Марий Эл кумыс дене эмлыше эн сай шым регион-влак радамыш логалын.
Рейтинглан йодыштмашым канышлан илыме верым бронироватлыме TVIL.RU сервис социальный сетьла дене пайдаланыше-влак коклаште эртарен. Ончыл верыш Башкортостан лектын. 41 процент турист башкир калык кочкышым тамлаш, кумысым йӱаш, юртылаште илен ончаш лач тушко кудалыштыт. Кокымшо верыште – Калмыкий (28 %). Бронзо Татарстан Республиклан логалын (17%). А Марий Эл Ульяновск область, Бурятий Республик, Алтай край дене пырля – нылымше верыште.
Ончыктен кодыман, мемнан республикыште имньым ола воктенысе племзаводышто ончат. Тӱҥ шотышто кодшо курымын шымылымше ийла мучаште тӱҥалыныт. Тунам Пермь кундемысе Куединский имне завод гыч нелым шупшыктышо руш урлыкым да Литва гыч тыгаяк литва урылыкым конденыт улмаш. Тачат нине урлыкымак ашнат. 450 наре вуй уло. Урылк шотшым арален кодымым чот эскерат.
Пытартыш ийлаште тушто идалыкыште 3500 килограмм утла шӧрым луштат, 191 тонн наре кумысым ужалат. 2018-2019 ийласе паша лектыш почеш имньым сайын ончен куштымылан ялозанлык производство областьыште предприятий В.П.Мосолов лӱмеш кугыжаныш премий денат палемдалтын.
Канашат вучат
Таче тудын кумдыкышто эшежым посна каныме базат уло. Тушто унагудо, посна пӧрт ден спа- кабинет-влак, сауно, мини-зоопарк, изи ер улыт. Имне дене кудалышташат йӧн пуалтеш. Икманаш, тушто агротуризмым вияҥдат. Кумыс денат сийлат. Сийлат веле огыл, тудын дене ванныйыштат мушклт луктыт. Но тыгай куаным налаш шулдынжак ок шу. Тидым йыҥгыртен рашемдышым. Шкеат шотлен лукса: пластик ате пел литр кумыс кевытыште 130 теҥгем шога, тугеже ванныйлан мыняр кӱлеш?! А кумысшым эсогыл Москош шумеш ужален колтат.
Кумысын пайдаже уло мо?
Герадот илыме пагыт гычак Азийыште кумысым тудын пайдале ойыртемжылан пагаленыт. Эшежым шокшо годым тудо йӱмӧ шумым пытара да вийым ешара.
Вӱльӧ шӧрым шопыктарен, кумысым ыштат. Тамжылан тунемашш кӱлеш. Мутлан, монгол-влак ты йӧрварым кужу ӱмырын элексиржылан шотлат. Кумысыште организмыште куштылгын шулышо белок, коя, углевод шуко. А тыгай кочкыш пеш пайдале. Тыгак А, В витамин, кальций, калий, натрий, кӱртньӧ, фосфор, бета-каротин улыт. Авиценнан возен кодымыж почеш, айдемын тазалыкше лунчыргымо годым витамин ок сите, начар кочкыш годым кумыс вийым ешара. Ты йӱышым учёный-влак сайын шымленыт да сандене пайдажымат рашемденыт: веществалан вашталташ полша, пагар-шолора корнын пашажым саемда, организм гыч токсиным луктеш, нерв системым лыпландра, вӱрым, мокшын пашажым, артериальный давленийым саемда. Антибактериальный ойыртемжылан кӧра кишечный инфекцийым пытара. Гастрит, панкреатит, диабет дене орланыше-влаклан гына кумысым йӱаш ок темлалт.
Шке жапыштыже мемнан элысе санаторийлаштат эсогыл пеш серьезный чер-влакым – туберкулезым, цингам, брюшной тифым, гастритым – эмлыме годым тудым раш дозо дене гына кучылтыныт.
Ӱдырамаш чер-влак ваштареш, мутлан, дисбактериоз, молочнице манме чер деч сай, микрофлорым шотыш кондаш полша маныт специалист-влак. Эше ик сай ойыртемжым палемдат – климакс пагытыш шушо ӱдырамашын гормональный фонжым шотыш кондаш полша. Кумысыште улшо микроэлемент ден минерал-влак ӱдырамашын психологический состоянийжым саемдат, пуалмым – отёкым иземдат да нелытым погаш чаракым ыштат. В группыш пурышо витамин-влак, тыгак кумысыштео улшо изи процент алкоголь щитовидный железан начар пашажлан кӧра локтылалтше нервозностьым шагалемда. Тыгак кумыс вӱргорным эрыкта, вӱр коштмым саемда. Поснак тудо пӧръеҥдан пайдале, возат специалист-влак, молан манаш гын тушто тестостерон уло. Садыже пӧръеҥ вийым арала да 40 ий деч вара тромбоз, шӱм вӱргорно дене кылдалтше инфаркт, инсульт гай чер ылыж кермтым чаракла.
Кумысыште кӱртньо ситышын, сандене тудо азам пуккышо ӱдырамашлан анемий годым пайдале. Поснак мӱшкыран годым кумысыште улшо ферритин элементлан кӧра удырамаш шкенжым сайын шижеш, ӱпшӧ да кӱчшӧ пеҥгыдемеш. Кальцият кумысыште ситышын. Азан ӱдырамашын вийжат ешаралтеш, шӧржат шукемеш, гормональный фонжат саемеш. Ик ияш деч икшыве-шамычлан гына кумысым йӱкташ лиеш, нелытым сайын погат.
Ты йӧрварын ик сай ойыртемже – спорт дене кылым кучышо да уто нелытым кудалташ шонышылан пайдале. Молан манаш гын тудо организм гыч уто вӱдым сайын луктеш, чогашылым тонусышто куча, кочмо шумым пытара, вещества вашталтмашым саемда.
Но кумысым йӱаш тунемаш кӱлеш, иканаште тудо кажыныжланак огеш келше. Шке жапыштыже мый «Ваштар курык» санаторийыште тудым тамленам. Полдниклан эре пуат ыле. Ончыч тыгак келшен огыл, но вара пайдажым пален налын, йӱашак тунемынам. Сандене диетолог-влак тудым изин-изин йӱаш тӱҥалаш темлат. Лучо кочкыш деч ончыч, эркын-эркын, 250-300 мл марте шукташ темлат. Но йӱдлан тудым йӱман огыл, мален огыда керт.
Косметологийыштат кумысым чурийыште пигмент тамгам пытараш да ӱпым сайракым ышташ кучылтыт. Тудым нимо дене вараш огеш кӱл, вигак коваштыш, ӱпыш йыгаш лиеш.
Мӧҥгыштат ышташ лиеш
Кумысым вӱльо, верблюд шӧр гыч веле огыл, тыглай ушкал шӧр гычат ышташ лиймылан моткоч ӧрым. Теве тудын рецептше. Кӱлеш:2 литр ушкал шӧр, 4 совла мӱй, 3 грамм кукшо ру, 2 кугу совла натуральный йогурт.
Шӧрым шолаш пуртыман. Тушко мӱйым ешарыман да 40 градус марте йӱкшыктарыман. Йогуртым ешарыман. Чыла тиде йӱышан атым, одеял дене леведын, левырак верыш вераҥдыман. Мультиваркыда уло гын, тудым «йогурт» режимыш шынден, икмыняр жаплан коден кертыт.
«Кӱын» шушо вишкыде торыкыш рум ешарыман да, блендер дене але тыглай луген, йӱышым янда атылашке темкалыман, пел кечылан холодильникыш вераҥдыман. Но мӧҥгыштӧ ыштыме кумыс пеш вашке локтылалтеш, манын шижтарыме, сандене икымше кок-кум кечыштак йӱаш тыршыман.
С.Носова ямдылен
Снимкыште: имньым ончымо фермыште.
- Монгол-влак кумысым пеҥгыдым ыштат. Тудын куатше 4-5 градус марте шуэш.
* А теве казах-шамыч эсогыл 40 градусан пеҥгыде йӱышымат ышташ тунемыныт. Нуно тудым «ассау» –«кучен кертдыме» маныт.
