ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Тудым кум кӱсото арала

Советский районысо Кукмарий ялыш кудалме годым тиде илем пурла велне кодеш. Корно воктене «Шуймучаш» манын возымым мыняр гана лудмо да … умбакыже кудалме. А тиде гана шонымашнам вашталтышна.

Шуймучаш моткочак ойыртемалтше верыште шинча. Мо шотышто? Тудо эсогыл кум кӱсото (!) коклаште верланен. Ик велым – Чокмото, вес велым – Шорното, кумшыжо – Шуймучаш кӱсото. Эше могай илем тыгай дене моктанен кертеш?! Очыни, кужун шонаш логалеш. Эшежым ял тӱҥалтыштак изирак гына мардежвакш кажне гана пурен ончал лекташ моткочак сымыстара. Тидым шотыш налынак, июль тӱҥалтыште Шуймучаш ялым шке шинча дене ончалаш лийна да уремже дене эртышна.

Вакш огыл, тоштер!

Шуймучаш – ик уреман ял. Тушко пурымаште пурла велне сӧралын ыштен шындыме мардежвакшым лишычрак ончалнена, тушко пуренак лекнена ыле. Вет тиде ойыртемалтше оралте веле огыл, кӧргыштыжӧ эше тоштер уло! Но тудым чумырышыжо ты кечын суткалан пашам ышташ каен ыле, сандене мутланаш йӧн ыш лий. Но кумылна ыш воло, вет ме вес гана ужын кутыраш ойым пидна.

Мийымына годым уремыште ик еҥат ок кой ыле. А вараже ала корно дене палыдыме машина кудал эртымым да мемнан коштмынам ужын, еҥ-шамыч я икте, я весе лектын-лектын ончалаш тӱҥальыч. Южышт мемнан дене мутым вашталташат кумылым ончыктышт.

Эртышым шергалын

Тӱҥалтышлан эртышым шергалына. Советский районысо ял ден села-влакын историйышт книгаште тиде ял нерген тыге возымо: «Шуймучаш ял Кукмарий ял деч 4 километр тораште, кечывалвел-эрвел могырышто верланен. Ялын лӱмжӧ «Шуй эҥер мучаш» манмым ончыкта.

1932 ийыште кресаньык-шамыч «Йошкар пеледыш» колхозым чумыреныт. Тудын икымше председательже Василий Ильич Богатырев лийын. Тудын деч вара колхозым Николай Давыдович Волков, Иван Федотович Войков, Василий Анисимович Богатырев вуйлатеныт.

1950 ийыште вес озанлык дене ушненыт да у колхозым «Родина» манын лӱмденыт. А эше вич ий гыч, 1955 ийыште, тудо «У вий» ялозанлык артель дене ушнен. 1960 ий гыч «Красный Октябрь» колхозыш пурен.

1952 ийыште ялыште 46 озанлык лийын. Тушто 189 еҥ илен. Но жап эртыме семын калык, поснак самырык-шамыч, тушеч каяш, илыме верыштым рӱдӧ илемлаште чоҥаш тӱҥалыныт.

Ончыч ялыште ферме-влакат лийыныт. Вараже нунымат кугурак яллашке кусареныт».

Книгаште умбакыже тыге возымо: «2004 ий 1 январьлан Шуймучаште 27 озанлык лийын, 81 еҥ илен. Ялыште 9 кермыч да 18 пу пӧрт уло. Еҥ-шамыч 18 ушкалым да шорыкым ашнат. Ял воктене асфальт корно эрта… Йоча-шамыч Кукмарий школышто тунемыт. Марий калык ила, марла мутлана».

Кызытсе жап

Ял урем дене эртымына годым Роза Фёдоровна Булыгина капка ончыкшо лекте да шочмо-кушмо, тышкак марлан лекме илемже дене кумылын палдарыш:

— Мемнан ялыштына верысе депутат Валентина Аркадьевна Прозорова ила. Тудын тыршымыж денак кызыт ял тӱҥалтыш марте чапле корным ыштен шынденыт. А тений газым пуртышаш улыт. Тудым 14 суртыш колтышаш улыт. Тидлан шукыжо ямде. Ял верч, калыклан тыште илаш эшеат йӧнанрак лийже манын, чотак тырша.

Ойлымыж почеш, Шуймучаште шукыжо пенсионер-шамыч илат. А улшо самырыкрак-влакше пашам кӧ кушто ыштат: улыт Москвашке коштшо-шамычат, шке кундемыштак тӱрлӧ вере тыршышат. Теве Валентина Аркадьевнан пекарньыже уло. Южышт тушто ыштат.

Кумалтыш

Тыште илыше-влак кажне шыжым шке ялысе кӱсотышкышт кумалаш лектыт. Пиалеш, карт кугызажат ялыштыштак уло. Ты сомылым ынде ятыр ий Леонтий Иванович Волков шукта.

Урем дене эртымына годым тудат, мемнам ужын, саламлалташ лишеме да, йӧн дене пайдаланен, мутым вашталтышна.

— Кызыт мый 76 ияш улам. Шке ял кӱсотышто 1995 ий годсек пелештем.

Вара пӧръеҥ деч ондакысе жапым шарналташ йодна.

— Ондак ялыште 46 суртышто иленыт. Шарнем, вольык кӱтӱшкӧ кая гын, иктаж 50 утла вуй лектеш ыле. А кызыт уло яллан шым ушкал. Ӧрат! Илатше лу пӧртыштӧ веле. Газым пуртымо шотышто Кугыжаныш Погын депутат-влак деке мыят икмыняр гана миенам. Но ынде кеч Валентина Аркадьевна Прозорован тыршымыж дене паша тарванен: уремым пургед пытареныт, трассым ыштеныт. Колымо деч ончыч ала газ дене илен шуктена содыки. Уке гын пу дене, брикет дене олтен толашена. Шер чот темын. Ынде ты шотышто ласкан шӱлалтена манын, моткочак ӱшанена! — каласыш Леонтий Иванович.

«Кӱтӱ»

Чеверласен, ме урем дене мучко эрташ да тудым тӱрыснек ончалаш лийна. Урем мучаште пурла велне верланыше пытартыш пӧрт воктене изирак шорык кӱтӱ шинчалан перныш. Чылт тыгайжымак эше ик ялыштат ужмо огыл ыле. Такшым нуным моло вереже ял вольык дене пырля кӱтӱшкӧ колтат. А тыште – шке кӱтӱ!

«Кӧмыт коштыт?» манме семын ты суртышто илыше ӱдырамаш тӱҥалтыште окна гыч ончале, а вара мемнан деке лекте.

— Вольыкдаже йомеш манын, огыда лӱд мо? – мутланымаш тӱҥалтыштак йодым.

— Уке. Аваштым вӱраҥленас, сандене молышт торашке огыт кай. Але марте иктат йомын огыл, — палдарыш озавате Нина Орлова.

Тиде жапыште ковашт почеш Богдана ден Дарина уныкаже-влак уремыш куржын лектыч да оралтышт воктенак йӧнештарыме ошма «курыкышто» модаш тӱҥальыч…

Йоча юарлыме йӱк шокта – ял ила

Могай ялыште йоча юарлыме, воштылмо йӱк шокта, тугеже тушто эше калык ила, ял ок пыте, ойлат. Шуймучаш ялынат ӱмыржӧ кужуак лиеш манын ӱшаныме шуэш. Адакшым арам огыл тудо кум кӱсото коклаште верланен. Тидат полша докан…

 

Любовь КАМАЛЕТДИНОВА

М.Скобелевын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий