Марий йӱла почеш:
29 апрель – Радинча.
1 май – Шошо, паша да тыныслык пайрем.
Марий кумалтышын чинче тушыжо:
«Ош Поро Кугу Юмо, кугу саска сортатым чӱктенна, тичмаш мелна кышылым шынденна, тичмаш кинде-шинчалым пыштенна, йӧратен нал. Йоҥылыш пашана лийын гын, серлагышым ыште. Поро Ош Кугу Юмо, йӱлатым тӱрыс шукташ тыршенна, пуымо мутнам шуктен илаш полшо. Ош Кугу Юмо, тый дечет кӱч кутышат сита, утыжо шке денет кодшо, кӧн уке, тудлан лийже».
«Марий сугынь» книга гыч налме, 2005 ий.
Йӱланам огына мондо:
Тичмаш кинде-шинчал
Марий калыкын кеч-могай йӱла пайремжылан кажне ешыште тичмаш кинде-шинчалым ямдылат. А мо тугай тичмаш кинде-шинчал? Кужэҥер район Йывансола тӱвыра пӧрт пеленысе «Мурсескем» калык фольклор ансамбльым вуйлатыше, Россий тӱвыран сулло пашаеҥже Евгений Каменщиков умылтара:
– Тичмаш кинде-шинчал чеслан кинде сукырым, шӱльӧ ложаш гыч пыштыме кинде деч изирак йыргешке эгерчым, салмамуным, пермечым, когыльым, туарам ямдылыман, ӱмбала-ӱмбала шындыман. Тыгак тичмаш чывым кӱктыман.
Снимкыште: «Мурсескем» ансамбльын участникше-влак Йошкар-Олаште эртыше Ӱярня пайрем годым у суртыш тичмаш кинде дене унала толмо йӱлам ончыктат.
М.Скобелевын фотожо.
Черке йӱла почеш:
29 апрель – Радинча.
30 апрель – Преподобный Зосима Соловецкийын кечыже.
1 май – Преподобный Иоанн Солунскийын кечыже.
2 май – Москвасе поро пиалан Матрона аванан кечыже.
Черке календарь почеш тоштыеҥым уштымо вес шуматкече 9 майыште (колышо салтак-влакым уштымо кече), 7 июньышто (Тройчын шуматкече), 1 ноябрьыште (Дмитриевский шуматкече) лийыт. Нине кечылаште вес тӱняш кайыше родо-шамыч да тыглай православный-влакын сулыкыштым касарыме нерген кумалман. Шке кумылын илыш гыч кайыше-влак верч мӧҥгыштӧ гына кумалаш лиеш. Черкыште колышо-влак лӱмеш сортам шындыман да нунын лӱмыштым «О упокоении» запискыште пуыман. Тыгак уштымо ӱстелыш шӱрашым, кушкыл ӱйым, кампеткым, коштымо саскам, пӱкшым, киндым намияш лиеш. Тыгай чес колышо-влаклан милостыне семын шотлалтеш. Службо деч вара тудым нужнан илыше-шамычлан пуэдат.
Калык пале-влак:
Эрдене йӱр кайыме годым агытан мура – игече сай велке вашталтеш.
Шопке чот пеледеш – шож сайын шочеш.
Папашудо кечан кечын эр петыралтеш – ночко игечым вучыман.
Шогертен пыжашым ӱлнӧ опта – тений кеҥежым кӱдырчан йӱр шуко гана лиеш.
Шошым кугу вӱдшор огеш лий гын, шокшо кеҥежым вучыман.
Ӱмырым илен эртарышын каҥашыже:
Неле тыланет – шеҥгеке ит чакне, сай тыланет – шкендым шалашке ит колто.
Ик правилым шотыш налаш уто огыл: ок келше – илышет вашталте, от вашталте – тугеже ит эҥыре.
Пушеҥгым саскажым ончен аклат, ӱдырамашым – пелашыже нужна лийме годым, пӧръеҥым – ватыже черланыме годым, юмылан ӱшанышым – чыла чытен лекме годым.
Чылажыматугыч тӱҥалаш ида лӱд, вет ты гана те нимо уке гыч огыл, а илыш опыт дене тӱҥалыда.
Кӧн уш-акылже уло – пылышыжат уло, а уке гын – йылмыже веле.
Светлана Носова ямдылен
