Шернур район Купсола ялын ӱдыржӧ, Самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш, Йыван Кырла лӱмеш театр премий-влакын лауреатше, Марий Элын сулло артистше Любовь КУПСОЛЬЦЕВА кодшо кечылаште 50 ияш лӱмгечыжым палемден.
Актрисе Марий самырык театрыште икымше кечыж гычак пашам ышта да спектакльлаште тӱрлӧ шӧрынан рольым устан модмыжо, образыш келгын пурен моштымыжо, сылне да ныжылге йӱкшӧ дене шӱшпык гай муралтымыже кумылым нӧлта. Юмо тудлан чыла шотыштат мастарлыкым да мотор капкылым пуэн.
Эреак самырык
Тиде чолга ӱдырамашлан, уста актрисылан 50 ий темын манын кӧ шона? Тынар ийготым чурийвылышым онченат иктат огеш пу. Сандене режиссёр-влакат тудлан самырык ӱдырын рольжым модаш ӱшанат.
– Тидлан ача-авамлан тауштем. Ачамат шке ийготшо деч самырыкын койын, – ойла театрын артистше. – Адакшым нигунам нимогай диетым ом кучо, шуко ом коч, чын кочкаш тыршем. Пӱртӱсыштӧ лияш йӧратем, садлан йолын шуко коштам.
Чонышто осалым ом кучо. Иктаж-кӧлан шыдешкем гынат, иктаж-кӧ кумылем волта гынат, ик татлан шокшештын каем, но чылажат пеш писын эрта, вашке лыпланем. Кӧргыштем шыдым да ӧпкем ом кучо.
Артистак лияш шонен
Л.Купсольцева изинекак артист лияш шонен. Парт коклаште шинчымыж годымат усталык шӱлышан ӱдыр чыла гаяк мероприятийыште мастарлыкым ончыктен. Кукнур кыдалаш школ деч вара И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищыште Олег Иркабаевын курсышкыжо тунемаш пурен, а тудын деч вара ГИТИС-ыште кӱшыл шинчымашым налын.
Икымше роль
Икымше рольым эше студент улмыж годымак Г.Константинов лӱмеш руш драме театрын сценыштыже йомакыште мераҥым модын. А Марий самырык театр почылтмеке, самырык актрисылан «Яндар ден Шымавий» спектакльыште тӱҥ рольым модаш ӱшаненыт. Тиддеч вара «Пӧртыл, ӱдырем» спектакльыште Олям, «Шем оржан ош пораныште» – Нинам, «Изуремыште кугу сӱан» постановкышто – Анфисам, «Ава шӱмыштӧ» – Ольгам, «Чодыраял Элыксандрыште» – Эльвирам… Кызытат Любан чыла гаяк спектакльыште рольжо уло: «Корнывож пеледышыште» – Таня, «Ӱмыр пелашыште» – Маша, «Лаюкай агурышто» – Лыжвика… «Айвика» спектакльыште 25 ий тӱҥ рольым модын.
Руш классикыште да йомаклаштат рольым мастарын модеш, кажне образыш келгын пура. 1995 ийыште «Театральный Йошкар-Ола» фестивальыште «Болтуш» спектакльыште Сылвийын образшым сайын чоҥымылан «Кокымшо планан эн сай ӱдырамаш роль» номинацийыште палемдалтын. Икмыняр жап гыч уэш тыгаяк фестивальыште «Эн сай ӱдырамаш роль» номинацийыште («Корнывож пеледыш» – Таня) лауреат лийын. «Мост дружбы» фестивальыште «Обломов. Теперь или никогда!» постановкышто Игорь Актуганов дене когыньыштым «Эн сай дуэт» номинацийыште палемденыт.
Л.Купсольцева шочмо йылмына дене телеэкраныш лекше «Чоныштем илет» фильмыште модмыжат мастарлыкым пеҥгыдемдаш полшен.
Радиовӱдышӧ
Люба радиовӱдышӧ семынат шкенжым терга: Марий Эл радиошто «Чон сорта» передачым вӱда. Ты проект – шкенжын шонымашыже. Перадачыштыже тудо черке йӱла пайрем, Юмынъеҥ-влак дене палдара, Юмо илыш нерген каласкала.
Нуным Йошкар-Олан да Марий Элын митрополитше Иоанын благословитлымыж почеш ямдыла.
– Тыгай передачын кӱлешлыкше нерген кужун шонен коштынам. Владыка благословитлен. Илыш тӱрлӧ шӧрынан, тӱрлӧ нелылык дене тӱкнаш пернен. Тушечын лекташ мо полшен, православий шотышто мом мый умыленам?- чыла тидын нерген марий калыкемлан каласынем, – ойла Люба.
«Муремын шомакше илышем дене кылдалтше»
Эстраде мурызо семын Любовь Купсольцева калыклан шукертсек палыме. Тудын репертуарже ласка да чоным куандарыше мурылан поян.
– Кумда эстраде сценыш икымше гана «Тый кӱлат, тыяк» муро дене лектынам. Тудым кызытат калык йӧратен колыштеш. «Кӱдыроҥгыр» муро мыйын илышемак почын ончыкта. Вениамин Александрович Захаровын, Алексей Кириллович Яшмолкинын, тыгак Лилия Исай ден Эльвира Краснован да моло семмастар-влакын мурыштат мылам шерге улыт. Калык мурымат йӧратем, чон йодмо годым южгунам мӧҥгыштемат муралтем. Кажныже лишыл, вет чон гыч лукмо. Кажне муро – кӧргыштӧ икшывым нумалме гай, вет нунын шомакшат илышем дене кылдалтше гаяк улыт, – мут ярымжым ронча Люба. – Шукертсек у мурым ямдылен омыл. Ала чонеш вочшо шомакым муын омыл да, ала илышын тачысе сынже кужунрак шонаш тарата? Мутат уке илышын йодмыж почеш кызыт патриотизм шӱлышан мурым ямдылыме шуэш…
Кажне рушарнян черкыш мураш коштеш. Тидым ышташ тудын чонжо йодеш.
«Пиалан мый улам!»
Кажне еҥ илышыште шкенжым пиаланлан шотлышаш. Мо тугай пиал?
– Пиал – тиде йӧратымаш. Йӧратем мый икшывем, уныкам-влакым, пашам, а эн тӱҥжӧ – Юмым. Илышын неле пагытыштыже Юмылан утларак ӱшанаш тӱҥалынам, – Чонжым почо Люба. – Юмылан эреак ӱшаненам. Православий рӱдерыште пашам ыштыме кӧргӧ вий-куатан лияш, илышым вес шинча дене ончалаш туныктен.
Йоча пагыт
Люба ешыште визымше икшыве лийын. Изинекак чолга да чулым койышан кушкын. Ешыште кеч-могай пашамат чылан пырля, икте-весым умылен, икте-весылан полшен ыштеныт.
– Ача-авам мыланна пример лийыныт. Нунын деч нигунам осал шомакым, мӧҥгыштӧманеш-манешым, еҥ нерген осалын мутланымым колын омыл. Поро дене илаш туныктеныт. Авам чылалан полшаш тыршен: кӧн ушкалже лийын огыл гын, шӧрым намиен пуэн, кӧн чывыже уке – муным, – шарналта Люба. – Ача-ава пелен лийме пагыт эн волгыдо, эн пиалан пагыт. Шарнем, умыр кеҥеж кастене пӧрт ончылсо пакчаш уло ешге вӱдым нумалмым, шыве-шыве мутланен, вӱдым шавымым. Телым кудывечыште лумым калай вол дене чылан пырля луктына ыле. Пашам тыршен ыштымыланна тауштен, авам шере «агытаным» налын конда ыле. Эх, тунам ты кампеткыже могай тамле лийын!
Кеҥежым олыкышто, пулвуй даҥыт йӱр вӱдым келын, «Лето, ах, лето!» мурым мурен куржталмем пеш сайын шарнем. Тунам кеҥеж йӱржат чоным вӱчкен нӧлтен, уремыш да олыкыш модаш ӱжын.
Ончыч ялыштына йоча-влак моткоч шукын лийынна, тӱрлӧ семын модынна, чарайолын шаршудышто куржталынна. А касвелеш, мӧҥгыштӧ сомылым ыштен шуктымеке, кугурак-влакат модмашке кумылын ушненыт.
Любовь Купсольцева изинекак мурылан шӱмаҥын. Очыни, ты мастарлык ача-аваж дечак куснен.
– Латныл-латвич ияш годым школышто «Окна ончылно вишне кушкеш…» мурым музыкым туныктышо Лидия Ивановна Шихурдинан Таня ӱдыржӧ мура ыле. Тунам нотымат пален омыл: ты мурым колыштынак мураш тунемын шуынам. Икана авам тидым колын да «Люба, тыште савыртышет изиш вес семынрак» манын. Ӧрынам, вет авам музык направлений дене нигушто тунемын огыл, а музыкым, мурым моткоч сайын колыштын, умылен да шижын моштен. Кызытат шарналтыме еда сылне йӱкшӧ пылышемлан солна, – порын шарналта актрисе.
Любан ачажат мураш чот кертын, садлан когыньыштым марий сӱаныш шуко гана ӱжыныт. Алёша шольыжат усталык шӱлышан, гармоньым шкеак шокташ тунемын. Кызытат семӱзгаржым кидышкыже налеш гын, воктенже улшо-влак муралтен-тавалтен колтыде, огыт чыте.
Акаже чон шокшым пӧлеклен
Вуеш шумо пагытыште ача-ава деч посна кодмо – йол йымалне мланде порволымо дене иктак. Тиде ойгым Купсольцевмыт ешыште кушшо икшыве-влакланат чыташ да илен лекташ логалын. Ачажын уке лиймыж годым Люба 14 ияш лийын. Шинчавӱд кошкен шудеак, кум ий гыч аважат ош тӱня дене чеверласен.
– Шольым кандаш ияш тулыкеш кодын. Мыланна кугурак икшыве-влаклан пеш ондак «кугу» лияш логалын, а изирак-шамычлан Нина акам авам алмаштен. Чаманаш кодеш, шучко черлан кӧра тудат икмыняр ий ончыч уке лие. Ынде кугу эҥертышна – Таня акана, – шинчавӱд йӧре шарналтыш Люба.
Ава, кова
Любовь Купсольева – кум шочшан ава, кок уныкан кова. Саша эргыже Йошкар-Олаште ила да пашам ышта. Вич ияшыж годым «Шӧртньӧ пӱкш» спектакльыште рольым модмыжым тачат сайын шарна. Тунамак тудо ответственный улмыж дене чылалан келшен. Павел Ямал-Ненец округышто ила, музыкальный школышто пашам ышта, йоча-влакым виолончель, фортепиано дене шокташ туныкта. Тудо Президент сымыктыш интернат-школышто педагог Антонина Гурьевна Эшкининан классыштыже, а Йошкар-Оласе музыкальный училищыште Людмила Дмитриевна Дворникова дене тунемын.
– Ӱдыремлан 13 ий, тудо Йошкар-Оласе 28 –ше №-ан лицейыште тунемеш, – палемдыш шкеже.
Яра жап
Яра жапыште але каныш кечылаште икшывем-влаклан тамле кочкышым ямдылаш тыршем. Ӱстел йыр чылан пырля шинчын, сийым тамлыме кажне аван, кован чоныш куаным пурта.
– Кеҥежым чодыраш да олыкыш емыж-саскам погаш коштам. А телым ече дене пӱртӱсыш лектам, йоча семын юарлен, курык гыч мунчалташ пеш йӧратем, – ешарыш пиалан ава. – Жап лийме семын шочмо ялышкемат миен толаш тыршена. Ача-ава суртышто эреак шокшо, волгыдо, чонланат каньыле. Тушко миен толмо дене вий-куатым шижам, йол ӱмбалнат пеҥгыдынрак шогымо гай чучеш.
Теве тыгайрак тудо, мемнан тачысе геройна: илыш тӱрлӧ семын тудым терген гынат, вуйым сакен огыл, ончыко ӱшан дене ончен, икшыве-влакым йол ӱмбаке шогалтен, а кызыт уло моштымашыжым да вий-куатшым чон йодмо сомылжылан пӧлекла.
Эртыше шочмо кечыда дене, Любовь Николаевна! Таза да пиалан лийза, тек илышда куанле да волгыдо лиеш!
Алевтина БАЙКОВА
Фотом еш альбом гыч налме
