Идалык почеш весе эрта, кажныже шке кышажым кода – да эреак ойыртемалтшым, саманлан келшышым. Икгайже, очыни, нигунам лийынжат огыл. А Марий кундемыштына 2020 ийысе кӱлешан могай ошкыл ышталтын? Тидын нерген тачысе унана – Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин дене мутланена (снимкыште).
– Михаил Зиновьевич, 2020 ий куштылго лийын огыл, туге гынат жап ончыко каен, тудын дене эреак тӧр ошкылман, а тӧр ошкылаш манын, тыршен пашам ыштыман. Ты гана кум – Образований да науко, Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто, Молодёжный политике, спорт да туризм – министерстве-влакын пашаштлан могай акым пуэда?
– Эн ончычак, очыни, Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствым палемдыман. Тений республикна 100 ийым темен. Тиде кугу событийым палемдаш эше 2014 ийыштак кугу план ышталтын, тудым тунамак Россий Федераций правительстве пеҥгыдемден, да мероприятийлам эртараш тӱҥалынна. 2020 ийыште нуно шукыжым иктешлыше лийыныт. Мутлан, эн ончычак савыктыме паша нерген каласыман. Учёныйна-влакын шуко ий тыршымыштлан кӧра тений кок томан исторический книга лектын. Чыла тидлан тӱвыра министерствына вуйын шога. Тудын вуйлатымыж почеш фестивальым, конференцийым да моло кугу мероприятийым эртарыме, да ятырже нуно республик веле огыл, тӱнямбал кӱкшытан лийыныт.
– Чаманыман, тӱнямбалне озаланыше пандемийлан кӧра тенийысе кугу событий-влакым шонымо семын кумдан палемден кертын огынал.
– Конешне, мероприятийлам кумдан калык деке намияш йӧн лийын огыл, шукынжо онлайн эртеныт. Ме умылена, ялыште илыше калыкын (мемнан республикыште веле огыл, уло тӱня мучко) – чылаштын, палемдем – качественно ончаш, тыгай йӧнышт уке. Адакшым илалше-влак у технологийым кучылтын огыт мошто. Но конференцийым эртарыме годым «эффект присутствия» манмет мемнан уло, садлан ты шотышто кугешнен каласаш лиеш. Теве Национальный галерейыште пионерийлан пӧлеклалтше презентаций эртен, у технологийым кучылтмылан кӧра тудо йӧршеш вес семын ончалтын. Тиде – у ошкыл, изобразительный искусствышто культур поянлыкым у семын ончыктымаш. Тӱвыраште тыгак у умылымаш – «форум» – шочын. Пандемий чаракым ыштен гынат, планыш мом пуртымо – чыла илышыш пуртымо. Мероприятийлам гына эртарыме дене серлагыме огыл: объектлам олмыктымо паша рӱдолаште веле огыл, районлаштат ышталтын. Ты паша У ий деч вара шуйнаш тӱҥалеш. Иктешлаш гын, юбилейлан кӧра культур аланыште республикыштына вашталтыш лийын. Спорт сооружений-шамыч шотыштат тидым каласаш лиеш, кум муниципальный районышто – Морко, Марий Турек да Кужэҥер посёлкылаште – специальный оборудованийым налме. Лишыл жапыште Юрино селаште кызытсе жаплан келшыше стадион почылтеш, Козьмодемьянскыште тыгаяк кугу паша ышталтын. Кугу сеҥымаш – Волжский районысо Приволжский посёлкышто у технологиян физкультур да тазалыкым пеҥгыдемыме комплексым почмо. Чыла нине объект жаплан гына огыл, нуно шуко ий спортсмен-влаклан да молылан служитлаш тӱҥалыт.
Образований сферыштат лектыш шуко. Кундемыштына 30 ий йочасад чоҥалтын огыл, а тений вигак нылыт омсажым почын. Йошкар-Оласе 9-ше микрорайонышто у школ пашам ышташ тӱҥалын. Тиде веле огыл –Волжскышто школ пелен ешартыш зданий почылтын. А йочасадым эсогыл ялыште почынна – Килемар район Вызымйарыште. Дошкольный учреждений-влак кызытат чоҥалтыт, вес ийын эше нылыт омсажым почеш. Тыгак лийшаш. Икшыве-влак йочасадыш коштыт гын, нунын ача-аваштлан пашам ышташ йӧн уло, ешат достаткыште лиеш. А йочасад укелан кӧра иктыже мӧҥгыштӧ шинча гын, тиде – неле. Сандене чыла тиде – социальный могырым кӱлешан паша. Национальный проектлам илышыш пуртымо шотыштат образований отрасльыште лектыш уло, молан манаш гын федеральный проект-шамыч лу наре направлениян улыт. Нуным илышыш пурташ план почеш кажне районыш эн шагалже кок миллионат пеле окса пура. Вес ийын эше ныл йочасад, Марий образований институтышто кӱрылтде тунемме рӱдер почылтшаш. «Цифран образовательный кумдык» – тыгай материально-технический базым республикысе 67 школлан да 5 техникумлан кондаш палемдыме. Кызыт кажне районышто «Кушмо точко» образовательный рӱдер пашам ышташ тӱҥалын, вес ийлан чылаже 61 лиеш, тыгак «Кванториум» технопарк, кок IT рӱдер почылтшаш, кажне ийын школлаште спортзалым уэмдаш окса ойыралтеш, 117 школышто кугу куатан интернет лиеш.Тыгак, каласыман, кундемыштына эше кум школышто йоча-влакын кочмыверышт шотышто нелылык уло, но проект-влак ышталтыныт, нуно илышыш пурталташ тӱҥалыт.
– Кундемыштына туризмым вияҥдыме паша нерген чӱчкыдын ойлат. Марий Эл вес кундемыште илыше-влакын кумылыштым савырыже манын, 2020 ийыште илышыш пурталтше могай проектым палемдаш лиеш?
– Туризмым вияҥдымаштат лектышна уло. Тиде направлений дене Россий кӱкшытыштӧ лӱмынак конкурс-влак эртаралтыт, тушко кундемна гыч маршрутым ыштыше-влак ондакат ушненыт, но тений Туризм шотышто федерал агентстве субсидийым увертарен: предприниматель-влакын тӱҥалтышыштлан грант полыш пуалтеш. Ме 11 проектым колтенна, кумытшо сеҥышыш лектын: чумыр налмаште 8 миллион 500 тӱжем теҥге утла теҥге дене палемденыт. Тиде оксам проектым ямдылыше предприниматель-влаклан пуат. Тымарте тыгай нигунам лийын огыл.
Туризм дене республик кӱкшытыштат грант полышлан конкурс уло, тушко шукын ушнат. Мут толмашеш, Шернур район Кукнур кундемыште «Йӱштӧ Кугызан илемже» проект. Пеш оҥай. Чылажат – верысе калыкын шонымашыже да тӱҥалтышыже. Нунын деч примерым налаш лиеш: шканышт веле огыл, тиде проект ончыкыжым ялым нӧлтал кертеш, тыгодымак шке илыш-йӱлам ончыкташ сай йӧн. Турист-влакат толыт, эртыше тургымышто гына мемнан Йӱштӧ Кугыза дене 50 наре тӱшка лийын. Тений ты проект республик кӱкшытан кум грантым сеҥен налын.
Туризм дене Марий Элын тенийысе эн кугу сеҥымашыже – мемнан маршрутна-влакым федерал туристический агенстве-влакын маршрутышкышт пуртеныт, тидын шотышто ойпидышым ыштенна. Российысе туроператор-влакын ассоциацийыштым вуйлатыше Майя Ломидзе шкежак республикышкына толын коштын, туристический базына-влакым ончен лектын. Тылеч ончыч регион-влак кокласе маршрутыш гына пуренна гын, тений гыч «Золотое кольцо России» федерал проектыште улына. Шкенам ончыктен моштенна, мемнам ужыныт, ме оҥай улына.
Тыгак таче волонтёрна, доброволецна-влак нерген каласыман. Тиде шуэн вашлиялтше поро кумыл толкыным вияҥден толмаште республикыштына кугу паша ышталтеш, санденак регионыштына таче 74 тӱжем наре тыгай еҥ уло. Коронавирус инфекций шарлаш тӱҥалме жапыште ме ресурс рӱдерым почынна, тӱҥалтыште тушто кумшӱдӧ кумло утла волонтёр лийын гын, кызыт – тӱжем утла. Тиде кечылаште изи республикышкына Россий кӱкшыт гыч 135 Тауштымаш толын! «Ме пырля улына» акцийым эртарымылан. Добровольчествылан полышым пуышо регионысо ресурс рӱдер ӱмаште элнан ик эн сай лу рӱдер радамышкыже лектын. Марий Элым вуйлатышын грантшым тений 18 проектын авторжо сеҥен налын. Тиде направлений дене паша районлаштат вияҥын толеш, чылажымат чын виктарен гына шогыман да поро кумылан тыгай еҥ-влаклан тауштыман.
– У ий вашеш «Марий Эл» газетым лудшо-влаклан тыланымашда могай?
– Тиде чер вес ий гыч ынже лий. Чынжымак, шучко – шкеак палем, шкеат эртенам. Тӱҥжӧ – тудым сеҥаш. Эн тӱҥ тыланымашем тыгай, очыни. Ик айдеме весе дене кылым кучышаш, чурийжым ужшаш, еш дене погынышаш – кызыт тидым шонымо семын ыштен огына керт, но тыгай жап толын шуэш манын ӱшанена, вет мемнан калыкын йӱлаже тыгай – ик еш семын илыше улына.
Г.КОЖЕВНИКОВА
М.Скобелевын фото
