Кеҥеж рӱдӧ мартеат илен шуна. Тений тудо молгунамсе ийла деч палынак ойыртемалтеш: шокшо игечыж дене утыжым огеш куандаре да огеш орландаре… Туге гынат эҥер ден ерлаште весела йӱк-йӱан шокта – вӱдыш изижат-кугужат пурат.
Чаманен палемдыман, Российыште ий еда 25-30 тӱжем еҥ вӱдыш пурен каен кола. Тиде моткоч шучко цифр. Сандене таче, термометрысе ртутян столбикын эркын дене кӱшкырак да кӱшкырак кӱзымыж жапыште, тиде неле темым эше ик гана тарватена.
Шӱдӧ да тӱжем дене лиеда
…Кова пареҥге пакчам сомыла да воктеныжак модын коштшо уныкаж ӱмбач шинчажым огеш кораҥде гаяк. Ик-кок метр коклаште поснак чот шарлыше пӱтыралтышшудым чаткан кораҥдаш кӱлешат, уныкаж нерген ик татлан монда. Тиде жапыште изи йоча йӱр вӱдым погаш шындыме вочко воктеке теҥгылым шӱдырен конда, кӧргыштыжӧ мо манын, вуйжым чыка да кумыкталтеш…
…Самырык ава ӱдыржӧ дене теҥыз пляжыште шинча. Игече мардежан, да вӱд толкын я кугемеш, я иземеш, сандене таче нуно огыт йӱштыл. Кенета телефоныш у увер пурымым шижтарыше йӱк шергылтеш, да ӱдырамаш гаджетшым почын ончалеш. А икмыняр секунд гыч вуйжым нӧлталмекше, вӱд толкынын, икшывым авалтен, теҥызыш наҥгайымыжым ужеш…
…Вич ияш ӱдыр эҥер вӱдыш куанен куржын пура, а тудым виян йогын йол ӱмбачше налын кудалта…
…Подростко-влак куакш пундашан пӱяште юарлен модыт. Кенета нунын кокла гыч иктыже вӱдыш вуйге пурен кая, икмыняр жаплан лектеш да адакат йомеш. Модшо-шамыч тидым огыт шеклане. Рвезын вуйжо вӱд ӱмбалне шуэнрак да шуэнрак коеш…
Тыгай шотан примерым шӱдӧ да тӱжем дене кондаш лиеш, а ушаже нуным икте – чыла тиде вучыдымын да шып эрта. Йоча, родо але йолташ кызыт гына пелен лийын, ик тат – да тудо уже уке. Киносо семын ны вӱдым веерла шыжыктылмыжым, ны кидым рӱзкалымыжым от уж, ны «Полшыза!» манын кычкырымым от кол…
Еҥын йоҥылышым ужын огыт тунем
9 июньышто Иркутскышто Ушаковка эҥер воктене идалыкат пелаш ӱдыр йомын. Изи йочан ачаж ден аваже йолташышт дене вӱд серыште каненыт. Кенета кугыеҥ-влак ньоган йоммыжым умыленыт. Йочам ончыч шке кычалыныт, вара, муын огытылат, полиций пашаеҥ-шамыч деч полышым йодыныт. Изи ӱдырым шуко спецслужбо ден еҥ кычалаш лектын.
Ушаковка эҥерын йогынжо моткоч виян. Тудо йомшо ӱдырым кычалше пӧръеҥ-влакын пушыштым изиш гына кумыктен огыл, а вӱдыш пурышым йол ӱмбачынат налын кудалтен кертеш, очыни. Водолаз-влак лӱдыкшыдымылык шотышто темлымашым шотыш налде пашам ыштат. Ӱдырым ынде нылымше арня кычалыт. «Эҥер серыште изи йоча-шамычым чӱчкыдын ужына – шуэн огыл ача-авашт деч посна», – палемдат «ЛизаАлерт» отрядын доброволецше-влак.
Тиде «йӱла» огыл, а тӱткышдымылык
Кужун вучымо шокшо толын шуо ала уке, калык вӱдан чыла гаяк
серым айлышат. Лӱмын келыштарыме пляжыште азапыш логалын кертме лӱдыкшӧ тунарак кугу огыл (кеч туштат шекланыман, поснак – йоча дене пырля тӱшкан каныме, тӱрлӧ оҥай нерген мутланыме, тыгак кочмо-йӱмӧ годым) гын, улак верыште, «ир» пляжыште, курыкоҥышто, агурышто, манмыла, йодыш жап дене кылдалтын. Арам огыл вӱд серыште верланыше кажне илемын ий еда ала-кӧн пурен кайымыж нерген шке историйже уло, пуйто вес тӱняш куснышо чон ош тӱняште коштшым шкеж деке вӱд пундаш гоч шупшеш, пуйто тиде «йӱла» шукертсек кӱэмалтын, да чылажат тыгакак лийшаш – нимом от ыште.
Аралалтшым Юмыжат арала маныт
Пӱртӱсыштӧ шоналтыде ыштыме ошкыллан кӧра азапыш логалаш, ӱмыр лугыч лияш огыл манын, Марий Элысе «ЛизаАллерт» кычалше отрядын поро ой-каҥашыже-влакым шотыш налаш темлена:
- Лӱмын келыштарыме пляжлаште гына каныза. «Эше! Калык деч оксам луктын налаш веле шонат», – маныда? Йоҥылыш лийыда. Нине вер тергыме улыт, тушто урлемыш, агурыш, лакыш, пушеҥге кашкаш але кенета вашталтше йогыныш от логал. Адакше канышын палемдыме почеш огыл каен колтымыж годым кӧ полшаш толеш? Да, оласе ма ялысе пляжыште улак верысе вӱдан серыште гай ласкажак огыл, но зато лӱдыкшыдымырак.
- Йоча-влакым тӱткыш деч посна ида кодо. Изи ньога-шамыч шуко мо деч огыт лӱд, сандене азапыш логалын кертмыштым йӧршын огыт умыло, а изиш кугурак ийготан икышве-влак тидым шотыш огыт нал, поснак – иктаҥашышт коклаште. Шочшым изинекак ияш туныктыза – тиде корнышто коштмо да кудалыштме але электроприбор дене пайдаланыме правил-влак гаяк. Но шкем вӱдыштӧ ӱшанлын кучышо йочат шинча ончылнак да кеч-кунамат полшен кертме кумдыкышто лийшаш.
- «Буйко-влак деч торашке ида кай!» манмым чылан гаяк колынна, очыни. Но кечын шокшыж дене ырыше вӱдыш шуҥгалташ але ӱмбакыже возаш да моло деч торашке ийын каяш могай сай! А ерысе ма эҥерысе вӱд серыште да ӱмбал лончышто веле ыра, сандене умбаке ийын кайыме годым йӱштыштӧ шӧн шупшаш тӱҥалын кертеш, тыгак тале йогыныш логалаш лиеш.
- Палыдыме верыште вӱдыш ида шунгалт, поснак тудын румбыкан улмыж годым. Конешне, талын кычкыралын, ерыш ма эҥерыш вияш сер але «тарзанке» гыч тӧрштымӧ шуэш, но вӱд йымалне пушеҥге кашка, кугу кӱ, нӧлталт шогышо арматуран бетон ората лийын кертыт. А вӱд келге огыл гын, пундашышкыже керылтын, капкылым тодышташ лиеш.
- Южым тулен овартыме матрасым, камерым, жилетым да модышым тергенак шогыман. Нунын дене ятыр ий пайдаланыме гын, ваш ушымо верлашт кечыште кошкен торлен, вӱдыштӧ лончешталтын кертыт. Южгунамже у арверат бракан лийын сеҥа.
- Кеч-могай судно: гидроцикл, катамаран, катер, пуш, яхте – воктенат ида йӱштыл, молан манаш гын вӱд ӱмбалын да транспорт бортын йолкынышт транспорт средствым виктарышын шинчажым йымыктен да ийше айдемым мыняр-гынат шойылтен кертеш. А вӱдыштӧ изин сусыргымат кугу лӱдыкшыш савырна.
- Вӱд воктене каныме годым алкоголян напиткым ида йӱ. Тыгай мероприятийым сер деч торашкырак кусарыза. Пеленда йоча-влак улыт гын, тидым ышташ просто лӱдыкшӧ веле огыл, а ЛӰДЫКШӦ!!!
- Вӱдыштӧ чын канаш тунемза да тидлан йочада-влакымат туныктыза. Тиде вийдам аныкла да неле ситуаций гыч лекташ полша. Комдык возаш але пулвуйым оҥ деке лишкырак «чичка» семын шупшылаш лиеш – кок йӧнжат куатым погаш да шӱлышым шотыш кондаш полша, а статический гимнастике – чогашылым черет дене туртыктымаш – йӱштӧ вӱдыштӧ ыраш. А эше толкынын вӱд покшеке але курыкоҥыш наҥгайымыже, шӧн шупшмо годым да моло ситуацийыште мом ышташ кӱлмым палышаш, тидын дене шочшыда-шамычымат палдарышаш улыда.
Ме тыланда чылаландат йӧратыме еҥда-влак дене кеҥежым вӱд воктене сайын каналташ тыланена. Темлыме правил-шамычым шотыш налза, нуным шочшыда-влакланат туныктыза да мондымо деч чӱчкыдынрак ушештарыза.
Маргарита ИВАНОВА
Фотом интернет гыч налме
