Фотожурналист М.Скобелевлан – 60 ий
Ача-ава пашалан туныктеныт
Михаил Скобелев дене мый 1998 ий майыште палыме лийынам. Тунам «Марий коммуна» (кызыт «Марий Эл») газетыште ялозанлык йодыш дене кылдалтше материал-влакым ямдыленам. Тудо лач тиде жапыштак газет пашашке толын да Звенигово район Поянсола кундемыште шошо ага паша кузе ушнымым газетыште ончыкташ икымше гана пырля командировкыш миенна. Михаил Ильич тидын деч вара ынде коло кум ий газетын кажне номержым фотосӱретше дене сӧрастара, сылнештара, лудшын кумылжым савыра. Республикыште кумдан палыме фотожурналистыш савырнен.
Шочынжо тудо Советский районысо Васлисола ялеш. Ача-аваже тыглай колхозник лийыныт. Ачаже, Илья Данилович, ятыр ий йытыным кӱрмӧ бригадыште пашам ыштен, вара Шайышканыште бригадир, Кодамыште апшат лийын. Аваже, Клавдия Сергеевна, Шайышканыште ӱмыржӧ мучко колхоз вольыкым ончен: доярке, презе, сӧсна ончышо лийын.
– Мыланем Микал лӱмым ковам пуаш темлен, – ойла Михаил Ильич. – Черке пайрем-влак кокла гыч могайже лишыл, лачак тудым онченыт. 21 ноябрьыште Микал кечым палемдат. Тыге мыйын лӱмем шочын. Ончычшо Васлисола ялыште иленна. Пӧртна шӱкшӱ, ныл окнан гына лийын. Илаш шыгырат, авам, икшывыже-влакым погалтен, эсогыл шочмо Чумбарийышкыже (кызыт тиде ял уке) илаш куснен. Ачам тиде жапыште ял кӱтӱм кӱтен. Шайышканыште ик руш ешлан келшенна да мемнам чаманен, шке пӧртшым илаш коден. Вара ме чумыр ешна дене тиде ялыш илаш кусненна.
Тудо пагытыште ял илыш, чынжымак, куштылго лийын огыл. Кочкыш-йӱыш, чийыме вургем, илыме вер шотышто чӱдылык кугу лийын. Изи Миша шке ялысе, Шайышканысе, тӱҥалтыш школыш каен. Икымше туныктышыжо, курыкмарий мотор ӱдыр Лидия Шапкинам, кызытат порын шарна. Тудыжо лӱҥгалтымыж годым камвозын, йолжым сусыртен да мӧҥгыжӧ пӧртылын. Вара вес туныктышо толын.
1979 ийыште Кодам кыдалаш школ деч вара МарГУ-н физико-математический факультетышкыже тунемаш пурен. Тушто профессийым налмек, направлений почеш Йошкар-Оласе ЗПП заводыш, физико-химический лабораторийыш, инженер-физиклан пашашке каен. Тушто тыршымыж годым Российын шуко олалаштыже командировко дене лийын. Тыгак Киргизий, Казахстан, Грузий, Украина, Прибалтикысе эл-влак тудлан ынде сайын палыме улыт.
ЗПП заводысо лабораторий гыч Скобелев кокымшо номеран ТЭЦ-ыш пашам ышташ кусна, дефектоскопий лабораторийыште тыршаш тӱҥалеш. Тыште тудлан пачерым пуэн огытылат, «Кристалл», моло заводлаште тыршен. 1998 ийыште М.Скобелев «Марий коммуна» газетыште тиде редакцийлан фотограф кӱлмӧ нерген уверым ужын. Тушко йодмашым пуэн да пашашке налыныт.
Тӱҥалме корно оргажан
М.Скобелев университетыште тунеммыж годым мер профессий факультетыште (ФОП) шинчымашыжым нӧлтен, фотокружок вуйлатыше кокымшо профессийым налын. Теве лач тидыжак, фотосӱретче лияш ямдылалтмыжак, тудлан илыш-корныштыжо йӧратыме пашам ойырен налаш полшен. Кызытат тунам факультетыште туныктышо-фотограф-влак И.Воецкийлан, А.Липовлан, Г.Ткаченколан сай шинчымашым пуымыштлан таушта. Нуно фотосӱрет могай лийшаш, жапын ойыртемже дене палдара мо, айдемын койыш-шоктышыжым, могай улмыжым почын ончыкта мо – теве тыгай да моло йодышлан вашмутым пуэныт. Эше университетын кумшо курсыштыжо тунеммыж годымак шке факультетыштыже икымше фотовыставкым чумырен. А икымше фотоаппаратшым («Зенит-Е» да фотоснайперым) стройотрядыште ыштен налме окса дене налын.
Редакцийыш элыштына пужен ыштыме, рынке саманыш куснымо, чылажат ситыдыме пагытыште толын. Тунам эсогыл фотоплёнкым, кагазым, печатлаш вартышым муаш неле лийын. Скобелевлан чыла тидым палымыж гоч муаш да налаш пернен. Эн кугу полышым тӱҥалше фотожурналистлан тунам «Марийская правда» газетыште тыршыше А.Щербаков (ончычшо тудо «Марий коммуна» газетыште пашам ыштен) пуэн. Эн ончычак ой-каҥаш дене полшен. Скобелев тудо жапыште да кызытат «Феникс» фотоклуб дене кылым куча. Тыште уста фотограф-влак самырык-шамычын усталыкыштлан акым пуат. Южо самырык еҥже шылталымым ок чыте да тӱҥалме корно гыч кораҥеш, а южышт чылажымат шотыш налыт да фотошт дене эсогыл Россий кӱкшытан выставкылаштат ойыртемалтыт.
Россий кӱкшытыштат аклыме
– Мый фото гоч эн ончычак марий калыкын йӱлажым сӱретлен ончыкташ йӧратем. Тиде теме мыланем моткоч лишыл, – каласкала юбиляр. – Тидыжым Марий Элын курымаш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше фотовыставкыштат ужаш лиеш. Марий калыкнан тӱвыраже моткоч поян, тиде темымат мый чыла могырым почын ончыкташ кумылан улам. Ятыр фотовыставкыште шкемым тергаш тыршенам. Утларак ойыртемалтшылан, ушеш кодшылан, 2010 ийыште Российысе фотохудожник-влак ушемын да Кугыжаныш калык творчестве пӧртын эртарыме «Территория Победы» Россий кӱкшытан фотовыставкыште «Паша кочай» фотосӱретшылан лауреат лӱмым пуымым да Дипломым кучыктымым шотлем.
Тиде выставкыш мемнан кундем гыч фотограф М.Скобелев Урал кундемыште, Свердлов область Кугу Тавра марий ялыште командировкышто лиймыж годым ыштыме тысе фронтовикын фотосӱретшым пуэн. Авторын ойлымыж почеш, тиде фотом мемнан дене пеш сайланжак шотлен огытыл, а теве Россий кӱкшытыштӧ фотомастарын ужын моштымыжым чын акленыт. А пытартыш кугу фотовыставкыже кодшо ийын ноябрьыште Ханты-Мансийск олаште лийын. Тыште «Кече почеш илена» фино-угор калык-влак тӱвырам ончыктышо тӱнямбал фестиваль эртен. Тыште тудо «Художественный фотографийыште пайрем ден йӱла-влак» номинацийыште «Кугече ташлама» фото-влак серийжылан II степенян лауреатын дипломжо дене палемдалтын.
Такшым фотожурналистын тӱрлӧ выставкыште, конкурсышто, фестивальыште участвоватлымыже, тыгак наградыже-влак спискым А4 форматан ныл кагаз лаштыкеш возымо. Кугурак наградыже-влак кокла гыч Марий Эл Республикын правительствыжын, Кугыжаныш Погынын Чап грамотыштым, Кугыжаныш Думын депутатше Л.Яковлеван тауштымашыжым шотлыман. Тылеч посна «Марий Эл Республикын социально-экономически вияҥмашыжым эн сайын ончыктымылан» конкурсын «Марий Эл Республикын тӱвыра илышыжым ончыктымаште эн сай паша» номинацийыштыже сеҥышыш лектын, диплом да окса премий дене палемдалтын. Тыгак республикысе Журналист-влак ушемын 2003 ийысе журналист-влак паша конкурсын «Газет фотокорреспондентын эн сай пашаже» номинацийыште сеҥен. Республикысе журналист-влак коклаште «СОVID – 19 нерген» конкурсышто интернет-йӱклымаш почеш сеҥышыш лектын.
Тӱҥжӧ – тачысе илышын ойыртемжым ончыкташ
М.Скобелев «Марий Эл» газетыште арня еда лекше «Фотолаштык» страницылан вуйын шога. Тыште тудын фотолаж гыч калыкнан илышыжым, йӱлажым, пашажым, мотор пӱртӱсшым да молымат ужына. Поснак чот художник-шамычын пашаштым ончыкташ кумылан. «Сурт-пече» газетыште «Ыштыш-кучыш келшыше – шӱм-чон куана», «Кидмастар» лаштыкла-влакым ямдыла. Шкежак фото-влакым ышта, шкежак воза. Районлашке командировкыш мийымыж еда тыгай темыла дене материалым конда. Мыняр мотор, сӧрал да ойыртемалтше сурт-печым ончыктен, тӱрлӧ ӱзгарым шке кид дене ыштылше мастар-влак нерген каласкален –шотлен муашат ок лий.
Командировкыш лекме годым вашлиялтше оҥай случай нерген каласкалаш йодмеке, юбиляр тыге ойлыш:
– Свердловский область Кугу Тавра ялыште тысе марий карт кугыза Борис Александров дене кок кече илышна. Авам мыланем шочмо кечылан свитерым пӧлеклен ыле. Теве лач тиде свитерым тушто монден коденам. Кок ий гыч тиде карт кугыза Йошкар-Олашке толын да тиде свитерым конден.
Утларакше мом фотографироватлаш йӧратет манын йодмылан, тыгерак вашештыш. Марий калыкын йӱлаже, тӱвыраже деч посна чонжылан пӱртӱс лишыл. Вет марий калык пӱртӱсым мотокч йӧрата, тудым перега. Тыгак оҥай еҥым вашлияш да фотсӱретым ышташ тырша. Тылеч посна марий ӱдыр-влакын моторлыкыштым почын пуа. Кечым, тудын идалыкын тӱрлӧ пагытысе сынжым фото гоч ончыкаш моткоч кумылан.
Илышыште эн куанле жаплан могай татым шотлет да тудым чӱчкыдын шарналтет мо йодышланат вашмут лие. Йоча годсо пагыт — эн куанле пагыт. Тунам нимогай нелылыкымат шижын огыл, нунын ешым уло ял пагален да йӧратен. Теве тиде пагыт чонеш эрелан лакемалт кодын. А эн неле жаплан ава ден ачан илыш гыч кайыме кечылам шотла. Эн лишыл еҥым йомдарымаш – эн тургыжландарыше, чоным вургыжтарыше неле тат.
Келге шинчымаш илаш полша
Фотожурналистын архивыштыже лӱмлӧ еҥ-влакым ыштыме фотосӱрет-шамыч аралалтыт. Теве кумдан палыме, чапланыше спортсменке, тӱнямбал кӱкшытан таҥасымашлаште сеҥыше да Олимпийский модмашын чемпионкыжо Е.Вяльбен, Марий кундемеш шочын-кушшо, уло тӱнялан кумдан палыме композитор А.Эшпайын, тыгак С.Мироновын, А.Папановын фотошт курымлан шарнымашеш кодыт.
М.Скобелев кумда шинчаончалтышан, шуко палыше айдеме. Тидыже тудын дене мутланыме гыч вигак шижалтеш. Жапше годым шуко книгам, журналым лудын. Ойлымыж гыч пале: школышто тунеммыж годым ялысе библиотекыште пеш шуко книгам шке семын лудын. Ачаже ий еда ятыр периодический изданийлан подпискым ышта улмаш. Мишат газет ден журнал-влакым шымлен лудын, шуко уым пален налын. Куд ияшак лудаш тунемын.
Эше Скобелев шкеак кочкышым ямдылаш йӧрата. Утларакше шӱрым шолташ. Тидлан тудым аваже туныктен. Тыгак тӱрлӧ пушеҥгым шындылаш кумылан. Спорт дене кылым куча, куржталаш, футболла модаш йӧрата.
В.Смоленцев
М.Скобелевын фотожо
