Марий кундем да тудын калыкше дене лишкырак палыме лияш шонышо турист-влак эн ончыч кушко каят, шонеда? Чын, Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерыш. Вет тудын историйжат республикнан историйже дене иктаҥаш – 105 ий. Тоштер таче калыкнан эртыше илышыж дене палдарыше 240 тӱжем арверым арала. Амал деч посна огыл 1992 ийыште тудлан элыштыжат ик эн ончыч «национальный» статусым пуэныт. Юл кундемыште тудо ик эн ойыртемалтше.
Пӧлем гыч оралтыш
Тоштер Краснококшайскысе Советский уремын 32-шо номеран пӧртысӧ пӧлемын омсажым почмо гыч тӱҥалын. Икымше экспонат-влак туныктышо да тунемше-влакын погымо сӱретышт, гербарийышт, насекомый коллекцийышт-влак лийыныт. Тӱҥалтыш фондым чумырымашке кугу надырым Санкт-Петербург гыч вате-марий Пётр ден Ядвига Зелецкиймыт пыштеныт. Шийвундо укелан кӧра тоштер ик жаплан петыралтын, да коллекций-влак педагогике техникумын этнографий пӧлкашкыже кусненыт.
У шӱлышым тоштерлан 1924 ийыште вуйлатышылан шогалтыме краевед, этнограф, туныктышо Тимофей Евсеев (1887–1937) пуэн. Лач тудын тыршымыж дене тоштерлан посна кумдыкым ойыреныт, этнографий экспедицийлаш кошташ йӧн лектын. Шкежак инвентарь каталогым ыштен, шанче книгагудым почын. Лач тудо тоштер пашаш марий калыкын историйжым, тӱвыра поянлыкшым шымлаш да аралаш кӱлмӧ умылымашым пуртен. Кызыт верланыме оралтыш тоштер 1946 ийыште гына куснен. Тудым 1903 ийыште четлык пӧрт семын нӧлтеныт улмаш.
Садланак ик курым утла жапыште тоштер шанче рӱдерыш савырнен манашат лиеш. Евсеевын тӱҥалме пашажым кызыт тушто ыштыше-влак умбакыже шуят. Марий кундем, калык, тӱвыра ден йӱлаже нерген артефакт-влакым чумырат да аралат, отылам шымлат. 2007 ий гыч кажне ийын «Евсеев лудмаш» эртаралтеш. 2015 ий гыч тудо Россий кӱкшытан лийын.
Мом тыште ужаш лиеш? Марий калыкын илыш йӱлаже, этнографийже, пӱртӱс поянлыкше, акрет жап гыч кызытсе марте чумырымо историйже, изобразительный ден декоративно-прикладний сымыктыш дене кылдалтше экспонат-влакым. Фондыштыжо эсогыл мамонтын орпӱйжӧ уло. Нумизмат коллекций коклаште Моско кугыжаныш жапысе окса-шамыч да шергакан кӱртньӧ коллекций-влак аралалтыт. Экспозиций-влак ятыр йотэлыште ончыкталтыныт. Марий кундемын чапым налше еҥже-влакын коллекцийыштат улыт.
Шулдыр йымалне
Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштер таче шке шулдыр йымалныже шым тӱрлӧ площадкын пашажым виктара. Тӱҥ оралтыште кундемнан пӱртӱсшӧ да калык этнографийже дене палыме лияш йӧн уло. Посна зданийлаште Историй да археологий, Православий, Калык прикладной сымыктыш тоштер-влак ыштат. И.С.Ключников-Палантайын тоштер-пӧртшым, «Башня» тӱвыра ончер-рӱдерым ончыктыман. Шукерте огыл Йошкар-Олаште «Герои Отечества» тоштер-рӱдер почылтын. Тушто Сеҥымашын курымашлык историйже VR-технологий полшымо дене ылыжеш.
Проект-влак
Иктыже, мутлан, «Сеҥымаш кӱсле» проект, Кугу Отечественный сар годым марий филармонийын артистше-влакын сеҥымашым лишемдаш полшышо пашашт дене палдара. Тудо Марий Эл правительствын шийвундыжо полшымо дене шыҥдаралтеш.
«Человек на войне. БеZ срока даVности» проект – тӱрлӧ сарын талешкыже-влак нерген палдарыше ончер ден лекций-влакат – жап дене кылдалтын.
Лӱмгече – тиде эртыме жапым шарналташ веле огыл амал. Тоштер пашаеҥ-влак таче фондым пойдарен толыт, экспозиций пашаш у технологий-влакым шыҥдарат, у проектлам ямдылат, моло тоштер дене кылым пеҥгыдемдат. Икманаш, тушто тоштымат аралат да чыла чумырымо материалым утларак еҥ ужын кертше манын тыршат.
Мо дене таче тоштер ила?
Ирина Якаева, Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерын директоржо:
– Марий тоштерыш толшо кажне еҥ, телефон гоч QR-код дене пурен, кеч-могай экспозиций дене палыме лийын кертеш.
Тазалык шотышто ойыртемалтше-шамычлан чылажымат кид дене кучен ончаш лийше ончер пашам ышта. Начарын ужшо-влаклан тений «Инклюзий рӱдерым» почынна.
Москвасе ВДНХ-ште эртыше «Россий» тӱнямбал ончер-форумышто Марий Элын стендыштыже тоштерна кундемна дене кумдан палдарен. А кызыт пашаеҥна-влак «Артекыште» регион-влакын кечыштым эртарымаште улыт. Нуно «Тӱрлӧ сынан Россием» кугу программыш ушненыт.
Снимкыште:тоштерын тачысе коллективше
Светлана Носова ямдылен
Тоштерын архивше гыч налме фото
