Шукерте огыл дайвер-влак «Марий чодра» национальный паркыште верланыше Глухое ер пундашым терген лектыныт.
Ончыч ушештарен кодыман, очыни, 1985 ий 1 декабрьыште ыштыме да кугыжаныш шулдыр йымаке налме парк изи огыл кумдыкым айла, 36,8 тӱжем гектарыш шуэш. Морко, Звенигово да Волжский районлам авалта. Тушто шуко ер уло. Тӱҥ шотышто нуно карстовый улыт, мланде волен кайыме дене ышталтыныт. Кажныже гаяк пӱртӱс памятниклан шотлалтеш: Яльчик, Кичиер, Мушан-ер, Конан-ер,Тоть-ер, Шуть-ер, Ергеж-ер да молат. Глухое ерат ты радамыш пура. Марлаже тудым Сузыер маныт, таклан огыл, очыни.
Дайвер тӱшкажым парк вуйлатыше-влак шкештак ӱжыныт. Кугуракше Павел Лапшин лийын. Тудын ойлымыж почеш, чынжымак, ер кугу. Эколог-влакын палемдымышт почеш, тудо 47 гектар кумдыкым айла да ик километр кужытыш шуйна. Келгытше 26 метр лийшаш улмаш. Сандене ик кечыште вӱд пундашым шерын лекташ манаш веле. «Ме 18 метрыш воленна. Вӱд йымалне 3-5 метр коклаште чыла вошт ужаш лиеш. Пытартыш ийлаште тушко калык шуко огеш кошт, сандене вӱд яндар», – палдарен Павел Лапшин.
А молан огеш кошт, умылтараш кӱлеш, очыни. Ер кызыт посна аралыме кумдыкышто верланышылан шотлалтеш. Шке жапыштыже тудын серыштыже каныше калык эре шуко лийын. Озаҥ велымат машина дене толшыжо лыҥак улмаш. Нунын почеш эреак шуко тор кодын. Йӱштылаыжат шукын пуреныт, санденжат вӱд лавырген толын, серат чот тошкалтын, тушто кушшо кушкылжат локтылалтын. Тидланак кӧра сержат эркын волен каяш тӱҥалын. Эшежым ерыште кучымо колым тергымек рашемын: чогашылыштышт неле кӱртньын содержанийже кугу лийын. А колжо тыште тӱрлӧ ийлаште вашталтын толын: шӱльымольо, олаҥге, шереҥге, шӧртньӧ карака.
Эшежым ерыш Пызле памаш гыч йоген пурышо вӱд «Уренгой-Памар- Ужгород» газпуч эрта. Ты кумдыкыштыжо эрозий процесслан кӧра вӱдын ерыш йоген пурымаштыже ошма шуко погына. Тидлан кӧра вӱдын йӱдвел ужашыже йошкын дене темын толын. Икманаш, экологий катастрофо лийын кертын.
Санденак ерым посна аралыме кумдык семын увертарыме да 2011 ий гыч тушко еҥ-влаклан шонымо семын пурен лектын кошташ чарыме. Серыште, воктеныже «Йошкар книгаш» пуртымо ойыртемалтше кушкылат ятыр. Кузе нуно шарлат але мӧҥгешла шагалемыт, паркын научный пашаеҥже-влак эскерен толыт.
Ер нерген калыкыште тӱрлым ойлат. Шем турист нергенат легенде уло. Ала-гунам тудо шке йӧратымыжым ты ер кумдыкышто йомдарен да але марте кычалеш, пуйто. Специалист-влакын ойлымышт почеш, шке ерже ныл гана мланде порволымо дене ышталтын. Санденак дайвер-влак тушко волаш йӧратат. Эшежым Яльчик станций деч вич километр наре гына лиеш, корно уло. Йырымваш пӱнчер, ямле чодыра пуш… Кызыт ер воктеке «Марий чодра» паркын разрешенийже почеш гына логалаш лиеш.
– Сузыерын серже пеш туражак огыл гынат, лапкажат манаш ок лий. Ер пундаш чоткыдо. Верын-верын – ошман, верын верын – известкан. Ер пундашыш волымо годым чумырымо фото, видеоматериал-влак «Марий чодра» национальный парк пашаеҥ-шамычлан пашаштышт кӱлеш лийыт. Нуно мыланнат пӱртӱс лоҥгаште шылын шинчыше вӱд йымалсе поянлыкым, моторлыкым ужаш, аклаш йӧным ыштат.
С.Носова
Снимкылаште: Сузыерыште.
Павел Лапшинынын фотожо.
