А каваже канде, канде, канде…
22-24 июльышто Марий Элыште Российын Геройжо Марк Евтюхиным шарныме лӱмеш парашют спорт дене всероссийский таҥасымаш эртен.
Тудлан Марий Элын Самырык-влак политике, спорт да туризм министерствыже, Россий да регионнан парашют спорт федерацийышт, Россий ДОСААФ-ын Марий Элысе региональный пєлкаже вуйын шогеныт. Таҥасымаш вооружённый конфликтлаште вуйым пыштыше-влакын ешыштым, запасыште улшо, военнослужащий-шамычым поддерживатлыме, 6-шо ротым шарныме лӱмеш лийын.
Таҥасымашке элнан тӱрлӧ кундемже гыч Хант-Мансийск округ, Чуваш, Татарстан Марий Эл республикла, Москва, Самара, Ульяновск, Киров, Курск, Нижний Новгород олала гыч 11 команде, 54 спортсмен ушнен. Моткоч кугу паша Йошкар-Оласе авиационно-спортивный клубын вуйлатышыже Зуфар Сафинлан, парашют спорт федерацийын вуйлатышыже Ольга Сысоевалан, самолётын пилотшо Владимир Тимофеевлан логалын. Пилот ты гана спортсмен-влакым 25 гана канде кавашке нӧлталын.
– Тиде моткоч шуко. Утыж дене, манашат лиеш. Адакшым игече пеш шокшо ыле. Сандене техникыланат, пилотланат, спортсмен-шамычланат нелырак ыле, – ойла Марий Эл Республикысе аэроклубышто лётчик-инструктор, высший пилотаж дене спорт мастер Владимир Геннадьевич. – Тыглай кечылаште спортсмен да парашют дене тӧрштылаш кумылан-влакым 3-5 гана каваш нӧлталам гын, ты гана ик кечыште шым шагат эр гыч тӱҥалын кандаш шагат кас марте 25 гана кӱзен волымо! Кум гана нӧлталат, южгунамже вич гана да заправкыш кает. Ты жапыште изиш канен, леве вӱд дене чывылалтам, вет тидын деч посна нигузе. Механикланат пӱжалташыже чот логале. Варажым пален нальым: мемнан команде ойыртемалтын. Молодец улыт.
Ушештарена, Владимир Геннадьевич Волжский район Пезмучаш ялын эргыже. Жапше годым высший пилотаж дене таҥасымашлашке ушнен. Южышто самолёт дене тӱрлӧ упражненийым ышташ, манаш веле! Но марий патыр тале, лӱддымӧ, тӱткӧ да профессиональный спортсмен семын ойыртемалтын. Южгунамже южышто кузе гына «кушташыже» логалын огыл?.. Теве 1000 метр кӱкшытыштӧ палемдыме 1000 метр кужытан, 200 метр лопкытан верыште обязательный программе деч посна 18-20 фигурым ончыктыман… Шкешотан кылдышымат, кругымат ыштыман. Мутлан, 1992 ийыште Магнитогорскышто зональный таҥасымаште ныл самолёт ромб семын чоҥештен, высший пилотажым ончыктен, а эн шеҥгелныже (ты вер эн нелылан шотлалтын) – Владимир Тимофеев. Мланде марте 30-50 метр гына лийын, тыгодым самолётын шулдыржо икте-весын дек логалшаш огыл. Чынжымак, моткоч кугу тӱткылык кӱлеш, напряженийлан кӧра шинча ноя, а пилотажым ыштыме годым – поснак. ЯК-52 самолёт дене 360 градус йырым савырнен, таҥасымашлаште 45, 90, 180 градусымат чын да моторын упражненийым ыштыме дене Россий кӱкшытан таҥасымашлаште вийжым терген. 1992 ийыште высший пилотаж дене спорт мастер нормативым шуктен. Тачысе кечын спортсмен-влакым кавашке АН-2 самолёт дене нӧлталше пилот «Крылатая мечта» конкурсын да МАКС-2009 тӱнямбал выставкын участникше. 2020 ийыште Владимир Геннадьевич Совет Союзын кум гана Геройжо А.И.Покрышкинын да Россий ДОСААФ-ын медальже дене палемдалтын.
Эше ик марий ӱдыр, парашют спорт дене СССР-ын спорт мастерже Лидия Краснова (ӱдыр фамилийже Савинова) Альметьевск гыч толын, ты гана секретарь да судья сомылым шуктен.
– Мый Йошкар-Оласе аэроклубышто икымше гана парашют дене тӧрштенам. Икымшым пешыжак ом шарне, но кокымшо ден кумшо гана тӧрштымекем, моткоч лӱдыкшӧ ыле. 1983 ий 13 мартыште ме 2000 метр кӱкшытыш кӱзенна да черет дене самолёт гыч ойырленна. Парашютым почмекем, ужам, купол юж дене пелыже веле темын. Стропам шупшкедем, запаснойым почнем… Пурла вел замок дене чыла сай, но шолаже – начар. Тыге мый ик замокышто кеченам. Тунам кӱзым луктын, (шапаш парашютышто эреак лийын) пӱчкынам. Кузе мыйым мланде вашлийын, тетла нимат ом шарне. Помжалтым – канде кава, чевер кече, йырым йыр чыла ошо. Пиалешем чыла сайын эртен, ӧрдыжлум амандаренам, – шарналтыш Лидия Егоровна.
Лидия Краснова классический многоборье дене Марий Элын сборныйыштыжо лийын. Витле ий марте тиде экстремал спорт (тӱшка акробатике, куполан акробатике…) дене пеҥгыде кылым кучен. Уральский военный округлан выступатлен, икмыняр ий Татарстанын, латвич ий Удмурт Республикын сборный командыштын чапыштым арален. Варажым судья категорийым налын, тӱрлӧ кӱкшытан таҥасымашым 1998 ий гыч судитла. 2003 ий гыч парашют спортын всероссийский категориян судьяже. Тудо классический парашют, тӱшка да куполан акробатике, аэротрубный акробатике дене судья да тӱҥ секретарь сомылым шукта. Европын кубокшо ден чемпионатшымат судитлен. Лидия Егоровна 1996 ийыште классический парашют спорт дене спорт мастер нормативым шуктен. 2015 ийыште Совет Союзын кум гана Геройжо Покрышкинын медальже дене палемдалтын. Такшым судьялан чыла велымат тӱткӧ лияш кӱлеш, шуко палыман. Тидын шотышто Волжский район Пезмучаш ялын чолга ӱдыржым мокталтыме веле шуэш.
Чылаштлан кугу тау. Ты гана всероссийский таҥасымаш сай кӱкшытыштӧ эртен. Команде-влак коклаште икымше верыш Марий Элын сборныйжо лектын. Российын спорт мастерже Елена Рожкова ден Ольга Сысоева, спорт мастерыш кандидат Виктор Иванов, Евгения Недбайлюк сай результатым ончыктеныт, туралыкышт дене ойыртемалтыныт. ™дырамаш-влак коклште эн ончыко Е.Рожкова лектын. Пӧръеҥ-шамыч коклаште Пошкырт кундем гыч И.Халиуллин икымше верым налын.
Е.Эшкинина.
