Эртыше курымын 90-ше ийлаштыже эстраде аланыште волгалташ тӱҥалше мурызо, Марий Элын калык артистше, поро кумылым ончыктышо «В кругу друзей» концерт программын авторжо Светлана ОСИПОВА ШОС 6 августышто 55 ияш лӱмгечыжым палемда. Тидын вашеш калыкнан йӧратыме мурызыж дене вашлийын, тӱрлӧ нерген мутланышна.
– Светлана, шочмо кечым кушто да кузе пайремлаш тӱҥалыда?
– Кугурак эргым, Женя, Мурманскыште ешыж дене ила, тудо – офицер, военный корабльыште служитла. Кызыт тудо отпускышто, садлан шочмо кечемлан тудо – ик эн вучымо да шерге унам. Шукерте огыл тудо ача лийын гынат, лӱмгечем дене саламлаш толмыжым ик эн кугу пӧлек семын аклем. Пайрем ӱстелым мӧҥгыштӧ погаш да куан кечем икшывем, лишыл йолташем-влак дене пырля эртараш шонем.
– Тений Еш идалыкыште еш дене лийме поснак шерге, шонем. Икшыве – аван куанже, кугешнымашыже, садлан кажныж верч чонжо йӱла.
– Кокымшо эргым, Максим, ешан, Йошкар-Олаште илат. Маша ӱдырем вашке 14 ийым тема, йылмым тунемаш кумылан, а лу ияш Серафималан скрипкым шокташ келша. Коктынат Йошкар-Оласе Пушкин лӱмеш 4-ше номеран гимназийын тунемшыже улыт. Икшывем-влак икте-весым йӧратат, пагалат, ваш-ваш умылат, вучат. Тидыже кажне авалан эн шерге, вет нуно илышемын ик эн кӱлешан да тӱҥ поянлыкшылан шотлалтыт.
– Тендан чурийвылышдам ончен, сценыш ойыртемалтше вургем, чапле причёско дене лекмыдам ужын чон куана. Ийгот ешаралтме шижалтеш мо?
– Уке, йӧршынат огеш шижалт, вет икшывем-влак эше изи улыт, ыштышаш пашамат пеш шуко. Садлан эреак шкемым эскераш, илышлан куанен илаш, чон дене самырык лияш тыршем. Ме пӱртӱсын шочшыжо улына, сандене яндар южышто лияш, мотор верлам ончен кошташ йӧратем.
Сцене моторлыкым йӧрата, арам огыл калыкыште тыге ойлат. Россий артист-влак семын моторлык салонышкат коклан миен толам.
– Кажныже шкенам пиаланлан шотлена. Пиал – тиде мо тыланда?
– Тазалык – эн кугу пиал, поянлык. Шке таза улат, ешыште чылан таза улыт гын, чонышто ласкалык озалана – тугеже пиалан улам.
– Йоча годым ик эн кугу шонымашда могай лийын? Те тудым шуктенда?
– Изиэм годсекак мураш йӧратем, сандене «артист лият» манын каласеныт. Мӧҥгыштӧ, школышто чыла гаяк пайремыште, концертыште мурымо, куштымо, тыгак тӱрлӧ районыш лектын коштмо. Шонен пыштымем почешак Пошкырт кундем гыч Йошкар-Олаш тунемаш толынам. Ялысе ӱдырлан вес республикыште, олаште тунемаш, йол ӱмбаке шогалаш да паша верым муаш куштылгыжак лийын огыл. Шонен пыштет гын, нимогай чаракым шотыш налде, ончыко кайыман. Тидым икшывем-влакланат чӱчкыдынак ойлем. Поро лийман.
– Порылык айдемым сӧрастара, маныт. Теат, Светлана, ынде ятыр ий поро кумылым ончыктымо концертым Йошкар-Олаште эртареда?
– Туге, концерт гыч погынышо шийвундым кум гана онкологий чер дене йӧсланыше, тыгак тулыкеш да ача-ава ончымо деч посна кодшо, ДЦП чер дене орланыше икшыве-влакым эмлаш, а ӱмаште спецоперацийыште улшо-влаклан гуманитар полышым налаш колтымо.
Поро пашам ышташ чонем йодеш. Порылык мемнам ик оян лияш тарата, икте-весылан эҥерташ, полшаш кумылаҥда. Поро еҥ тӱняште шукырак лиеш гын, илашат куштылгырак.
Тыгай шотан концертыш калыкым чумырымым южышт куштылго пашалан шотлат, а тудын марте эше мыняр вашлиймашым, мутланымашым эртарыман, документ дене куржталман… Эн тӱҥжӧ – икшывем да воктен улшо йолташем-влак мыйым умылат, кертмышт семын эреак полшат.
– Те ятыр ий «Марий Эл» кугыжаныш куштышо ансамбльын солистше лийында, а ынде «Марий кундем» оркестрын вокалистше улыда. Тыгодымак шкендан репертуардамат пойдараш огыда мондо.
– Репертуар поян лиеш гын веле, калык ончыко лекташ от вожыл. Республикысе марий композитор-влак дене чылашт дене кылым кученна, пырля пашам ыштенна. Эн ончычак Валерий Кульшетов дене мурым возенна, вара Вениамин Захаров денат пашам ыштенна, Виталий Алексеев дене икмыняр мурым возенна. Кызыт Сергей Маков дене тыршена, тудын семжылан возымо ныл мурым «Марий кундем» оркестр дене сценыш лукташ ямдылена. Лилия Алексеева, Иван Егоров дене кылна пеҥгыде, нунын денат икмыняр мурым возенна. Кажныже мастар, талантан, марий искусствым вияҥдымаште кажныжын надырже кугу.
А почеламутым возышо-влак кокла гыч Зинаида Васильевна Долгован возымыжо поснак лишыл. Тудо сай автор, палемдыме темылан моткоч чапле сылнымут корнылам возен кертеш. Йолташ семынат поро да кӱлешан ой-каҥашыжлан эреак эҥертем.
Пытартыш жапыште руш муро-влакым шуко мураш тӱҥалынам, вет Маргосфилармонийыште утларакше руш йоча-влаклан концерт программым эртарена.
– Илышыштыда, пашаштыда туныктышо семын кӧм палемден кертыда?
– 1986 ийыште Йошкар-Оласе музыкальный училищыш тунемаш пурымеке, педагог Александр Алексеевич Фисенко мураш туныктен, драматург, Марий Элын калык артистше Зинаида Васильевна Долгован сценыште чаткан кутыраш, РСФСР искусствын сулло деятельже Сергей Иванович Ивановын актёр мастарлыклан туныктымо занятийлашкышт куанен коштынам.
Маргосфилармоний пеленысе «Мари» студийыш ушнымеке, чапланыше музыкант, композитор Алексей Изибаев-Бирь, тыгак композитор Валерий Дмитриевич Кульшетов мураш туныктеныт. Илышыштем поро, сай туныктышо, профессионал-влакын пеленем лиймышт дене моткоч кугешнем да Юмылан тауштен илем. Чаманаш кодеш, талантан еҥ-влак кокла гыч шукынжо кызыт пеленна уке улыт, но кажныже – мемнан шӱмыштӧ.
– Кушто канаш йӧратеда, вий-куатым кушто налыда?
– Жап лийме, йӧн лекме годым тӱрлӧ олаште лияш, мотор вершӧрлам ужаш, тусо калыкын ойыртемжым пален налаш пеш келша, вет «Марий Эл» ансамбль дене ятыр вере гастроль дене лияш логалын. Тӱрлӧ вере лийме тӱняумылымашым келгемда, илышым вес шинча дене ончалаш туныкта.
Шочмо Пошкырт кундем Калтаса районысо Ӱлыл Качмаш ялышкем миен толмо, ача-ава суртышто лийме, тусо сылне пӱртӱс вий-куатым пуат. Пӧрт воктенысе олыкышто мӧрым, пайдале кушкылым йоча годсылак погаш келша, а эҥер воктене икшывем-влак дене модын юарлыме пиалан йоча пагытыш пӧртылта.
Республикыштынат пӱртӱс пеш мотор, садлан йолташем-влак дене тӱрлӧ эҥер, ер деке миен толаш тыршена. Свежа да яндар юж кумылым нӧлтат, а кайык-влакын сылне мурышт у пашалан кумылаҥдат.
– «Шӧртньӧ кол» логалеш гын, могай кум шонымашдам шукташ йодыда ыле?
– Шканем, ешемлан, лишыл йолташем-влаклан тазалыкым, пиалым да тӱняште тыныс илышым йодам ыле.
– Илыш девизда могай?
– Эртыше кечылан тауштен, у кечым куанен вашлийын, волгыдо ӱшан дене ончыко каяш!
– Мом ышташ ода йӧрате?
– Ондалаш.
– Светлана, мутланыме годым пушкыдо кумылан улмыда шижалтеш. Мо дене тиде кылдалтын?
– Пытартыш жапыште тидым шкеат шижынам. Тидыже шӱм-чон вошт колтен мутланыме дене кылдалтын, очыни. Кӱлеш гын, пеҥгыде кӧргӧ виянат лийын кертам.
– Муро мо Тыланда?
– Мыйын илышем, пӱрымашем. Куан ма чонемлан йӧсӧ годым эреак мурем. Тыге куанем пайлем чонем луштарем. Авамын муралтымыже чӱчкыдынак шарналтеш:
«Ал вылген дыр, гӱл вылген дыр,
Мардежан кече годым, шол,
Мардежан кече годым.
Ойленам дыр, шоненам дыр
Шкет шинчалмем годым…»
А шочмо кундемышкем кайымем шумо годым Алексей Изибаев-Бирьын мылам возен пуымо «Кӧ тыгай изи еҥ?» мурыжо кумылем вӱчка:
«Ах, кузе сагынем,
Вич ияш пагытем.
Ах, кузе ончалнем,
Изи тошто пӧртем…»
– Светлана, йодышем-влаклан вашештымыланда пеш кугу тау. Шушаш шочмо кечыда дене шокшын саламлена, пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым да волгыдо илыш корным тыланена.
Алевтина Байкова мутланен
П.Васильевын фотожо
