УВЕР ЙОГЫН

Марий йылме ден литературым туныктымаште у йӧн-влак

Таче шочмо йылмым туныктышо, илышын йодмыжым шотыш налын, шке пашажым у йӧн-влакым кучылтын моштен виктарышаш.

Кызытсе саман у йодмаш, у кӱкшыт-влакым шында, федерал кугыжаныш тунемме стандартат у семын туныкташ йодеш, уроклаште сай лектышым пуышо у технологий, тӱрлӧ приём, электрон ресурс-влакым кучылташ кӱшта. Тидланже тӱрлӧ методике-практике сынан семинар, тунемме курс, конференций, профессионал мастарлыкым шуараш полшышо, тыгак моло тӱрлӧ конкурс-влак, этнокультур направлений дене инноваций площадке-влакын пашашт педагог-влакын опытыштым вияҥден толмаште, шинчымашыштым келгемдымаште, вияҥдымаште сай полыш улыт. Марий туныктыш институтын пашаеҥышт дене пырля чыла тиде сомыл вияҥын шога.

Чылалан раш, шочмо йылмым да литератур предмет-влакым туныктымаште тӱҥ документ – тиде тунемме программе. Туныктымо паша, тунемме книга-влак тудын негызеш чоҥалтыт. Шочмо (марий) йылме да литератур предмет-влак дене 1-ше гыч 4-ше, 5-ше гыч 9-ше, 10-шо да 11-ше класслан программе-влак Федерал кугыжаныш тунемме стандартын йодмашыж дене келшышын ямдылыме улыт, Россий Федераций просвещений Министерствын 18.05.2023 ий годсо приказше почеш Федерал тунемме программыш (ФОП-ыш) пурталтыныт. Тиде – кугу пашан ик эн кӱлешан у йыжыҥже.

Туныктышо-влакын шочмо йылме да литератур предмет-влакым чынжымак у семын туныктымышт, тунемшым у пашалан таратыше да нунылан у шинчымашым пуышо метод, приём-влакым моштен кучылтмышт профессионал мастарлыкым вияҥдыше «Марий йылмым эн сайын туныктышо» республик кӱкшытан конкурсышто поснак почылтеш. Ынде ятыр ий тудо «Идалыкын туныктышыжо» конкурс дене пырля ик жапыште эртаралтеш, вес моло предмет-шамыч дене шочмо марий йылме да литератур, кугыжаныш марий йылме предмет-влакын ик кӱкшытыштӧ улмыштым ончыкта.

Шочмо йылмым тунемаш йочам кумылаҥдаш, а туныктышылан урокым оҥайын эртарен колташ электрон тунемме ресурс кугун полша. Тиде шот дене Марий туныктыш институт кажне ийын «Этнокультур содержаниян этнокультур тунемме ресурс-влак» республик кӱкшытан конкурсым эртара. Паша-влак кум номинаций дене ончалтыт: «Шочмо марий йылме да литератур дене эн сай электрон тунемме ресурс», «Кугыжаныш марий йылме дене эн сай электрон тунемме ресурс», «ИКН предмет дене эн сай электрон тунемме ресурс». Кажне ийын 30 паша деч шагал огыл пура. Сеҥыше-влакым Тиште кече пайрем кышкареш эртарыме семинарыште палемдена. Эн сай электрон тунемме ресурс-влак Марий туныктыш институтын сайтыштыже вераҥдалтыт: туныктышо, воспитатель-влак, налын, шке пашаштышт кучылтын кертыт.

У йӧн туныктымо пашаште электрон тунемме ресурс дене пырля уроклаште инноваций технологий, метод, приём-влакым кучылташ йодеш. Тидыже тунемшылан урокысо темым сайынрак шарнен кодаш, келгынрак умылен налаш, а туныктышылан профессионал мастарлыкшым вияҥдаш полша.

Марий йылме ден литературым туныктымо опыт дене пайлалташ, науко, методике, инноваций пашалан кумылаҥдаш Марий туныктыш институтын эртарыме «Методический разработко-влак фестиваль» конкурсшо сай йӧным ышта.

Тыгак у йӧн семын Марий Эл Республикын тунемме порталыштыже «Марий йылмым тунемына» («Учим марийский язык») ужашым ончыктыман. Тыште туныктышо-влаклан презентацийым кучылтман урок, уштодыш ужаш, уроклан конспект, тест, тунемме модуль, модыш-влак улыт.

Шочмо марий йылмым да литературым вияҥдымаште эше ик у йӧнлан талантан йоча-влак дене пашам ыштымашым шотлыман. Марий йылме да литератур предметла дене республик кӱкшытан да регион-влак коклаште эртаралтше олимпиаде деч посна 2022 – 2023 тунемме ийлаште 8 гыч 11 класслаште тунемше-влак икымше гана шочмо йылме дене федерал кӱкшытан Йӱдвел-Эрвел олимпиадыш ушненыт. Тенийысе тунемме ийыште тудо кумшо гана эртаралтеш. Икымше отборочный тур дистанций технологий полшымо дене эрта. Кокымшо этап деч вара сеҥыше-влак палемдалтыт. Марий йылмым туныктышына-влакынат тунемшышт сеҥыше-влак радамыште улыт!

Илыш ончыко кайыме дене шинчымашым тергыме пашашкат вашталтыш-влак пурат. У йӧн семын марий йылме да литератур предметла дене кугыжаныш иктешлыше аттестацийым эртарыме пашам палемден кодыман. 2023-2024 тунемме ийлаште кугу вашталтыш пурен: ынде 9-ше классым тунем пытарыше-влак ойырен налме почеш марий йылме да литератур дене кугыжаныш иктешлыше экзаменым у формат дене кучат. Тидыже шочмо йылмынам ончыко виктарымаште у ошкыл лиеш манын ӱшанена.

Кӱшнӧ палемдыме чыла пашаште кӱкшӧ лектышыш шуаш у йӧн семын туныктышо-влакын шинчымашыштым келгемдыме пашам – тиде тӱрлӧ вебинар, семинар ден курслаште онлайн лекций-влакым – лудын-колыштмашым шотлыман. Пытартыш жапыште октябрь-ноябрь тылзыште ФИРЯ-ын темлыме «Родные языки и культуры народов в системе современного образования» темылан серий дене эртыше научно-методический семинар кышкареш вебинар-влакым колышташ йӧн лийын. Тыгак йочасад пашаеҥ-влак «Совершенствование профессиональной деятельности воспитателей, реализующих программы дошкольного образований на родных языках народов РФ», шочмо марий йылмым, литературым туныктышо-влак «Преподавание предметных областей «Родной язык и литературное чтение на родном языке» и «Родной язык и родная литература», в том числе с изучением методики обучения на родных языках народов РФ», тыгак «Современные технологии преподавания родных языков в условиях полилингвального обучения» темылан шинчымашым келгемдыме курс-влакым, а тунемме книгам (учебный пособийым, учебник-влакым) возышо автор, туныктышо-влаклан «Концепция языкового курса в современных учебниках по языкам народов Российской Федерации» лӱман квалификацийым нӧлтышӧ пайдале курс-влакым онлайн яра эртышт.

Шочмо йылмым да сылнымутым вияҥдымаште эше ик у йӧн – тиде посна школ-влакын инноваций площадке семын пашам ыштымышт. Лач тыгай Марий Турек районысо Сардаял, Кужэҥер район Руш Шой, посна предмет-влакым келгынрак тунемме Ӱшнур, Морко районысо Унчо да Юлсер кундем Карай школ-влак улыт. Тыгай школлаште тунемше-влаклан шочмо йылмым, сылнымутым келгынрак тунемаш йӧн уло; тӱвыра, калык поянлык деке нуным шӱмаҥдымаште кугу паша ышталтеш, тӱрлӧ мероприятий-влак эртаралтыт, шке паша лектышыштым посна книга денат савыктат.

Иктешлен каласыман: илышыш, тунемме пашаш пурен шогышо тӱрлӧ вашталтыш, у йӧн, у технологий-влак туныктымо пашам ятырлан куштылемдат, урокым оҥайым ышташ полшат, шочмо йылмым келгынрак тунемаш ӱжыт, туныктышо-влакын профессионал мастарлыкыштым вияҥдат.

Надежда Гусева, филологий науко кандидат,
Марий туныктыш институтын науко да шымлыме паша шотышто проректоржо

М.Скобелевын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий