Республикыштына 19-25 май Эндокринный системе дене кылдалтше тӱрлӧ чер дене черланен кертме деч аралалтме арня семын эрта. Тудо 25 майыште палемдалтше Щитовидный тун тӱнямбал кечыжлан пӧлеклалтын.
Тазалыкым аралыме тӱнямбал организацийын палдарымыж почеш, йод 2 млрд. утла еҥлан огеш сите, тиде чот гыч 700 миллион нарыжлан «эндемический кугылогар» диагнозым шындыме.
Российыште йод чыла кундемыште огеш сите, нунын коклаште – мемнан республикат. Элыштына илыше калык йодым темлыме деч палынак шагал, суткаште 40-80 мкг гына, налеш.
Диффузный манме эндемический кугылогар чер Российыште кокла шот дене 31 процентлан шарлен. Тудо 50 процент утла случайыште 20 ияш марте ийготан-шамычым авалта. Тыгодым ӱдырамаш-влак пӧръеҥ-шамыч деч 2-3 пачаш чӱчкыдын черланат. Йоча, вуеш шумо, мӱшкыран улмо, чызым пукшымо пагытлаште организмлан йод поснак чот кӱлешан, да лач тыгодым кугылогар чер дене черланен кертме лӱдыкшӧ палынак кугемеш.
Йодын ситыдымыжлан кӧра щитовидный тун кугеммыжым «эндемический кугылогар» маныт. Щитовидный тун кушмыж годым организм тиреоидный гормонын ситыдымыжым компенсироватлаш тырша. Йод ситыдыме амал балансироватлыдыме кочкышым кочмо дене кылдалтын кертеш, сандене рационыш колым, шылым, теҥыз ковыштам, креветкым, шӧр негызан продуктым, шӱльӧ да шемшыдаҥ шӱрашым пурташ кӱлеш. Айдеме йодын суткаш нормыжым тӱҥ шотышто (90%) кочкыш дене налеш.
Кугылогар черын вес амалже кочкышым шулыктарыме системын ситыдымашыж дене кылдалтын кертеш. Шоло але пагар чер тургыжландарыме годым, рационышто йод ситышын уло гынат, пайдале вещества организмыш начарын шыҥдаралтеш.
Айдеме организмыш вӱд дене пырля 5 процент наре йод логалеш. Тынарак ужашым йодын микроэлементшылан поян южым шӱлен налаш лиеш.
Южгунам эндемический кугылогар йодлан организмыш шыҥдаралташ чаракым ыштыше эмым чарныде йӱмылан кӧра вияҥеш. Начар наследстват амалым ыштен кертеш.
Организмыште йодын ситыдымыжлан кӧра щитовидный ту дене кылдалтше тӱрлӧ чер вийым налын кертыт. Тыгодым уто-сите ок кой гаяк але тудо логарын пуалмыже, кукшылогарым, илелогарым темдымыж дене палдырна.
Кугылогарын оҥын вес велныжат кугеммыж годым шӱй кадырген кертеш, южгунам шӱйысӧ вӱргорно пуалеш. Темдыштын тергыме годым пышкем гай моклака-влакым муаш лиеш, нуно корштенат кертыт.
Йодын ситыдымыжлан кӧра организмыште алмашталтме пашам шуктышо да шкемшижмашым саемдыше тиреоидный гормон шагалрак ышталтеш. Тыгодым куат ок сите, шӱм кундемыште йӧндымылык шижалтеш, вуй коршта.
Эндемический кугылогарын ситыдымашыже-влак щитовидный тун нормышто улмыжо, но черланаш тӱҥалмыж годымак палдырнен кертыт.
Республикыштына кугылогарым да щитовидный ту дене кылдалтше чер дене черланен кертмым тергаш чыла йӧн уло. Ме щитовидный тун гормонжын кугытшым рашемдена, орган ден шӱйысӧ лимфатический пышкемым ультрайӱк йӧн дене шымлена, биопсийым, кӱлешак гын, компьютер да магнит-резонанс томографийым ыштена. Тений регионыштына щитовидный тум эше сцинтиграфий йӧн дене шымлаш тӱҥалме.
Таче эндемический кугылогар черым эмлыме тӱрлӧ йӧн уло, но тӱҥжӧ – тудын дене черланыме деч аралалташ. Тидланже кочкышыш йодаҥдыме шинчалым ешараш кӱлеш. Черланен кертме лӱдыкшым тыгак теҥыз продукт, кугыпӱкш да йодлан поян моло продукт иземдат.
Шотыш налза: эндемический кугылогар ракыш савырнен кертмыж дене лӱдыкшӧ, сандене тудым чарныде эскераш кӱлеш.
Людмила ЕГОШИНА,
Тазалык аралтыш министерствын штат деч ӧрдыжысӧ тӱҥ эндокринологшо.
Маргарита ИВАНОВА ямдылен.
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо.
