Илыш… Мо тугай илыш, айдемын ӱмыржӧ манын шоналтет, да кузе вашешташат от пале – тунаре келге умылымаш. Акретле калык ойпогылан эҥерташ гын, калыкмут ойла: «Илыш мӧр пеледыш огыл, кидеш кормыжталаш ок лий», «Илыш – шолын лекше памаш», «Илыш укшеран» але «Илыш мӱгинде огыл». Кеч-мо дене таҥастарыза, а илыш нимо деч шергакан. Но ме, таче мландым тошкен коштшыжо-влак, мыняр кече илышаш кече пуалтын, огына пале шол. Ойлат, шочмына годымак возалтеш; ӱмыр шуктыде ош тӱня дене чеверласыше нерген ойлат, пуйто тиде пӱрымаш.
Ужар гына лепене шулдыржо дене
Пушым ыштен коштшыжо кӧ уло?
Ты тӱня гыч каялын, вес тӱняш миен,
Угычын толын илышыже кӧ уло? –
эрвелмарий калык мурышто улшо тыгай шомак-влак шӱмыш логалыт.
Эртыше 2023 ийыште ош тӱня гыч кайыше-влакын лӱмыштым таче уэш шарналтена.
13 январьыште Марий элын сулло врачше, чолга мер пашаеҥ, Шернур район Кукнур кундем Ошкуп ялын эргыже, калык жаплыме еҥ Николай Иванович Шабруков ош тӱня дене чеверласен. 31 январьыште Кужэҥер район Чодырасола ялеш шочын кушшо, Марий Элыште Россий Президентын полномочный представительжын аппаратшым вуйлатыше (1997), Йошкар-Ола администраций вуйлатышын алмаштышыже, ятыр кугыжаныш сомылым шуктышо Эдуард Максимович Степанов илыш гыч каен.
Э.Сапаев лӱмеш опер да балет кугыжаныш академический театрын ончычсо солистше, моткоч пагалыме марий ӱдырамаш Елизавета Ивановна Коновалован эргыжын шӱмжӧ 5 февральыште кырымым чарнен. Николай Анатольевич Коновалов – Татарстан Республикын сулло артистше (2009), Озаҥ оласе филармонийын солистше, мурызо. Тудо 46 ияш лийын.
Кодшо ийынак 28 мартыште «Шуматкече» эстраде ансамбль эше ик мурызыж дене курымешлан чеверласен: Морко район Шӱргысолаште шочын кушшо, 57 ияш Анатолий Геннадьевич Алексеев уке лийын.
Пошкырт кундемысе Калтаса районысо «Эрвел Марий» верысе марий калыкле тӱвыра автономийын вуйлатышыже Инна Ивановна Тимиряева родо-тукымжын, пелашыжын, шочшыжын да уныкаже, лишыл йолташыже-влакын ушыштышт да шӱмыштыт эреак поро кумылан, илышлан куаныше, ура чонан ӱдырамаш семын шарнымашеш кодеш. Марий калык верч тыршыше мер пашаеҥын ӱмыржӧ 28 мартыште кӱрылтын.
Август тӱҥалтыште журналист Василий Михайлович Семеновын колымыж нерген увер шарлен. Тудо пашам ышташ тӱҥалын шочмо Шернур районысо «Призыв» газетыште, вара Марий радиошто, «Кугарня» да «Марий Эл» газет редакцийлаште тыршен. Ойлымаш да повесть книгам савыктен луктын. Журналист йолташна шарнымаште илаш тӱҥалеш.
Марий Элын журналист ушемже ӱмаште эше ик тале журналистым ужатыш. 15 сентябрьыште «Марийская правда» газетын директоржо-тӱҥ редакторжо Сергей Александрович Дружининын илышыже кӱрылтын. Республикысе савыкталтше изданий-влакын пашашт шотышто тудын ятыр сай шонымашыже-влак лийыныт, нуным кызыт йолташыже-влак шуят.
15 октябрьыште композитор, Марий Эл искусствын сулло деятельже, Марий Эл Республикын гимнжын авторжо Юрий Савватеевич Евдокимов илыш гыч каен. Тудо 74 ийыш тошкалын ыле. Пытартыш икмыняр лу ий Пермь крайыште илен. Родо-тукымжылан чаманымаш мутым Марий Эл вуйлатыше да правительстве еҥ-влак каласеныт.
Тиде кечынак Морко район администрацийын тӱвыра, спорт да туризм пӧлкажым вуйлатыше Юлия Николаевна Яковлеван ӱмыржӧ лугыч лийме нерген увер республикысе чумыр тӱвыра аланым ойгандарен. Йӧратыме пелаш, кум шочшан ава, марий тӱвырам вияҥдымашке уло вий-куатшым, моштымышыжым пыштыше самырык ӱдырамашын кийыме мландыже пушкыдо лийже…
Украин мландыште каен шогышо специальный военный операцийыште колышо шӱдӧ дене сарзе-влакым нигунам огына мондо. Нунын лӱмышт Российын историешыже шӧртньӧ дене возалтыт. Марий Элын сулло артистше Татьяна Денисован «Яндар-яндар шинчавӱдшӧ илыш верчын йогалеш» мурыжо шукертак марий калыкын йӧратыме мурышкыжо савырнен. Ынде тудо эшеат ойган йоҥга. Эргыже, шорт-трек дене Россий спорт мастер Иван Валерьевич Денисов СВО-што боевой заданийым шуктышыжла 25 октябрьыште вуйжым пыштен. 4 ноябрьыште Йошкар-Оласе Ий полатыш 28 ияш герой дене чеверласаш калык шуко погынен.
30 ноябрьыште кумдан палыме марий йылмызе, кӱшыл школын уста туныктышыжо Эмма Семеновна Якимован ӱмыржӧ шуын. Тудо Провой кундем Марий Отар гыч, кодшо ийын 85 ийым темен, лӱмгечыжлан мемнан газетлан интервьюм пуэн ыле.
9 декабрьыште Марий АССР да РСФСР искусствын сулло пашаеҥже (1963, 1969) Сергей Иванович Ивановын шӱмжӧ кырымым чарнен. Волжский район Элнеттӱр ялеш шочын кушкын, 1956 ий гыч 1974 ий марте М.Шкетан лӱмеш драме театрыште ыштен, тышеч 16 ийжым – тӱҥ режиссёрлан. Нылле утла спектакльым шынден, «Акпатыр» икымше марий оперым ямдылымаште надырже кугу. 1982–1998 ийлаште Йошкар-Оласе музыкальный училищын директоржылан ыштен. 94 ийым эрталтен ыле.
ххх
Россий театр да кино кодшо ийын ятыр чапле артистышт-влакым йомдареныт. Нунын коклаште: Инна Чурикова, Владимир Борисов, Сергей Колесников, Александр Тютрюмов, Валерий Громовиков, Ирина Мирошниченко, Вера Васильева, Вячеслав Гришечкин режиссёр Глеб Панфилов да шукын молат. Чылаштым ойлен пытарашат огеш лий. Тыгак композитор-влак Николай Добронравов, Геннадий Гладков, итальян мурызо Тото Кутунньо, мурызо-шоумен Дмитрий Красилов, кумдан палыме кок модельер – Вячеслав Зайцев ден Валентин Юдашкин – илыш дене чеверласеныт.
Л.СЕМЕНОВА
