воспитательлан ыштен, кызыт тулык да ача-ава ончымо деч посна кодшо йоча-шамычлан рӱдерыште тырша. Евгений Васильевич – нылымше йоча, Тайганур лесничествын чодыра мастерже.
Модышлан вургемым тӱрленыт
– Мемнам, тунемшем да ынде шукертак поэт семын палыме Татьяна Пчёлкина дене когыньнам, марий курчакын «аваштлан» шотлаш лиеш, – туныктымо пашажын оҥай йыжыҥже дене палдарыш Евдокия Александровна. – Волаксола школышто марий йылме да литератур кабинетым ыштышым, йоча-влакын усталыкыштым вияҥдаш сылнымут кружокым почым, нунын сайынрак возымо произведенийлаштым районысо ончерыш икмыняр гана луктым, чыла тидым марий тӱран тӱрлӧ арвер дене сӧрастарышым. Икмыняр жап гыч ончерым Йошкар-Олашке наҥгаяш темлышт. Лач тунам композицийыш марий вургеман курчакым ешараш шонен пыштышым. Тидым Татьяналан темлышым, да коктын изи тувырым, ончылсакышым, шовычым урген тӱрлышна – марий курчак нерген увер регион мучко шарлыш. Вараже тудым шкенан веле огыл, моло район гычат туныктышо-влак почмо урокыштлан, тӱрлӧ мероприятийыштлан марий шӱлышым пурташ йодын наҥгаеныт.
Калык тудым колыштын
Евдокия Александровна йоча-влакым туныктымыж деч посна эше Морко районысо пионер кабинетым, Волаксола ялсовет пеленысе ӱдырамаш советым вуйлатен. Каменскиймытын ешышт калыкыште образцовыйлан шотлалтын.
– Шкеже пример от лий гын, весым туныктен але шылтален кертат мо? Ӱдырамаш советым вуйлатымем годым паша коллективлашке тӱрлӧ лекций да доклад дене лектын коштынам, тунамак психологын пашажым шукташ логалын: ойырлаш тарваныше вате ден марийым, ик ойыш шуын кертдыме ава лийше ден шешкым ик гана веле огыл сӧрасыктенам, йоҥылыш корныш логалше-влакланат сай илышыш пӧртылаш полшенам. Калык мыйым колыштын, – мане илалше ӱдырамаш.
Изи эрге – кугу эҥертыш
Василий Александрович ош тӱня гыч индеш ий ончыч каен, да Евдокия Александровнам кызыт изи эргыжын ешыже онча. Илалше еҥын йолжо начарын тарванылеш, сандене ӱдырамаш уремыш огеш лек.
– Кочкашат ом шолто, шешкым пеш тамлын шолтен пукша, – шыргыжале ӱдырамаш. – Телевизорым ом чӱктӧ, газетым, книгам лудам, радиом колыштам… А эше пидам!
– Чынак, поснак пӱкен да диван шартышым моткоч шуко пидын, пеҥгыдемдыш Антонина шешкыже да вес пӧлем гыч пидме арвер дене тич темыме кугу мешакым конден ончыктыш.
Тыгай кугу ийготыштат газет ден книгам лудаш, тӱрлӧ арверым пидаш йӧн уло гын, йокрокланаш жап уке. Евдокия Александровна, тазалыкда ончыкыжымат пеҥгыде лийже, ныл йочада, кандаш уныкада да уныкада-влакын 16 шочшышт куандаренак шогышт, тунемшыда-шамыч ынышт мондо.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо