Таче Марий Эл Республикын законым лукшо кучемжылан — 85 ий!
I созыв Кугыжаныш Погыныш депутат-влакым 1993 ий 12 декабрьыште – Россий Конституцийым приниматлыме кечын – эртен, да Верховный Советын 150 депутатшым Кугыжаныш Погынын 30 депутатше алмаштен.
Кугыжаныш Погынын икымше заседанийже 1994 ий 6 январьыште эртен. Парламент кугыжаныш кучемым законодательный, исполнительный да судебный кучем-шамычлан шеледыме у условийыште пашам ышташ тӱҥалын.
1995 ий февральыште Кугыжаныш Погынын депутатше-влак Марий Эл Республикын Конституционный Погынымашыж нерген законым пеҥгыдемденыт. У Конституцийын проектшым Конституционный комиссий ямдылен. Чумыр калыкын каҥашымыж почеш 1270 темлымашым пуртымо. 1995 ий 24 июньышто Марий Эл Республикын кумшо Конституцийжым приниматлыме.
Тылеч вара 28 ият эртен. Тиде жапыште шуко вашталтыш лийын. Лачшымак могай? Тидын нерген Марий Эл Республик Кугыжаныш Погынын Председательже А.СМИРНОВ дене мутланена.
– Пагалыме Анатолий Васильевич, Те Кугыжаныш Погынышто II гыч VI созыв марте депутат лийында, тыгодым тазалык аралтыш комитетыште пашам ыштенда, ынде нылымше ий республикын законым лукшо кӱшыл органжым вуйлатеда. Сандене парламентын тачысе кече марте шуктымо пашаже шинча ончылныда веле огыл, Тендан участвоватлыме денат эртен манам гын, йоҥылыш ом лий, шонем.
– Туге. Кугыжаныш Погынын депутатше-влак шым созыв жапыште Марий Элысе социально-экономический политике, кугыжаныш чоҥымаш да верласе шкевиктем, граждан-влакын правашт ден эрыкыштым аралыме аланлаште правам виктарыме кугу опытым погеныт, 1994-2023 ийлаште чылаже 1820 законым пеҥгыдемденыт, чыла тидым республик ончылан неле задаче-шамыч шогалме годым радамын да жапым шуйкалыде шуктеныт.
– Тидлан мо полшен?
– Кугыжаныш Погынын Марий Эл вуйлатыше да правительстве, исполнительный кучем да верласе шкевиктем орган, федеральный структурлан кундемысе органже-шамыч, Федеральный Погынымаш, Юл кундем федерал округысо субъект-влакын законодательышт, Муниципал образований совет, Профсоюз организаций-шамычын ушемышт, Мер палате, Молодёжный парламент, граждан обществын институтшо-влак дене икте-весым ваш умылен ыштыме паша, да тудо тачат – мемнан негызна.
– Парламентын пашаже эн ончычак мо дене кылдалтын?
– Сайлыше-шамычын интересыштым аралыме, калыкыште пӱсын шогышо да тачысе кечылан ик эн кӱлешанлан шотлалтше йодыш-влакым жапым шуйкалыде лончылымо, посна граждан-шамычлан полшымо йодышлам закон дене пеҥгыдемдыме дене. Кызыт поснак кугу тӱткыш специальный военный операцийын участникше-влаклан да нунын ешыштлан ойыралтеш. Мут толмашеш, Кугыжаныш Погын СВО-н участникше-шамычым Марий Эл кумдыкышто транспорт налог деч утарыме нерген законым луктын, шканыштат, ешыштланат юридический полышым яра налаш, южо тӱвыра объектыш яра пураш правам пеҥгыдемден.
– Мыйын шонымаште, кажне созыв Кугыжаныш Погынын историйыштыже могай-гынат кышам кода. Кызытсе созыв мо дене ойыртемалтеш?
– Парламентын ик эн тӱҥ пашажлан Марий Эл Республикын Конституцийжым Россий Федерацийын у редакций дене савыктен лукмо Конституцийжылан келыштарымым шотлем.
Тидымат палемден кодыде ом керт. Тымарте утларак депутат «Единый Россий» партийный фракций деч лийын. VII созывыште сӱрет палынак вашталтын: депутат корпусышто 9 коммунист, 3 СРовец, 3 ЛДПРовец, 2 самовыдвиженец да 34 единороссец пашам ышташ тӱҥалын – тыгайже парламентын историйыштыже эше лийын огыл. Сессийыште «КПРФ», «ЛДПР» да «Справедливый Россий» партийный фракцийла гыч кум депутатым Кугыжаныш Погынышто профессиональный постояный манме негыз дене пашам ышташ кусараш пунчалме. Тидын дене ме федеральный законын йодмашыжым тичмашнек шуктенна.
VII созывыштак Кугыжаныш Погынын Почётан Председательже статусым пеҥгыдемденна да тиде лӱмым эн ончычак Юрий Александрович Минаковлан пуэнна. Тудо Марий Эл Республик парламентаризмын хронологийжым тӱҥалтыш гыч VI созыв мучаш марте документироватлен.
– Депутат-влак тӱрлӧ фракций гыч улыт гынат, садак ик тӱҥ пашамак шуктат…
– Законым лукшо кӱшыл органын ответственностьшо созыв гыч созывыш кугемын толеш, тыгодым тудын паша качествыжым ик эн тӱҥлан шотлаш кӱлеш. Тачысе кечылан ме законым лукмо да тудын шукталтмыжым эскерыме пашам шке радамышкыже пуртенна – тӱҥалтыш гыч сессийыште пеҥгыдемдыме да республикым вуйлатышын ратифицироватлымыже, верлашке лектын рашемдыме марте. Рашемденрак палемдаш гын, тудым Россий Кугыжаныш Думын технологийже-влаклан келыштаренна.
– Тугеже тачысе кечын йодмашыже-влаклан келыштаралтында?
– Тичмашнек гаяк. Шке электрон документооборотнам ыштенна да пашам чылт у системе дене шукташ тӱҥалынна. Законым лукмо пашан автоматизироватлыме системыжым цифрыш кусаренна да таче кечылан шуко кагаз деч утленна. Калыклан сессийым вияш эфирыште ончаш йӧным ыштенна, а депутат-влаклан – тушто дистанционно участвоватлаш. Кугыжаныш Погынын официальный сайтшым тичмашнек у версийыш кусаренна. Тыгак аппаратын материально-технический базыжым вашталтенна, да тудо ынде «перегыше производство» системе дене пашам ышта. Лишыл жапыште депутат-шамычлан заседаний залыште электронно йӱклаш йӧным ышташ палемденна.
– Кугыжаныш Погынын пашаштыже аппаратын кӱлешлыкшымат палемдыде огеш лий, очыни.
– Туге, марий парламентын паша качествыже аппаратын лым лийде тыршымыж дене чак кылдалтын. Тудын правовой, организационный да увер виктемже-влак шке пашаштым жапыштыже да лачымын шуктат. Нуно мемнан эн ӱшанле тылна улыт.
Кугыжаныш Погын Председатель пелен чумырымо совет ден куд профильный комитетын пашаштымат кӱкшын аклем. Тыгодымак депутат корпусышто бюджет алан гыч шукырак представительым ужнем ыле.
– Россий Федераций Законодатель-влак ушемын, Юл кундем федерал округысо субъект-влакын кугыжаныш кучемыштын законодательный органже-шамычын ассоциацийыштын йыжыҥъеҥже семын нине орган-влакын пашашт нерген мом каласен кертыда?
– Сайым гына. Нуно кугыжаныш политикым илышыш пуртымаште келшыше законым лукташ, законодательный пашам пырля шукташ, тиде аланыште погымо опыт дене вашла палыме лияш йӧным ыштат. Заседанийлаште лукмо пунчал-влак Кугыжаныш Погынымашын Федераций Советышкыже да Кугыжаныш Думышкыжо, Россий Федерацийын правительствышкыже, субъект-влакын исполнительный кучемыштын федеральный ден региональный органлашкышт, кугыжаныш кучемыштын законодательный органлашкыже темлымаш семын колталтыт.
– Анатолий Васильевич, ончыкылык паша радамда могайрак?
– Ыштышаш пашана шуко, ошкылшаш корнына кужу, сандене ик предложений дене каласаш гын, шочмо калыкын вияҥмыже, Марий Эл ден Российын тӱзланымышт верч лым лийде тыршаш.
Маргарита ИВАНОВА мутланен
