9 февральыште Йошкар-Оласе Сеҥымашын ХХХ идалыкше лӱмеш тӱвыра полатыште калык шыҥ-шыҥ погынен ыле. Тиде кечын «Сеҥымаш тулсавыш» фестивальын кышкарыштыже Килемар округ ден Звенигово район шке программыштым ончыктеныт.
«Кушто нуно – тушто Сеҥымаш»
Тыге маналтын Килемар кундемысе усталык коллектив ден солист-влакын отчёт концертышт. Оҥышко георгиевский тасмам пижыктыше тӱрлӧ ийготан артист-влак кум темым: сарын кочыжым, тыныс илышын чевержым, Российын кугу куатшым – келгын почын ончыктеныт.
Икымше кум номер 1941-1945 ийласе тулан пагытыш пӧртылтышт: «Калинушка» мурышо калык ансамбль «Ветеран-влаклан – чап», «Былина» паша ветеран-влакын ансамбльышт «Фронтысо изи гармонь» муро-шамычым шӱм-чоныш шыҥдарен йоҥгалтарышт. Сарзе вургеман артист Евгений Яндукинын рӱмбалге да шикш-пурак кокла гыч «Увер деч посна йомшо-влаклан» мурым мурымыж годым сценысе кугу экраныште Килемар район гыч тӱрлӧ сарыш кайыше да увер деч посна йомшо, вуйым пыштыше салтак-влакын фотоштым ончыкташ тӱҥальыч. Тыгодым залыште шинчыше калык ик еҥ семын шып кынел шогале. «От чӱктӧ сортам, тазалыкым йодын, от чӱктӧ – уштен. Мыйын тыгай пӱрымаш: илышат, колышат лияш огыл…» мут-влак шуко еҥын шинчавӱдшым луктыч.
Программыш пуртымо икмыняр номер шочмо верын ойыртемалтше моторлыкшо да тыныс илышын ямже нерген оҥайын каласкалыш. Тыште поснак Арде кундемысе йоча-влакын усталыкыштым палемдаш кӱлеш, шонем. «Задоринки» коллектив «Ялысе музыкант-шамыч» йӱкан оркестр» куштымаште сылне марий семым сурт коклаште пайдаланыме тӱрлӧ ӱзгарым, эсогыл коҥгаш шындыме кӧршӧкым, кырен лукто – тыгеже меат изина годым модынна! А «Мый сӱретлем» куштымаште «Калейдоскоп» коллектив йоча-шамычын тыныс мландым лачшымак могайым ужмыштым почын ончыктыш. «Арде вел» ансамбльыш коштшо изи ӱдыр-влакат сценысе авашт дене пырля «Олыкышто» лирический куштымаште лыве семын пӧрдыч.
Элнан куатше изи ял-влакын кумылышт дене чак кылдалтын. Тидымак пеҥгыдемдышт «Арде вел», «Эх, Россия!», «Живёт село родное», «Пока плачет Богородица», «Ромашка-василёк», «Тыньы маньыц» муро-влак.
«За тебя, Родина-мать», «Армия России», «Нам жить – не тужить» муро-шамыч калыкын шочмо элым чон пытен йӧратымыже да тудын эрыкше верч илаш-колаш шогалаш ямде улмыж нерген ыльыч.
Концерт Килемар кундемын иктыш ушымо хоржын «Россия моя» мурыж дене мучашлалте. Тудын йоҥгымыж годым чодырамарий-шамычын СВО-шко окопышто пайдаланыме сортам, маскироватлыше сетьым, кукшо шӱр ден душым да шуко молым ямдылен колтымышт, 2025 ий шошым нацизм ден неонацизмым сеҥымылан кугу ӱшаным ыштымышт да «Тушман кырен шалатыме лиеш, Сеҥымаш – мемнан кидыште» лозунг дене икоян улмышт нерген фильмым ончыктышт…
Концертым ончаш толшо-шамыч чыла тидын дене тӱрыснек келшымыштым, кынел шогалын, совым рӱж кырымышт дене пеҥгыдемдышт.
«Жап Илаш!»
Звенигово районын тыгай лӱман тематический программыже «С чего начинается Родина?» муро дене тӱҥале, да «Мармеладки» ансамбльын кум изи мурызыж ден «Мелодия» студийын солистше Денис Смирнов шочмо элын тӱҥалтышыжым йодыш-вашмут-шонкалымаш йӧн дене рашемдышт.
Провой вел артист-влак 1941-2025 ийласе кугу событий-шамычым муро, сценке, куштымаш, сем да сылнымут постановко, почеламут, сем композиций гоч почын ончыктышт. Программын тӱҥ персонажше Жап ыле. Кугу Отечественный сар тӱҥалме нерген увертарыме годым тудо – шем тувырым чийыше ойган ӱдырамаш – калык кокла гыч, вуйжым кидше дене кучен, тургыжланен ошкыльо. Тул-вӱд вошт лекме пагыт нерген «Сарыш ужатымаш» да «Окоп кӱнчымаште» постановко-влак ден «Так случилось – мужчины ушли…» муро каласкалышт.
1945 ий 9 май. Сеҥымаш! Калыкын орланен вучымо куанже «Вашлиймаш» постановко да «Ах, Калинка» куштымаш гоч почылто. Звенигово районысо «Мечта» каныме да тӱвыра рӱдерын «АРТ-ГРАНД» образцовый хореографий студийжын куштымыж годым ончаш толшо-влак шинчышылак чӱчкышт, тавышт, куанен кычкыркалышт, совым рӱжге кырышт… Но йошкар маке дене пеледалтше мландын кочыжо, тушан вуйым пыштыше герой-шамыч нигунамат огыт мондалт. Тидым артист-шамыч кокла гыч шып ошкыл эртыше йошкар тувыран Жапат пеҥгыдемдыш.
Сценыште пиалан илышым специальный военный операций – нарынче тувыран Жап – ӱмылта. Пӧръеҥ-влак, военный вургемым чиен, адакат шочмо элым аралаш каят. Тушман виян, но россий салтакым нимоат чактарен огеш керт, тудо ача-кочаж семынак пытартыш шӱлыш марте кредалаш ямде. «Пӧртылам (мый мутым пуэм!) да кочамын «За отвагу» медальже воктеке шкемыным тыгайымак пыштем», – манеш Мариуполь верч кредалше салтак («Провинциал-влак» калык театр) аважлан возымо серышыште.
Чумыр гаяк тӱня ваштарешыже шогалын, тӱрлӧ чаракым ыштылеш гынат, Россий садак ила да тӱзлана, Сеҥымаш корно дене ӱшанлын тошкалын кая. Провой кундемыште гармоньчо-влак шочмо велын семжым мастарын шоктат, Звенигово лицейыште «Уяв ташши» пайрем куштымашым шындат, Чуваш Отар ялыште «Саванар перле» муро почеш куанен юарлат, Звенигово олаште пеледыш хороводышто пӧрдыт, крым татар-влакын бахчисарай хайтармаштым ончыктат, Звенигово районым моктен мурат, ош барабаным кырыше мотор ӱдыр-шамыч, шкем рыҥ кучен, таҥ тошкалын ошкылаш таратат… Коклаштышт Российын тистыжым ушештарыше тувыран Жап, лывырге капкылжым вийныктен, вуйжым кӱшкӧ нӧлталын, тӱрлӧ калыкын ик мландыште келшен илымыжлан куанен коштеш.
«Жап Илаш!» программат «Россия моя» муро дене мучашлалте. Тидыже кӧргӧ куатан калыкым нигӧ сеҥен огеш керт, Россий виян эл лийын, уло да лиеш манмым эше ик гана пеҥгыдемдыш.
Килемар округ ден Звенигово район «Сеҥымаш тулсавыш» калык усталык фестивальыш концерт программе деч посна эше пеш поян ончерым конденыт ыле. Тушто лийын мом ончаш да мом налаш.
Маргарита ИВАНОВА
Иван Речкинын фотожо/ «Марий Эл» увер агентстве
