26 февраль — 3 март – Наркотикан средстве дене пайдаланыме деч аралалтме арня
Марий еҥлан наркотик дене пайдаланаш гала, тиде мутым палашыжат огеш кӱл манын шонем да… Чаманен палемдаш логалеш, уда койышан айдеме кажне калыкыште уло, наркотикан средстват ӱдырамашын ма пӧръеҥын могай наций гыч улмыжым огеш ончо, кажным ик семын авалта да пытара.
Мо тыгай наркотик? Пайдаланаш чарыме вещества айдемын илышыжлан мо дене лӱдыкшӧ? Тудын деч посна илен кертдыме годым кузе лийман, кӧ деч полышым йодман? Нине да моло йодышлан Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын штат деч ӧрдыжсӧ тӱҥ наркологшо Светлана ПУТИЛОВА (снимкыште) вашешта.
– Светлана Вячеславовна, элыштына наркотикан средствым шаркалыме да тудын дене пеҥгыде кылым кучымо йодыш ик эн пӱсылан шотлалтеш. Марий Элысе МВД-н Наркоконтроль виктемжын пӧлкажым вуйлатыше Наталья Отмахован палемдымыж почеш, 2021 ийыште республикыштына, пайдаланаш чарыме вещества дене аярген, 31 еҥ колен. 2022 ийыште тиде чот мыняр-гынат иземын, туге гынат 19 еҥын ӱмыржӧ лугыч лийын. Кызыт тиде ситыдымаш дене кылдалтше сӱрет могайрак?
– Чаманен палемдем, чарыме вещества дене пайдаланыме да тидлан кӧра колымо сӱрет элнан кажне регионыштыжо ий гыч ийыш нелемын толеш. Тыгодым азапын 90 процент утла случайже метадон дене кылдалтын. Тыште Марий Элнамат ойырен кодаш огеш лий – ончылийысе дене таҥастарымаште ӱмаште наркотикан средстве дене кок пачаш шуко еҥ аярген колен!
Тыгодым умылаш кӱлеш: тӧрлаташ лийдыме тыгай азап наркотик дене пайдаланыше кажне еҥым вуча.
– А мо тыгай метадон?
– Тиде пеш виян синтетический наркотик. Тудо айдемым эркын да чот орландарен пытара. Нарколог-влак метадоным «пеш сай пуштедышылан» шотлат, молан манаш гын тудо, ик велым, организмым чот аярта, вес велым, айдемым, манмыла, шке кидше йымак налеш, зависитлалтшым ышта.
– Тынар шучко гын, тудым кӧ да молан шонен луктын?
– Метадоным икымше гана 1937 ийыште Германийыште ямдылен луктыныт да корштымым эн сайын лыпландарыше средстве семын кучылташ тӱҥалыныт. Эртыше курымын 60-шо ийлаштыже тудлан США ден Европын героин дене пеҥгыдын таҥлалтше калыкан икмыняр элже тӱткышым ойыреныт.
Шке жапыштыже метадон дене эсогыл эмленыт, но вараже тудо пайдалыкше шотышто кугу кокытеланымашым луктын, да шуко эл тиде средстве дене пайдаланымым чарнен.
Метадоным Российыштат кучылташ чарыме. Препаратым элыштына эскераш кӱлмӧ наркотикан средстве, психотропный вещества да нунын прекурсорышт переченьын I спискышкыже пуртымо.
– Тугеже кузе тудо калыкын кидышкыже логалеш?
– Наркодилер-влак гоч. Кызыт нуно «уремысе» метадоным: «мӱйым», «кӱм», «вӱргеньым», «металлым» да молым – шаркалат. Тиде, манмыла, «мӧҥгыштӧ» шке семын ямдылыме препарат. Тудын составше дене ик «производителят» огеш палдаре. Препаратым шулдештараш манын, вартышыш тӱҥ вещества деч посна эше димедролым, содым, вургемым мушмо порошокым, крахмалым да молым ешарат.
– Моткоч лӱдыкшӧ препаратым ыштатыс!
– Туге. Метадон наркоманий ик эн виянлан, а тудын деч шӧрлымӧ жап ик эн кужулан шотлалтыт. Айдеме метадонын «кидше йымак» 2-3 дозо деч варак логалын кертеш, а утыждене кугу дозо деч 90 процент случайыште колен сеҥа.
Тылеч посна «уремысе» метадон тазалыклан шуко зияным ышта: тазыла чорам йӱлалта, пагар стенкын чоражым локтылеш, эрозий ден йоралан шочаш, вӱрланаш амалым луктеш. Вещества вергыште вӱрым эрыктыме писылыкым иземда. Метадоным кӧргыш шӱлыш дене налме годым нерын тазыла чораже локтылалтеш, ринит вияҥеш. Препаратын составыштыже улшо южо компонент шодо тканьын некрозшылан амалым ышта. Веществам вӱргорныш укол дене колтымо годым вирусан гепатит, сифилис да ВИЧ-инфекций дене черланен кертме лӱдыкшӧ кугу, вет наркоман-шамыч шуэн огыл ик шприц дене пайдаланат. Тыгак уколым чӱчкыдын шындыме верыште абсцесс лиеш.
Метадон тыгак тромбофлебит ден тромбоэмболийлан вияҥаш амалым ышта. Вещества вӱргорным «йӱлалта», сандене тудын дене пайдаланыше-влак инъекцийын вержым вашталтылыт. Южышт уколым чогашылыш шындат, да тиде вер шӱяш тӱҥалеш.
«Уремысе» метадон тазалыкым чот лунчырта: психикым тӧрлаташ лийдымын пытара, гипоксийым, гепатитым, циррозым вияҥда, половой да кӧргӧ орган-влакын пашаштым локтылеш, уш-акылым луштара, утыжденат (анорексий марте) каҥгештара, трофический йоралан амалым ышта.
– Наркотикан средстве дене пайдаланыше айдеме содыки ушым шында да илышыжым арален кодаш шонен пышта гын, тудлан полшаш лиеш мо?
– Метадон абстинентный синдром, тидым вес семынже эше ломко маныт, пеш нелын да кужун – ик тылзе марте – шуйна. Тыгодым айдеме амал деч поснат азаплана, аздаралтеш, ойгыра, чӱчкыдын уэштеш, чогашылже, тупшо, йыжыҥже, мӱшкыржӧ корштымылан, омыжо йоммылан, шинчавӱдшӧ да нолыжо йогымылан, могыржым сӱсандарымылан, вийже пытымылан вуйым шиеш. Нине ситыдымашым чактараш моткоч неле. Метадонын организм гыч пеш эркын лекмыжлан да тканьлаште погынымыжлан кӧра келшыше эмлыме дозым палемдаш моткоч неле, сандене тудым утыждене пуэн кертме лӱдыкшӧ пеш кугу.
– А тидым шижын шукташ лиеш мо?
– Конешне. Наркотикан средствын утыждене кугу дозыж деч айдемын укшичмыже шуэш, вуйжо савырна, ушыжо шалана, умшаж гыч шоҥ лектеш, шинчасортаже иземеш, шӱлышыжӧ эркышна, омыжо шуэш, коваштыже шапалга але какарга, ойлымыжым, мом ышташ шонымыжым умылаш огеш лий.
Дозым утыждене пуымо годым айдемын шӱлышыжӧ петырна, шӱм-вӱргорно системыжын пашаже пужла (давлений кенета волен кая, шӱм чӱчкыдын туртеш, эсогыл шогалын кертеш), вергыже чот орлана, вуйдорыкшо локтылалтеш. Комыш каен кертме лӱдыкшат кугу.
Но айдеме кугу дозо деч чӱчкыдынжӧ, 90 процент случайыште, наркотик дене пайдаланыме верыштыжак кола. Тудо просто полышым йодын ок шукто.
– А, мутлан, телефон дене эше пайдаланен кертмыж годым, полышым йодын, кушко йыҥгыртен кертеш?
– Вашкеполышым пуымо службыш. Тушко мобильный телефон гыч 112 але 103 номер дене йыҥгыртыман, стационар телефон гыч – 03 але 112 номер дене.
Наркотикан средстве дене пеҥгыдын таҥлалтме да тиде чер деч утлаш кумылаҥме годым Республиканский наркологический диспансерын полышыжлан эҥерташ лиеш, вашкыл телефонна – 8 (8362) 45-21-63.
Лаштыкым М.ИВАНОВА ямдылен. Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
