ФИНН-УГОР ТӰНЯ

Ик пайремын тӱрлӧ шӧрынжӧ

У ий пайрем шукыж годым ик семын эрта. Ме чылан кожым сӧрастарена, лишыл еҥналан пӧлекым ямдылена, ӱстелым тамле сий дене темена… Но тыгодымак кажне калыкын, ешын шке ойыртемалтше йӱлаже уло. Финн-угор калык-влак ты пайремлан кузе ямдылалтыт, айста пален налына.

        Ныл гана вашлийыт

У ийым Эстонийыште ныл гана пайремлат. Руш-влак Россий жап почеш ӱстел коклашке шинчыт, шагат гыч  ты элыште пел йӱд шуэш, январь покшелне Тошто у ий, февральыште, йӱдвел календарь почеш, адакат ты кече.

Рӱдолаште, Таллиныште, кастене ярмиҥга почылтеш. Тушто тӱрлӧ арверым ужалыше палатке-влакым шогалтат, толшо-шамычым ӧрыктарыше шоу дене куандарат.

 Ты кастене уремыште тӱньыкым эрыктышым вашлият гын, шушаш ий пиалан лиеш. Пӧлек шотеш ты персонажан статуэткыжат сайлан шотлалтеш.

У ий ӱстелыште тӱҥ сий – сӧсна шыл, шке кӱэштме кинде да шолтымо сыра. Шымытан, индешан да латкокытан цифр-влак пиалым кондат, манеш верысе калык. Садлан ӱстелыш тынар тӱрлӧ кочкышым шындаш тыршат.

Эстонийыште Йыулунд пайремым (Роштом) моткоч пагалат. Поснак ты кечын мужедаш йӧратат. Ӱдыр-влак марлан кайымышт нерген пален налнешт. Пӧръеҥ-шамыч уремыште ужгаштым тупынь чиен коштыт. Тыгай еҥ мужедше ӱдырын суртышкыжо пура гын, сай пале.

Молитвам лудмаш – ик эн кӱлешан йӱла. Тидыжым нуно ойыртемалтшын ыштат: ӱстел йыр вашла кидым кучен шинчыт да юмо деч йӧратымашым, пагалымашым йодыт.

Ик Роштоат монча деч посна огеш эрте. Эстон-влак ӱшанат: ты кечын мончаш пурымо чыла чер деч эмла да шушаш ийлан вийым пуа.

Эр кынелат – пиалан лият

Финляндийыште У ийлан ноябрьыштак ямдылалташ тӱҥалыт. А 24-25 декабрьыште Роштом палемдат. Шке суртыштым финн-влак тӱжвал могырым гирлянде дене сӧрастарат. Омсашкышт мотор венокым сакалат.

Роштом верысе калык лишыл родышт деке пайремла гын, У ийлан рестораныш коштеш. Пайрем мемнан семын йӱдым огыл, а кечывал кечынак тӱҥалеш. Вет 1 январьыште эрденак кынелше еҥ ий мучко виян да чулым лиеш. Тыгак ты кечын шке икшывыштым огыт вурсо, тыге йоча-влак мутым колыштшо лийыт манын ӱшанат.

Пӧлек шотеш вашла сортам кучыктат. Тиде келшымашым, йӧратымашым ончыкта.

Юзо йӱдым мужедашат вараш огыт код. Вулно катышым сорта тул ӱмбалан шулыктат да йӱштӧ вӱдыш пыштат. Тидын годым ончыман, могай сӱрет «шочеш». Вӱд дене тӱкнышӧ вулно шӱмым ушештара гын, ончылно йӧратымаш вуча, айдеме сӱрет сӱанлан коеш, кружева – оксалан, икмыняр ужашлан шаланен пыта – ойгылан.

Финляндийыште эл вуйлатыше шке тыланымашыжым, эртышым иктешлымашыжым да ончыкылык шонымашыжым у ийын икымше кечынже кечывалым ойла. А йӱдым калык ончыко Хельсинки олан мэрже лектеш.

Юзо виян сий

Венгр-влак пелйӱдым йӱк-йӱаным лукшо наста-влак дене шоктат. Тыге нуно осалым поктен колтат да куаным, пиалым шкешт деке ӱжыт. Вара чылан уремыш лектыт да вашла пайрем дене саламлат.

Суртоза-влак ты кечылан юзо виян кочкышым ыштат. Мутлан, пурса кап да кӧргӧ тазалыкым пеҥгыдемда, олма айдемылан моторлыкым да йӧратымашым пӧлекла, чеснок чер деч арала, мӱй илышым «шеремда», пӱкш ойгым кораҥда.

У ий пиалым кондыжо манын, «Олым Джекым» (олым гыч ыштыме чучылым) йӱлалтыман. Тудын дене ончыч урем мучко коштыт. Тыге тудо эртен кайыше ийын нелылыкшым, осалжым пога, маныт.

Икымше кече кузе эрта?

Карел-влак у ийын икымше кечыжын юзо вийжылан ӱшанат. Садлан мо ышталтмым эскерат. Вес еҥлан нимомат пуэн огытыл, уке гын нужнаҥат, маныт, киндым кудалтет – вольык черлана. Суртышко пурышо икымше еҥым ончат. Уналыкеш кужу пондашан пӧръеҥ толеш – пырче сайын кушкеш, самырык – начар шурно лектышым конда. Ӱдырамашым гын йӧршын пуртен огытыл, ӱштервоштыр дене поктеныт, капкам тӱкыленыт.

Тыгак эрдене суртоза таве гыч вӱдым моло деч ондакрак кондышаш, тыге у ийын ӱйым ышташ ӱмбалже шуко лиеш.

Мужедме йӱлат мондалтын огыл. Нуно шукыжым кочкыш дене кылдалтше улыт. Мутлан, кочмаште шинчалан когыльо логалеш гын, самырык еҥ лишыл жапыште ешым чумыра. Ӱдыр-влак кӱэштме икымше мелна рож гыч уремыш онченыт, тушто нуно пелаш лийшашым ужшаш улыт улмаш. Ты шонымаш денак вӱдыш онченыт. Омышто иктажшым ужаш манын, пайрем ӱстел гыч кинде шултышым кӱпчык йымак пыштеныт.

Идалыкыште кок У ий

Ненец-влак у ийым кок гана вашлийыт. Телымсе пайрем вӱд ӱмбалне ий кылмыме да пӱчӧ-влакын мужыраҥмышт дене,  а кеҥежым лум шулымо да пӱчын презым ыштымыж дене кылдалтын.

Пайрем годым кугырак-шамыч водыж-влакым поремдаш тыршат. Уке гын теле йӱштӧ лиеш, эҥерыште кол, а чодыраште янлык шагалемыт. Тыгак ненец-влак шонымашышт шукталтше манын, ты кечын шнуй пушеҥгыш (куэш) тасмам кылден сакеныт.

Посна тӱткылыкым йоча-влаклан ойыреныт. Нунылан шуко пӧлекым ыштеныт. Ты кечын икшыве-шамычым сырыктыше еҥ деч поро водыж-влак кораҥ кая, маныт.

Осал коча

Саам-влак ончыч у ийым вашлийын огытыл. Вет Йӱштӧ Кугыза осал айдемылан шотлалтын. Тудо чылаштым кылмыктен сеҥен. Кызыт гын ты пайремым уло кумылын вучат да веселан вашлийыт.

 У ийлан чылан чумышто погынат. Шаман-влак шкешотан чайым шолтат, сийым ямдылат. Пайремын ойыртемалтше йӱлаже –  вывын сем почеш чарайолын куштымаш.  Тыгак  ты кечын имньым кычкен кудалышташ йӧратат.

Верысе калык У ий пайремлан канде да йошкар тӱсан ужгам чия. Икымшыже кавам ончыкта, весыже – кечым. Йошкар мыжерже моторлыкшо дене Санта-Клаусланат келшен, маныт. Пуйто тудо саам-влак почеш тыге чияш тӱҥалын.

О.МОШКИНА

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий