Кызыт кундемна мучко марий юмыйӱлам кучышо-влакын шыже кумалтышышт эртат. Параньга район Усола ден Олор ял коклаште верланыше Тошкемнур ял отыштат кодшо рушарнян Курык Кугызалан вуйым савен пелештышт. Мо ӧрыктарыш: ӧрдыж кундем гыч толшо-влак ятырын ыльыч.
Тыште 59 ий кумалын огытыл. 2018 ий гыч верысе калыкым отыш угыч лекташ Тошкемнурын чолга шочшыжо Анатолий Делянов тарватен. Тенийсе кумалтышыш эсогыл Татарстан, Чуваший гыч толыныт. Ончаш але войзаш огыл, кумалашак. Озаҥ гыч надырлан шийвундо ден кок комбым кондышо-влакат лийыныт. Ик еш гыч ватыже Озаҥыште тӱвыра поянлыкым аралыме дене кылдалтше кугыжаныш структурышто, а пелашыже юристлан ыштат. Икымше гана удырамашым марий отыш туныктышыжо, историй шанче кандидат Руслан Бушков ӱжын улмаш. Тылеч вара тудо марий-влакын вераштым умылаш тыршен, шинчымашыжым пойдараш тӱҥалын, да шке илышыжын сай велке кузе вашталт толмыжым шекланен. «Мый шкежат пӱртӱс лоҥгаште шочын кушкынам. Мыланем йӱлада моткоч лишыл лийын. Отышто эртарыме кумалтыш чоным луштара, кумылым нӧлта, илаш полша», – каласыш тудо мутым вашталтыме годым. Озаҥ гычак вес шанче пашаеҥ, волонтёр семын СВО-шкат миен коштшо ӱдырамаш лӱмынак визымше гана кумалаш толын ыле. Надырлан кондымо кайыквусым сӱвызлымӧ сомылым моло ӱдырамаш-влак дене пырля шуктыш.
67 ийыште улшо Анатолий Делянов кызыт Параньга посёлкышто ила. Палыдыме айдеме огыл. Шке кундемжым моткоч йӧратыше, веражым пагалыше, калыкше верч тыршыше ура чонан еҥ. Илыш мучко шуктымо пашаже шочмо районжо денак кылдалтын. СПТУ-м, вара Марий кугыжаныш университетым тунем лектын. Механизаторлан, лесничийлан, райбытуправленийын снабженецшылан, экологий шотышто комитетым вуйлатышылан ыштен. А 1993 ийыште тудым верысе «Дружба» озанлыкым, вара Тукай лӱмеш колхозым вуйлаташ ӱшаненыт. Марий Эл Кугыжаныш Погынын кок созывыштыжат ыштен. Марий Элысе ялозанлыкын сулло пашаеҥже чап лӱмым сулен. Пенсийыш лекмеш, Татарстанысе ик озанлыкын генеральный директоржылан тыршен.
Анатолий Харитонович кумалтышым эртараш еҥ-влак деч шийвундо надырым ок пого. «Юмо ончылно тиде сулык лиеш. Юмылан тау, полшышо-влак эре лектыт. Тений теве «Победа» колхоз вуйлатыше Александр Павлов, Марий Турек районысо «Колос» озанлык вуйлатыше, Кужэҥер районысо председатель, татар рвезе, полшеныт. Юмо полшымо дене надырат погына. Кумалаш толшо калыкын йодмыжо шукталтше манынак шоналтеш. Тачысе кумалтышынат шонымашыже тыгаяк: неле сар пуламыр пагытым сеҥен лекташ, СВО-ш кайыше салтак-шамычлан илен лекташ, таза пӧртылаш полшаш. Отыш кумалаш толшо-влак кажне ийын шукемыт манаш лиеш. Иктышт ик ийын полышым йодын толыт гын, вес ийын – таушташ. Мут толмашеш, ик ӱдырамаш азам ыштен кертын огыл. Тыште кумалме деч вара вес ийын таушташ толын ыле», – шарналтен каласкалыш Анатолий Харитонович.
Шкежак пурлык шотеш талгыдымат налын. Кок печке мӱй пурам шолташ мӱйжым шкенжын отарже гычак кучылтын. Тудо вет мӱкшым веле огыл, сурткайыкым, тӱкан шолдыра вольыкымат ашна. Кумалтыш годым ок пелеште гынат, йӱла радамым шке виктара. Отышто кумалаш толшо-шамычлан йӧнан лийже манын, олымыбал, ӱстел-шамычымат келыштареныт.
Тенийсе кумалтыш марий калыклан илаш чыла шотыштат поро серлагышым, шулыкым, тӱрлӧ перкем йодмо дене пырля эше сар вашкерак пытыже, СВО-што улшо салтак-влакын мӧҥгыш таза пӧртыл толмышт верчат лийын. Онапу ончылно пелештыше онаеҥ-влакланат тауштыман. Кажне шомакышт чоныш логалын, вуйушыш возын да илышнам сай велке ворандараш полшен кертше кугырак-влак деке шуын манын ӱшаныме шуэш. Шернур район гыч лӱмлӧ онаеҥ Василий Смирнов акрет юмыйӱлам сайын палыше семын пелештен гын, рвезырак-влак – Татарстан гыч Валерий Галиевын, Шернур велысе Памашсола гыч Геннадий Патрушевын – ойыштышт кызытсе жаплан калыкнам тургыжландарыше йодыш-влакым шотыш кондашак йодмышт куандарышт. Иктыже весыжын шонымашыжым ешарен пелештен шогеныт. Икмыняр еҥлан теркупшым калык ончылно чиктышт. Анатолий Деляновланат тыгай пӧлекым ыштышт.
Весымат ушештарыман, очыни: Тошкемнурышто Деляновмыт тукым акрет годсек илен. Колымшо курым тӱҥалтыште иктыже, Венедей Делянов, верысе церковно-приходской школымат вуйлатен, кундемысе черке пашалан полшен шоген. Но мужыраҥаш шонен пыштымеке, ӱдыржын тудын деке ача-ава благословенийышт деч посна илаш куснымыжлан, верысе священник нуным венчаяш тореш лийын. А варажым Веденейым йӧратыме пашаж гычат кораҥденыт. Тидлан кӧра тудо тунам шарлыше «Кугу сорта» толкын велке мелын савырнен, верысе общинымат чумырен. Тунамсе жаплан моткоч образозованный еҥ «Йошкар кече» газет дене кылым кучен, С.Г.Чавайн денат палыме лийын. Санденжат 1938 ийыште репрессийыш логалын. Но тукымжо кӱрылтын огыл, Анатолий Харитонович – иктыже. «Ӱмыр мучко Юмылан пелештен илем – эрден кынелам ма, малаш возам…» – мучашлан каласыш тудо.
С.Носова
Снимкылаште: Тошкемнур отышто
Авторын фотожо
