Ятыр ий ончыч Кужэҥер, Шернур, У Торъял районласе южо кундемыште лӱмжӧ денак моткочак ойыртемалтше тиде пайремым пеш кумдан палемденыт. Вара ик жаплан мондалтме гай лийын. А 2013 ийыште тудым угыч «илышыш пӧртылтеныт». Тиде – Коҥга пазар пайрем.
Пайремым ынде 12-шо ий Кужэҥер районысо тӱвыра учрежденийлаште эртарат. Да кажне гана тушко ты кундемысе коллектив-влак веле огыл, вес районла гычат кумылын ушнат. Тений участник ден уна-влакым Тошто Йӱледӱр тӱвыра пӧртыштӧ вашлийыч.
Пайремын тӱҥ шонымашыже: марий тӱвырам уэш ылыжтымаш, илыш-йӱлам арален кодымаш да вияҥдымаш, шочмо кундемын историйжым да тӱвыражым шымлымаш, калык фольклорым шарнен аралымаш. Чыла тидыже кажне ийын тӱрыс шукталтеш. Мутлан, теният пайремыш пазарыш толмо семынак кидмастар-шамыч шке пашаштым ончыкташ да ужалаш конденыт. Марий тӱрым тӱрлымӧ, маскировко сетьым, национальный сӧрастарышым, куэм гыч шерым ыштыме мастарлык-классламат эртарышт.
Калык модыш нергенат монден огытыл. Ӱмаште Старселаште утларакше кугыеҥ-шамычлан эртареныт гын, ты гана йоча-шамычым куандарышт. А могай икшыве модаш огеш йӧрате? Санденак нуныжо кажнышкыже рӱж ушнышт.
Тиде жапыште кумылан-шамыч уло тӱвыра пӧртым шергылтарен манме гаяк фойеште гармонь почеш муреныт, куштеныт. Мыят пырля тавалташ лекнем ыле да … изиш аптыранымемла чучо.
Марий национальный кочкыш деч посна иктаж марий пайрем лиеш мо? Уке. Вет ӱдырамашна-влак моткочак уста озавате улыт. Тидыже Коҥга пазарыштат эше ик гана пеҥгыдемдалте: лӱмын шындылме ӱстеллаште ямдылен кондымо сийыштым шындаш вер пыкшерак веле ситен! Иктаж-кудыжо теве-теве камвозеш шонен тургыжланыме, молан манаш гын ӱстембалне теният мо гына уке ыле: тыглай але вес семынже яра мелна, коман, шӱрашан мелна, туара, салмамуно, тӱрлӧ деч тӱрлӧ когыльо. Ӱмаште нунын коклаште конкурс эртаралтын гын, тений, Кужэҥер районысо централизоватлыме клуб системын пӧлка вуйлатышыже Ольга Сергееван палдарымыж почеш, тӱрлӧ амаллан кӧра ончер-дегустаций веле лийын. Кодшо ийын гын кажне тамлен ончышо эн келшышыж верч йӱклен. Туге гынат теният ямдылен кондышо-влак кажныже кочкышыжым шунен-шунен тамлен ончаш темлыш. Мом ойлаш, иктыжын сийже весыжын деч тамлырак ыле. Кеч, шоналташ гын, тӱҥ шотышто кум тӱрлӧ кочкышым ямдылен конденыт, но тамже чылаштын тунар чот ойыртемалтын!
Фестивальын программыж дене келшышын, участник-влак (чылаже 12 усталык коллектив чумырген) коҥга дене кылдалтше тӱрлӧ йӱлам модын ончыктышт. Погынышо-влак, а нунышт тунар шукын улыт ыле – залыште шинчаш веле огыл, шогашат вер ситен огыл ыле ала-мо – шукыштын номерышт гыч коҥга нерген ятыр палым колыныт да ушышкышт пыштышт, шонем. Мутлан, икте поснак ойыртемалтшын чучо: армийыш, сарыш але кужу корныш каяш тарваныше еҥ коҥгам шупшал кода гын, мӧҥгеш пӧртылеш. Кызытсе ласка огыл жапыште тидым кӱлеш лийме годым шуктат, очыни. Арам огыл армийыш кайышаш эргын аважым модшо чынже денак утен каенак шортмыла шоктыш. Тидым ужын, мемнанат, ончышо-влакын, кумылна тодылалте…
Фестивальын участникше-влаклан чылаштлан дипломым кучыктышт. Саламлыше-влак коклаште Кужэҥер муниципал район администраций вуйлатышын алмаштышыже Надежда Желонкина, тӱвыра пӧлка вуйлатышын алмаштышыже Наталья Анисимова, республикысе Калык усталык рӱдерын пашаеҥже-влак Максим Алгайкин ден Яна Георгиева еҥже-влак улыт ыле. Но эн кугу тӱшка да тӱрлӧ сынан пӧлек дене «Саскавий» марий ӱдырамаш мер ушемын еҥже-влак миенна, тиде – Галина Ширяева, Любовь Камалетдинова, Альбертина Иванова, Ираида Степанова да кум волонтёр ӱдырамаш, мурызо-влак Анатолий Зарецких ден Людмила Фёдорова. Шотан уна кеч-кушкат кинде дене мия, сандене меат когыльым намиенна. Мутым ойлымеке, пӧлекым ыштышна: пайремым эртарыше-влаклан икмыняр книга комплектым кучыктышна, кумылан-влаклан «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газетна-влакым шаркалышна. Поэзий аланыште сай тӱҥалтышым ончыктышо тунемше-влаклан кумдан палыме поэтессе Альбертина Иванова почеламут сборникшым кучыктыш, а вара шукерте огыл лӱмын Коҥга пазар пайремлан пӧлеклалтше возымо почеламутшым лудын пуыш. «Марий тӱр» тоштер вуйлатыше Ираида Степанова ныл тӱрлӧ марий вургем дене радамлын каласкалыш. Нуныжым шкеже да пеленже мийыше-влак сценышке чиен лектыныт. Мыланна ойырымо ужаш мучаште «Саскавий» ушем погынышо-влакым изирак концерт дене куандарыш – мурызо-влак чапле мурпӧлекым ыштышт.
Иктешлыме семын ойлаш гын, ондакысе пайремым уэш «илышыш пӧртылтымӧ», тушко икшыве-влакым ушымо дене моткочак кугу да кӱлешан паша ышталтеш. Тыге гын, йӱла умбакыжат ила манын ӱшан уло.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
