Марий Турек район Марий Шолнер ялыште илыше тиде ӱдырамашын, Елена Ведерникован, чолгалыкшылан ӧраш гына кодеш. Молан? Ик эн тӱҥ амалже: тудо – 9 шочшан ава! Виталий пелашыж дене 3 ӱдырым да 6 эргым ончен куштат. Эн изи икшывышт тиде кечылаште кум тылзым веле тема!
Вес амалже – Лена – индивидуальный предприниматель. Марийже дене коктын ятыр ушкалым да вольыкым ашнат, шке фермышт уло. А амалкалчылан моткочак чулым лийман, уке гын сомылет кӱлеш семын огеш воране да лектышышкат от шу. Чыла вере миен, шонымо сомылым ыштен шукташ манын, самырык ӱдырамаш шкежак машина дене кудалыштеш.
Тӱҥалме пашашт ончыкыжым эшеат сайын ушныжо манын, Елена «Школа фермерства» кок тылзаш курсышто тунемеш. Санденак тиде жапыште кажне шуматкечын да рушарнян Йошкар-Олашке кудалыштеш.
Чыла сомыллан жапым муаш – манаш веле! Ты амал денак шкеже, ешыже, пашаж нерген газетыш возаш манын, ме Лена дене кутышын-кутышын мутланенна: машина дене олашке кудалмыж годым корнышто, мӧҥгыштыжӧ тӱрлӧ сомылым ыштымыж коклаште, Йошкар-Олашке толмекше, занятийже-влак пытымеке…
– Лена, ме Аван кечыже вашеш материалым ямдылена. Сандене мутланымашымат тидын нергенак тӱҥалнем да икымше йодышым тидын дене кылдалтшымак пуынем: пелашет дене ушнымыда деч ончычак те шуко шочшан ача-ава лийшаш нерген мутланен келшенда мо?
– Уке, тидын нерген ме марием дене ик ганат мутланен огынал. Юмо пуэн да ыштенна.
– Тый эше 37 ияш веле улат. Юмо луымшо икшывым пуа гын, ыштет?
– Ме юмылан ӱшаныше еш улына. Йочам ыштыме нерген икана шкенан черке настоятель дене мутланенам. Тудо тыгерак ойлен: «Мыняр ӱдырамаш ава лийнеже, но икшывым ыштен огеш керт. А тылат Юмо тыгай пиалым пуа. Пуа гын, тугеже ыштыман». Ала мыйым авам эмлымверыште коден каен да ашнаш налме ешыште, адакшым шкетын кушмемлан тудо тынар шочшым пуа? Йӧра, кызыт пӧртна кугу, кок пачашан да вер чылаштлан сита. Жап лийме семын кумшо пачашымат ыштен шуктынена. Кеч визымше йочам ыштымекат, ме эше 5х5 кугытан пӧртыштӧ веле иленна!
Икшывына шукын улыт гынат, нуным ончымо шотышто кугу нелылыкым ом шиж. Адакшым вет иканаште индешын шочын огытыл. Йочам ышташ неле огыл. Кажныжым Айдемым ышташ – тиде нелырак. Но мый палем: ме садак чылаштым ончен-куштен, йол ӱмбаке шогалтен кертына. Кызыт Алексей эргына 19 ийым темен, Ваня – 18 ияш, Андрей – 12 ияш, кадет классыште тунемеш. 10 ияш Саша – ӱдырна-влак кокла гыч кугурак да изи озавате гай: кочкаш шолташ, шӱжарже ден шольыжо-шамычым ончаш, моло сомылым ышташ чот полша. Лёня – 8 ияш. Катя шукерте огыл, ноябрьыште, 7 ийым темен. Рома тиде тылзынак 5 ияш лийын. Матвей 2 ияш. Кристина ноябрь мучаште кум тылзым тема.
Ончыч Алеша эргына эн кугу полшышына ыле. Тудо армийыш каяш ямдылалтын. Пӧртылмекше, мемнан дене пырля вольыкым ончымаште тыршаш да тиде бизнесым шуяш шонен. Но ӱмаште январьыште кугу туткар лийын: тудо трактор тележке гыч камвозын. Тылеч вара ме кушто-гына эмлен огынал?! Кызыт мӧҥгыштак, но эше тӱрыс тӧрланен шуын огыл. Тудым жапын-жапын Москвашке реабилитацийыш коштыктыман. Ме ӱшана: эргынам садак тӧрлатен кертына!
Йӧра, Ваня кушкын шуын. Ынде тудо мыланна изаже олмешат, шкеж семынат полша. Мутлан, шке жапыштыже, кӱркам ашныме годым, тудын шкенжынак посна налшыже-влак лийыныт! Кӱлмӧ годым изаже, шольыжо да мемнан дене пырля кок шагат эрдене кынелын да шӱшкылашат, кӧргым лукташат, кӱрашат полшен. Сандене тудо ончыкыжым тиде пашам шуяш шона. Кеч кызыт дояр семын ушкалымат лӱшта. Шӧрым, ӱмбалым, ӱйым ужалымаштат кугурак икшывышт-влакын шке клиентышт лийыныт. Кызытат иктаж-молан окса кӱлеш лийме годым кажныже шке налшыжлан мом-гынат ужалат да шийвундо лиешат. Шке озанлыкыште шкан пашам ыштыме ты шотышто чот йӧнан. Иктаж организацийыште але предприятийыште тыршыме семын пашадар ден аванс кечым вучышаш уке. Кеч-могай жапыште мом-гынат оксашке савыраш лиеш. Тидлан ӧрканыман гына огыл. Тыге йоча-шамычат изинекак пашалан тунемше, оксан акшым, тудын кузе толмыжым пален кушкыт.
– Паша нерген ойлаш гын, молан пелашет дене амалкалче лияш шонен пыштенда?
– Тыгай шонымаш вигак шочын огыл. Тымарте мыят, пелашемат тӱрлӧ вере пашам ыштенна. Шуко моло семын Москвашкат коштын онченна. Но икшывына-влакым коча-коваштлан веле кодаш пернен да, йӧсландараш огыл манын, чарненна. Тидланак кӧра тылеч изиш ондакрак ашнаш тӱҥалме кроликнамат пытараш пернен. Москвашке коштмым чарнымеке, кӱркам налынна да ешарен толынна. 350 вуй марте шуктенна ыле. Вара ушкалым ашнаш тӱҥалынна. Тыге эн ончычак 2014 ийыште самырык еш семын кугыжаныш окса полышым пуэн. 2020 ийыште пелашем соцконтракт дене пашам ышташ тӱҥалын, да тидлан 250 тӱжем теҥгем ойыреныт. Тиде окса дене ме кугурак фермым чоҥенна. А ӱмаште «Агростартап» республиканский конкурсышто бизнесым вияҥдаш грантым сеҥен налынна. Вольык ончымо пашам шукташ тиде окса республикын бюджетше гыч софинансирований йӧн дене пуалтын. Ойыралтше 3 миллион теҥге окса вигак 25 ушкалым налаш посна счетыш колталтын. Тиде, мутат уке, тӱҥалме пашам эшеат вияҥден колташ полшен. А вольык сай урлыкан лийже манын, ме Виталик дене лӱмынак Муромыш каенна да тушеч конденна. Тачысе кечылан 42 вуй тӱкан шолдыра вольыкна уло. Тышеч 27 – ушкал???….Ӱшкыжаш 3 презе?????. 12 туна???????. Тыгак шкан кочкаш икмыняр вуй сӧснам ашнена.
Еш бизнесым ме утларакше йоча-шамычын ончыкылыкышт нерген шонен тӱҥалынна. Кушкын шумекышт нунынат шке пашаштым почаш кумылышт лектеш гын, икымше ошкылым ышташышт полшаш оксана лийже манын шоненна. Шканышт пӧртым чоҥаш тӱналыт гын, тунамат полшен керташ йӧнна лиеш гын, сай.
Ялыштынат бизнес пашам ворандараш кумылем уло. Мутлан, агротуризмым вияҥдаш неле огыл. Тидлан емыж-саска садым ышташ, колым колтен шараш, кевытым почаш лиеш. Тушто калык пакчасаскажым, шылым, шӧрым, ӱйым, торыкым, сырым шке ыштен, молым ужален кертеш ыле манын шона. Ме, мутлан, тений кокымшо ий пареҥге да шоган деч молыжым нимом шынден огынал. Молан манаш гын тидлан жап моткочак шуко кая. Шошо гыч шыже марте эре манме гаяк пакчаште шогылтман. Сандене ме лучо шыжым еҥ-шамыч деч але кевытыште шулдынракын налына але иктаж-молан вашталтена. Шкенан кевытна лиеш гын, эшеат йӧнан лиеш.
– Моткочак сай шонымаш! Мутлан, тений поҥго, олма чот шочын ыле. Шукыштын олмашт арамак шӱйын веле пытен. Чыла тидым поген, кевытышкыда сдатлен, еҥ-шамыч, чынжымак, шканышт шагал оксам ыштен кертыныт!
– Мыят еҥ-ашымычлан тидымак ойлем! Но тыгай сынан шонымашым илышыш пурташ утларакше икте гына чаракым луктеш: яллаште пашам ышташ кумыланже пеш шагал.
– Мӧҥгыштӧ сурт кокласе сомылым ыштен, вольыкым ончен, бизнесым вӱден, йоча-шамыч дене тӱрлӧ вере шуаш тыршен, нойымет гай огеш чуч?
– Уке. Мый тидын кокла гыч нимож дечат ом ярне. Мӧҥгешла, чыла тидак ала-мом ышташ, ала-кушко вашкаш вийым пуа. Тиддеч поснаже кызыт ни мый, ни марием иленжат огына керт. Тынар йочана огыт лий гын, ме мом ыштена ыле, ала? Пашаланат ынде тунемалтын. Вес семынже иленат огына мошто, очыни.
– А те кузе да кунам канеда?
– Ме еш дене кинотеатрыш миен толаш, 3D фильмым ончаш йӧратена. Тидланже южгунам мынярын пурена, тунарын машинашке шинчына да Йошкар-Олашке кудалына. Игече сай гын, катамаран дене коштына, кевытлашке миен толына. Казаньыште аквапаркыште лийынна. Кокланже пелашем дене коктын гына толына да, фильмым ончен, кок шагат наре жап тыге каналтена. Но тӱҥ шотышто ме рӱдолашке паша дене толмына годым тыгай йӧн дене пайдаланаш тыршена.
Коклан колым кучаш машина дене коштына. Южгунам ялозанлык сферыште грантым сеҥен налше-шамыч деке миен толына. Тиде ончыкшым шке йоҥылышеш огыл, а весе-влакын могай нелылык дене вашлиялтмышт да кузе тудым сеҥен лекмышт дене палыме лияш да тунемаш моткоч сай йӧн.
А тӱҥ шотышто мӧҥгыштӧ кастене йоча-шамычым чылаштымат малаш пыштымеке, коктын кухньыш каена да, чайым йӱын але верандыш лектын, мутланен, мом кузе ыштышаш нерген каҥашен шинчаш йӧратена. Тидат мыланна – каныш, вет пашалан кӧра кечывалым тыглай кутырен шинчаш ялт огына ярсе.
Мый аракам йӧршын йӱмаш уке. Мылам тиде огеш кӱл. Пелашем кугурак пайрем годым изишак подыл кертеш. Сандене кафешке монь кошташ огына йӧрате. Ме лучо, мутлан, кеҥежым шудо пагытыште, пашам пытарымеке, чылан погынен, олыкышто пикникым ыштена.
Яра жапыште пелашем дене коктынат интернетыште иктаж-мом уым ончаш, пален налаш шонен, книгам лудаш йӧратена. Тиде жапыште мый канем. Пелашемат тыгаяк. Кунам эше интернет лийын огыл, тунам молан-гынат туныктышо книга-шамычым библиотекыш каен налын кондена да лудына ыле. Мутлан, кроликым кузе ончаш тӱҥалман, умбакыже кузе куштыман – тиде да моло нерген пелашем лудын да тиде шинчымашланак эҥертен шкеат ончаш кумылаҥынна.
Школышто тунеммем годым 9-ше класс марте мый Марий Турек поселкысо библиотекыште улшо чыла йомакым лудынам. Очыни, санденат, ойго ден йӧсат вашлиялтыныт гынат, садак илышем йомак гаяк манын кертам. Юмо мылам тыгай сай пелашым пуэн. Ик тудын денак гына келшенам да тудланак марлан лектынам. Мыйым ик рвезат кудалтен огыл да мо тыгай пиалдыме, вашмутдымо йӧратымаш – ом пале, чонем эмганен огыл. Йоча-шамыч кажныже могай-гынат лектышышт дене йочасадыште але школышто тӱрлӧ кӱкшытан сеҥымашышт дене куандарат, полшат. Сандене мый шкемым пиалан айдемылан шотлем.
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
