Кугу Отечественный сар кунамак пытен, але марте тудын йӱксолнышыжо палдырна. Кызытат поисковик-влак мландыште кийыше колышо салтак-влакын капыштым муэдат. Але марте южо салтакын кушко тоялтмыже нерген увер-влак толедат. Шукерте огыл тыгай увер мемнан герой землякна, Шернур кундемын шочшыжо политрук лейтенант Пётр Иосифович Боцманов нерген Норвегий гыч толын.
Але марте увер деч посна йомшылан шотлалтше совет салтак Норвегийысе «Архивет» немыч концентрационный лагерьыште шинчен. Тушто подпольный пашам эртарымыжлан кӧра лагерьын ик руш пленныйжат тушман велыш куснен огыл. Антифашист пашажланак верч Пётр Боцмановым 1944 ий 21 октябрьыште Брагдое отрошто гестаповец-влак лӱен пуштыныт.
80 ий наре тудын лишыл еҥже-влак Петр Иосифовичым кычалыныт. «Курымашлык полк» общероссийский мер граждан-патриот толкынын еҥже-влакын да Норвегийысее «Аркивет» тоштер-комплексын пашаеҥже, «Норвегийыште колышо совет военнопленный-влак» тӱнямбал мер толкынын ончылъеҥже Татьяна Торесенын тыршымылан кӧра замлякнан кийыме верже рашемын. Татьяна да тусо военный историк, писатель Магне Хауглан Норвегийыште тойымо, але марте увер деч посна йомшылан шотлалтше руш салтак-влакын кийыме верыштым рашемдыме пашам наҥгаят. Тоштер кумдыкышто ынде Пётр Боцмановланат шарныктыш палым вераҥдыме. Тудын капшым шукерте огыл Осло оласе шӱгарлаш тоеныт. Туштак мемнан военнопленный-влаклан шарныктыш монументым вераҥденыт.
Пётр Боцмановым шарнымылан пӧлеклалтше вашлиймашым Марий Элысе «Отечествын геройжо-влак» тоштерыште «Курымашлык полк» толкынын республикысе пӧлкаже эртарен. Тудым Виталий Лежанин вуйлата. Вашлиймашке геройын лишыл еҥже-влак толыныт ыле. Телекӱвар полшымо дене мероприятийыш Татьяна Торесенат ушнен. Моткоч чоныш логалше мероприятий лийын.
Татьяна землякна нерген веле огыл чумырымо материал дене палдарен. Сар годым немыч-влак Норвегийыште гына 500 концлагерьым чоҥеныт улмаш. Тушто 1941 ий гыч сар пытымеш 100 тӱжем утла пленный лийын. Норвегийыште тойымо 15 тӱжем еҥ кокла гыч пелыжын лӱмыштым рашемден кертме огыл. Пленный-шамычым немыч-влак кузе индырыме нерген колышташыжат шучко. Ни чияшышт, ни кочкашышт лийын огыл. Норвегийыште игече йӱштырак, а пленный-влак куштылго вургеман, чара йолын, калыпым пижыктыман лийыныт. Нуным кул гай пашам ыштыктеныт: военный объект-влакым чоҥеныт. Тушко намийыме пленный-влаклан фашист-шамыч вигак ойленыт: тыште тендан мучашда лиеш.
Татьянан видеойӧн дене каласкалымыж гыч теве мо рашемын. 2022 ийыште Татьяна пелашыж дене пырля шкенжын илыме олаштыже кок руш военнопленныйын шӱгарыштым верештыныт. Лач тиде тудлан Норвегийыште руш военнопленный-влакын пӱрымашыштым рашемдаш тӱҥалаш шӱкалтыш лийын.
Пётр Боцмановым фашист-влак 1944 ий 2 сентябрьыште арестоватленыт. Кристиансанн тюрьман журналыштыже тидын нерген сералтын: « … Ты кечын тюрьмаш шындыме пленный-влак моткоч кӧргӧ виян, сай образованиян, вуйлатыше койышан еҥ-влак улыт, сандене нуным тушто кучаш лӱдыкшӧ».
Тюрьмаште шинчымыж годым Петр Боцманов йолташыже Леонид Фомин дене пырля моло пленный-влак коклаште антифашист пашам ворандарен кертыныт. Эшежым тудо пеш сайын сӱретлен улмаш. 20 сентябрьыште Леонид Фомин дене пырля тудым гестапон тӱҥ штабышкыже колтеныт. А 21 октябрьыште 10 руш пленный дене пырля лӱен пуштыныт. Ончыч чара марте кудашыктеныт да шкаланыштак шӱгарым кӱнчыктеныт.
2022 ий шошым Татьяна Петр Иосифовичын Ирина уныкажым муын. Магне Хауглан Норвегийысе немыч концлагерьлаште шинчыше да колышо-влак нерген архивлаште поян материалым чумырен да «До свидания» книгам савыктен. Тушто Петр Боцманов нергенат ужаш уло.
Марий Элын сулло сӱретчыже Андрей Санников кызыт «Курымашлык полк» пеленысе «Агитфронт» патриот плакат студийым вуйлата. Тудын патриотический шӱлышан пашаже-влакым «Отечествын геройжо-влак» тоштерын пырдыжыштыжат ужын кертына. А тиде мероприятийлан сӱретче Пётр Боцмановлан вич пашам сӱретлен. Кеч ончыч иктым гына ышташ шонен. Кажныштыже Петр Боцмановын илыш йыжыҥже палдырна: фронтыш кайыше салтак, концлагерьысе пленный, гестапо штабыште пытартыш шагат-влак.
Вара эше кок пашам сӱретлен. Иктыштыже – Пётр Боцмановын фотографийже гыч налме портретше, но тудлан салтак вургемым «чиктен». Ты пашажым сӱретче геройын Ирина уныкажын ешыжлан пӧлеклен. Моло ныл сӱретшым автор «Архивет» тоштерыш колташ пуэн. А тушко тудым Российын Норвегийыште посолжо Николай Корчунов наҥгайышаш.
Андрей Санников дене пырля пашам ыштыше рвезын тыгак сар годым кочаже Норвегийыште йомын. Татьяна Торесен кызыт ты еҥын пӱрымашыжым рашемдаш полша. Тудын ойлымыж почеш, лишыл жапыште Норвегий гыч Пётр Боцмановын кийыме верже гыч Йошкар-Олаш мландым колтышаш улыт.
Светлана Носова
Снимкыште: Петр Боцмановлан пӧлеклалтше мероприятий годым
Светлана Носован фотожо.
