Шернур район Чылдемыр ял администраций коло шым ялым ушен шога. Тиде кундемыште «Земледелец» ялозанлык артель, Памашъял кӱ карьер верланеныт. Ятыр еҥ нине предприятийыште тырша. Тыгак райрӱдӧ воктене верланымыжлан кӧра Шернурышто тыршыше-шамыч шукын улыт.
Ял администрацийым кум ий ончыч Алина Милютина вуйлаташ тӱҥалын. Шочынжо тиде кундемешак, Орехово ялеш. Вузым тунемын пытарымекыже, ик ий Ялозанлык да кочкыш сату министерствыште пашам ыштен. Вара ача-авам ончаш кӱлешат, шочмо кундемыш пӧртылын, районысо финанс управленийште, калыкым социально обслуживатлыме рӱдерыште тыршен. Ынде верысе кучемым вуйлата.
– Алина Алексеевна, те пашаштыда мом эн тӱҥлан шотледа?
– Верысе кучемын тӱҥ пашаже – калыкын илышыжым утларак йӧнаным ышташ, кече еда йодмыжым шуктен шогаш. Тидын шотышто мемнан кундемыште ятыр ышталтын да ышталтеш, ончыкыжым шуктышаш пашана эшеат шуко. Теве кодшо ийын, мутлан, Нурсола ял калык верысе кучемыш йодмаш дене лектын ыле: памаш йыр печылан штакетникым налын пуаш. Шотлен лукна – шергын шуэш. Вет бюджетнаже поянак огыл. Темлышна верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программылан эҥерташ. Проектым возышна да конкурсышто сеҥышыш лекте. 550 тӱжем теҥгем ойыраш палемденыт. Ынде верысе калыкат тышке шке надыржым пыштышаш. Шонена, ончыч сӧрастарыме памашым эшеат чаплым ыштена да тысе калыкым куандарена.
– Тыгай примержым ятыр кондаш лиеш, очыни.
– Кече еда шагал огыл йодыш лектеш. Уремым волгалтарыме, тул деч аралалташ вӱд налме верым келыштарыме, корным шотышто кучымо, тудым лум деч эрыктыме йодыш ик тӱҥ верыште улыт. Налаш теве уремым волгалтарыме йодышымак. Ме кодшо ийын верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо проект почеш Ондроп почиҥга, Тоски, Мустай, Алдияр яллаште уремым волгалтарышна. Такшым кодшо ийын тыгай пашам моло яллаштат шуктымо. Изи Шокшем ялыште тиде пашам шке оксана дене шуктышна. Район администрацият чот полшыш, тудлан тау.
– Корным ачален шогеда?
– Район администрацияк кодшо ийын Кужнур ялыште асфальтым шараш оксам ойырен ыле. Такшым корным утларак шукыжо ончылий ачаленна. Памашъял кӱ карьер директорлан серышым возенна, тыге тыгыде кӱм яра ойырен, тудым шупшыктымо роскотым ял калык шке ӱмбакыже налын, оксам поген, транспортым муын. Чылаже лу ялыште корным ачалыме. Ондроп почиҥгаште, Чылдемырыште, Тумерсолаште, Пӱнчерйымалне, Мустайыште, Пекул почиҥгаште утларак тыршеныт. Ончыкылык планна – Алдиярыште корным ачалаш.
– Шокшо кеҥеж жапыште тул деч аралалташ ыштыме вӱдым налме вер-влак поснак кӱлешан улыт. Нуным шотышто кучеда?
– Мемнан вӱдым налаш келыштарыме коло ик верна улыт. Нуным ий еда уэмден, южыжым келгемден шогена. Тумерсолаште, Пӱнчерйымалне, Тоскиште келгемдыме. А Нурсолаште мланде йымаке кугу вочкым кӱнчен шынденна. Тушеч вӱдым телымат налаш лиеш.
– Шӱгарла-влакым тӱзатыме шотышто мо ышталтеш?
– Мемнан ял шотан илем кундемыштына шым шӱгарла уло. Пытартыш кок ийыште нуным тӱзатыме шотышто ятыр ыштыме. Южо шӱгарлашкыже ик ял гына, мутлан, Пекул почиҥга, тоя. Тыште верысе калыкат чот тыршыш. Изак-шоляк Чемековмыт субботникым эртарышт, уто пушеҥгым кораҥдышт. А ме шӱкым погаш контейнерым шындышна. Нурсола шӱгарла чимарийлан шотлалтеш. Тыштат тыгак пушеҥге-влакым кораҥдыме, контейнерым вераҥдыме, вывескым сакыме. Моло вереат шуко паша ышталтын. Ял калык пашашке рӱжге лектын ыле.
– Тугеже тендан дене калык тӱшка пашалан шӱман?
– Ме интернетын йӧнжым пайдалын кучылтына. Тушто шкенан лаштыкна уло. Тушко уверым пуэна – калык поро кумылым ончыкта. Теве шукерте огыл Тумерсола, Пӱнчерйымал, Нурсола яллашке нӧлтымӧ корно воктеке пӱнчӧ, кож озымым шындышна. Шукын лектыныт ыле. Тӱшка вий дене поро пашам шуктышна. Тыгай примержым шуко кондаш лиеш.
– Тендан кундемысе предприятий-влак ял калыкан кузерак полшат?
– Налаш, мутлан, Памашъял кӱ карьерымак. Тудо пытартыш жапыште вияҥ кайыш. Паша условий саеме, пашадар кугеме. Сандене тышке пашашке пураш эсогыл черет уло. Тыште кодшо ийын йочасадым ачалышт, йоча площадкым ыштыме. Столовый почылто, оралте-влакым ачалыме. Тысе Горняк посёлкышто кумшӱдӧ наре еҥ ила. Карьерын директоржо Александр Богданов садиклан музыкальный центрым пӧлеклен, тыгак корным ачалаш тыгыде кӱм ойыра. А «Земледелец» озанлык вуйлатыше Светлана Клепикова Мустай школлан костюмым ургаш оксам ойырен, тыгак цветной принтерым налын пуэн, Купран школлан бензокосилкым пӧлеклен. Тыгай поро полышыжо ончычат лийын.
– Старосто-влак кузе тыршат?
– Ме нуным ик эн тӱҥ эҥертышна семын аклена. Эше теве мо оҥайже: кажне ялыште старостын алмаштышыжым сайленна. Моло вере тыгайже укеат, очыни. Мутлан, старосто кенета черланен але телефон йыҥгырлан ок вашеште гын, тудын алмаштышыжлан эҥертена. Эшежым тидымат шотыш налына: ял калык старостылан утларакшым илалшырак, кугурак авторитетан еҥ-влакым ойыра. А ме тудын алмаштышыжлан самырык-влакым темлена. Тыге тудо ялвуйын пашаж дене чакрак палыме лиеш да варажым старостым вашталтен кертеш.
– Калык шукемеш?
– Кодшо ийым налаш гын, икшыве шочмо шотышто моктаненат кертына. Мутлан, Горняк посёлкышто гына ныл йоча шочын. Купран ялыште школ воктене у урем почылтын. Тыште еҥ-влак у пӧртым чоҥат. Ондроп почиҥгаштат илаш условий уло. Тышке корным ыштыме, уремым волгалтарыме.
– Пӱртӱс газ чыла вере уло?
– Кызытеш Пекул почиҥга, Пыркын, Шым Памаш, Шӱрашэҥер, Сакар почиҥга яллаште пӱртӱс газ уке. Кодшо ийын лишыл яллам Мустай ял деке ушаш, уремышкыже савыраш да догазификаций программыш ушнаш тыршышна, документымат колтенна йыле. Но условий почеш 1,5 километр деч тора ял-влак ты программыш логалын огытыл. Ынде 2030 ий марте пучым шупшын шукташ сӧрат.
– Чылдемыр тӱвыра пӧрт чот тоштемше. Тудым ачалаш але уэмдаш палемдыме?
– Лишыл жапыште у тӱвыра пӧртна лиеш манын шонена, планышкат пуртымо. Тидлан верымат ямдыленна. Кызытеш тӱвыра тӧнежыште пашам ышташ условий келшыше огыл. Ончыкылык сай вашталтышлан ӱшанена.
Снимкыште: Чылдемыр ял администраций вуйлатыше Алина Милютина.
Вячеслав Смоленцевын фотожо
