Йодмыда почеш
Мланде – поянлык, тудын акше уло
Редакцийышкына пытартыш жапыште тӱшка собственностьышто улшо мланде пай дене кылдалтше ятыр йодыш пурен. Нунылан вашешташ ял илыш йодыш дене редактор В.Смоленцев Марий Эл Республикын кугыжаныш пого министерствыжын специалистше-влак деч йодын.
Йодыш. Кодшо курымын 90-ше ийлаштыже ялозанлык предприятий-влакым пужен ыштыме. Ялозанлык организаций пашаеҥ-влак мланде пайлан оза лияш свидетельствым налыныт. Но нунын пайышт кушто верланен — кызыт мартеат раш огыт пале. Умылтарыза: мо тугай мланде пай?
Вашмут. Ялозанлык мландым «Ялозанлык мландым кучылтмо нерген» федерал закон (2003 ий 28 январьыште лектын) лекме деч ончыч приватизироватлыме годым мланде пайлан права шочын гын, ялозанлык кӱлешлан кучылталтше мландысе участке тӱшка собственностьышто пай праван лийын. Мланде пай пужен ыштыме колхоз ден совхоз-влакын мландышт гыч яра кусаралтын. Пужен ыштыме ялозанлык организаций-шамычын пайдаланыме чыла кумдыкышт верлаште чекым ончыктыде условный манме мланде пайлан шелалтын. Но кумылан-влак мланде участкым пай шотеш фермер озанлыкым кумдаҥдаш, шке озанлыкым вияҥден колташ ойырен (пӱчкын) налын кертыныт.
Йодыш. Мланде пайым кузе шотлымо? Мутлан, ял шотан ик илем кундемыште ик пайлан 6,6 гектар логалын гын, вес вере – 3 гектар веле.
Вашмут. Пай кугыт чумыр кумдыкым (гектар дене) ялозанлык предприятийыште тыршыше, мландым собственностьыш налаш праван улшо-влакын чотыштлан шеледен шотлалтын.Тыге пайын кугытшо кок фактор дене кылдалтын: пайлан парван улшо еҥ-влакын чотышт да чумыр ялозанлык мландын кумдыкшо.
Мланде реформым эртарыме годым мланде пай гектар але балло-гектар дене шотлалтын. Районласе мланде ресурс да мланде устройство шотышто комитет-влакын мланде пайлан оза лияш права нерген свидетельствыштышт пай кугыт гектар дене ончыкталтын.
Йодыш. Ме ынде ятыр ий мланде пайлан налогым тӱлаш уведомленийым налына. Умылтарыза: мланде пайым собственностьыш налаш кӧн праваже лийын?
Вашмут. Республикыштына илыше еҥ-влаклан мланде пай тӱшка кумдык гыч Россий Федерацийын Мланде кодексше вийым налме деч ончыч ойыралтын. А мланде пайым шеледыме радамым ончыктышо документлан мланде да пого пайлан права нерген документым ямдылыме да пуымо шотышто темлымаш (рекомендаций) шотлалтын. Тудыжым Россий правительстве 1995 ий 1 февральысе пунчалже дене пеҥгыдемден. Тиде документ дене келшышын, тӱшка мландыште пай ялыште илыше-влаклан ойыралтын. Нунын радамыште ялозанлык коммерческий организаций (предприятий) пашаеҥ-влак шотлалтыныт. Тышкак тыгай организаций (предприятий) гыч 1992 ий 1 январь деч вара пашаеҥ-влакым шагалемдымылан кӧра паша гыч кораҥдыме еҥ-влакат пурат. Кокымшо тӱшка еҥ-влак – ялозанлык организаций (предприятий) кундемысе социальный сферыште тыршыше-шамыч. Нунын радамыште тазалыкым аралыме, тӱвыра, быт, связь, торговльо, общественный питаний пашаште, шинчымашым пуышо учрежденийыште тыршыше-влак улыт.
Йодыш. Пай мландылан кӧ эше оза лийын кертын?
Вашмут. Кӱшнӧ ончыктымо еҥ-влак деч посна мланде пайым налаш праван эше теве кӧмыт лийыныт:
— ялозанлык организаций гыч пенсийыш лекше да тудын верланыме кундемыште илыше-влак. Тидын шотыштак ончышым (пукшышым) йомдарымылан, инвалидностьлан кӧра пенсийым налше, тыгак инвалидым ончышо-влакат тыгай праван улыт;
— озанлык-влакым пужен ыштыме годым тудын мландыжым вес озанлыкланат пуэн кертыныт. Кусарыме мландыште верланыше озанлыкыште пенсийыш лектын гын, тудат пай мландым налаш праван;
— ялозанлык организаций (предприятий) гыч жаплан кайыше-шамыч – срочный службын военнослужащийже, озанлыкын стипендиатше, квалификацийым нӧлташ колтымо, ончычсо паша верыш пӧртылаш праван еҥ, мӱшкыран улмо да азам ыштыме, йочам ончымо годым отпускым налше ӱдырамаш-влак;
— мланде пайым налаш праван еҥ свидетельствым пуымо жаплан илыш гыч каен гын, тудын наследникше пайым налын кертеш (палемдыме жап иск дене келшышын).
Йодыш. Ик еҥак кок-кум озанлыкыште мланде пайым налын кертын мо?
Вашмут. Уке. Кӱшнӧ ончыктымо еҥ-влакын пайым налаш правашт ик гана да лачак ик ялозанлык организацийыште лийын.
Йодыш. Пайым налшаш-влакын спискыштым кӧ ыштен?
Вашмут. Ялозанлык организацийын тӱшка погынымашыжын пунчалже почеш озанлык кӧргысӧ комиссий ышталтын. Лач тудак пайым налшаш-влакын спискыштым ямдылен. Тиде комиссийын темлымыж почеш ялозанлык организацийын тӱшка погынымашыже мланде пайлан свидетельствым пуышаш документ-влак пакетым пеҥгыдемден. А нине документше-влак район администрацийыш пеҥгыдемдаш колталтыныт. Тыге мланде пайлан права тӱшка озанлыкын членже-влакын тӱшка собственностьышкышт мландым кусарыме да мланде пайым налаш правалан свидетельствым пуымо нерген пунчалым лукмо жап гыч шотлалтеш.
Йодыш. Мутлан, район администраций вуйлатыше пунчалым пеҥгыдемден, тыгодымак мланде пайлан оза тудлан свидетельствым налын огыл. Тыгодым тудо мланде пайын озаже лийын кертын мо?
Вашмут. Кертын да кодын. Вет Единый кугыжаныш реестрыште кусараш лийдыме погылан права нерген возымо садак кодын. А тудыжо мланде пайлан оза лияш правам тӱрыс пуа.
Йодыш. Мландылан налогым тӱлаш ий еда уведомленийым налына. Тидыже закон могырым тӱрыс чын мо?
Вашмут. Налог орган-влак 2006 ий гыч тӱшка собственностьысо мланде участке шотышто налог базым рашемден палемденыт. Тушто тӱшка пай собственность гыч шелын, кажнылан посна ужашым палемденыт. Тышечынак налогын кугытшо рашемдалтын. Тыге кажне оза мланде налогым шкеак тӱлышаш.
Йодыш. Мланде пайым кузе кучылташ лиеш?
Вашмут. Пай мландын кажне участникше пайым фермер озанлыкым почаш але вияҥдаш, кумдаҥдаш, тыгак шке озанлык пашам шукташ кучылтын кертеш. Тидлан мланде пай шотеш мланде участкым ойыраш кӱлеш. Ойырымо радамым «Ялозанлык мландым кучылтмо нерген» федерал законышто ончыктымо. Тиде икымше.
Законым лукшо мланде участкым ойырымо деч поснак сделкым ышташ лийме случай-влакым палемден. Тыгай йӧн дене пайдаланаш кумылаҥше еҥ шонымыж семын шке пай мландыжым сугыньлен (завещатлен), мланде пайлан оза улмо деч отказым пуэн, ялозанлык организацийын уставной капиталышкыже (ты пай дене пайдаланымыж годым), тыгак ӱшанле (доверительный) управленийлан кусарен кертеш. Тылеч посна пай собственностьын вес учатникшылан, тыгак ялозанлык организацийлан але фермер озанлык членлан ужален, пӧлеклен сеҥа. Пай собственностьын участникше ялозанлык мланде гыч шке пайже шотеш посна мланде участкым ойырыде кӱшнӧ ончыктымо семын ышташ палемден гын, пай собственностьын моло участникше-влаклан шке пай мландым ужалыме нерген ок увертаре гынат лиеш.
Мланде пай оза тудым моло семын кучылтнеже гын, тидым лачак тӱшка собственность гыч мланде участкым ойырымо деч вара гына ыштен кертеш.
Йодыш. Тӱшка собственность гыч пай шотеш мланде участкым ойырымо да тудым регистрироватлыме радам могай?
Вашмут. Мланде пай шотеш ойырымо кумдыкым палемдыме паша мланде участкылан чекым ыштыме (межевание) проект дене келшышын шукталтеш. Мланде участкылан чекым ыштыме проект дене мланде участкын кугытшо ден чекше кушто верланымыже палемдалтеш. Мланде участкылан чекым ыштыме проектым кадастр инженер ямдыла.
Мланде участкылан чекым ыштыме проектым пай собственник-влакын тӱшка погынымашышт пунчалже дене пеҥгыдемда. Тыгай проектше пай собственникын участникше-влак дене кутырен келшыме почеш гына ямдылалтеш. Кутырен келшыме радамыш теве мо пура: мланде пай але пай-влак шотеш мланде участкым ойырымо кугыт ден тудын верланыме чек. Мланде участкылан чекым ыштыме шотышто кутырен келшаш кӱлмӧ нерген увер пай собственник-влаклан колталтеш але массовйы информаций средствылаште савыкталтеш.
Тыгай уверыштыже теве мо ончыкталтшаш:
- мланде участкылан чекым ышташ проектым ямдылыше заказчик нерген сведений, тудын почто адресше ден телефон номерже;
- мланде участкылан чек проектым ямдылыше кадастр инженер нерген сведений, тудын почто ден электрон адресше, телефон номерже;
- кажне мланде участкын кадастр номерже ден адресше;
- мланде участкылан чекым ыштыме проект дене палыме лийме радам, вер але адрес;
- посна еҥ-влакын мланде участкылан проектышке вашталтышым пурташ темлыме ой-каҥашыштым кучыкташ але колташ жап, почто адрес.
Пай собственник участник-влаклан кӱлеш семын увертарыме деч вара 30 кече эртымек, мланде участкылан чекым ыштыме проектым кутырен келшыме нерген пай собственник участник-шамыч деч мланде участкын кугытшо да верланымыже шотышто ваштареш шонымаш ок пуро гын, мланде участкылан чекым ыштыме проект кутырен келшымылан шотлалтеш.
Мланде участкылан собственность правам кугыжаныш могырым регистрацийым эрташ негызлан мланде пайлан оза улмым пеҥгыдемдыше теве могай документым шотлыман:
- мланде пай собственник-влакын мланде участкылан чекым ыштыме шотышто тӱшка погынымашын проектым пеҥгыдемдыме нерген верысе самоуправлений органын должностной лицажын пеҥгыдемдыме протокол копий;
- мланде пайын собственникшын пеҥгыдемдыме мланде участке чекын проектше ден мланде участкын кугытшо, верланымыже шотышто ваштареш шонымаш укелыкым пеҥгыдемдыше документ.
- тыгай мланде участкылан тӱшка пай собственностьым ыштыме нерген соглашений.
Мланде участкылан кугыжаныш кадастр учётыш шогалаш, правалан кугыжаныш регистрацийым эрташ йодмашым республикысе шуко функциян кеч-могай рӱдерыш возен пуаш лиеш. Тыгодым кӱшнӧ ончыктымо документ-влак деч посна чек план, кугыжаныш пошлиным тӱлымӧ нерген квитанций, тыгак йодшын кӧ улмжым пеҥгыдемдыше документ кӱлыт. Мланде пайлан праван улмым пенгыдемдыше документлан мланде пайлан права нерген свидетельствым шотлыман.
Йодыш. У участке кузе ышталтеш?
Вашмут. Мланде участкым пай собственность гыч тӱшка пай собственностьыш икмыняр еҥ ойыра гын, нуно тыгай мланде участкым тӱшка пай собственностьыш ойырымо нерген соглашений йымалан кидпалыштым пыштышаш улыт. Тыгай соглашений тыглай возен ямдылалтеш, тушко пай собственностьын чыла участникше кидпалыжым пышта.Тылеч посна тиде документым нотариально пеҥгыдемдаш лиеш.
Йодыш. Пай собственностьышто улшо мланде участке дене пайдаланымаште эше могай ойыртем уло?
Вашмут. Россий Федерацийын Гражданский кодексыштыже палемдыме: пай собственностьышто улшо погылан оза лийме да кучылтмо радам чыла участникын келшымыж почеш шукталтеш. Тидым шотыш налман: ялозанлык мландылан пай собственностьым палемдыме годым собственникше моткоч шуко погынен (мемнан республикыште эсогыл 1500 марте еҥ улмо случаят вашлиялтеш). Сандене погылан оза лийме да тудым кучылтмо йодыш шотышто ик ойыш толын шуаш моткоч йӧсӧ. Тидым шотыш налын, законым лукшо-влак тыге палемденыт: мланде участкын собственникше вич еҥ деч утларак гын, мланде участкым налме, пайдаланыме йодыш Гражданский кодекс дене келшышын шукталтеш. Тыгодым «Ялозанлык мландым кучылтмо нерген» федерал закон шотыш налалтеш. Тиде икымше.
Кокымшо ойыртем тыгай. Мланде участкым ужалыме годым ялозанлык кӱлешлыклан кучылталтше мланде гыч участкым эн ончыч налаш Марий Эл Республиклан пуалтеш. Рашрак каласаш гын, мланде участкыште верланыше муниципал образованийлан. Сандене ужалыше еҥ возымо формо (письменно) дене мландым ужалаш палемдымыж нерген уверым кугыжаныш кучемын эн кӱшыл исполнительный органышкыже але муниципал образованийын администрацийышкыже увертарышаш. Тыгодым тудо мланде участкын акшым, кушто верланымыжым, кугытшым, ваш расчётым ыштен шуктымо жапым ончыктышаш.
Йодыш. Тӱшка погынымаш тӱшка пай собственность дене кылдалтше чыла йодышым рашемдаш праван. Умылынем: погынымашым кунам эртаралтшылан шотлаш лиеш?
Вашмут. Пай собственностьын чумыр участникше гыч 20 деч шагал огыл процентше лийме годым. Тӱшка погынымашыште лийше-влакын чумыр пай мланде гыч 50 утла процентше нунынлан шотлалтеш да пунчал верч лач нунак йӱкленыт гын. Тыгак тӱшка погынымашыште лийше-вла кокла гыч утларак ужашыже йӱклен гын.
Йодыш. Мланде участкылан оза лияш права деч отказатлалташ лиеш мо?
Вашмут. Мланде участкылан оза лияш права деч веле огыл, мланде пайлан собственность права дечат отказатлалташ лиеш. Мланде пайлан собственность права деч правам регистрироватлыше органыш йодмашым пуэн отказатлалтман. Мланде пайлан собственность права палемдыме правам кугыжаныш могырым регистрироватлыме жап гыч пыта. Тыгодымак тиде мланде участкылан ола округын, ола але ял шотан илемын праваже шочеш.
Иктешлымаш
Мланде реформым илышыш шыҥдараш тӱҥалмылан 20 утла ий эртен. Но мланде пайын собственникше-влакын але нунын наследникыштын нимом ыштыдымыштлан кӧра ончыч ялозанлык кӱлешлыклан кучылталтше ятыр кумдык кызыт яра кия. Тыге мланде локтылалтеш, тудын шурным шочыктышо лончыжо вийжым йомдара. Ятыр ий дене яра кийыше тыгай пай мландым йодшо укелан (невостребованныйлан) шотлаш лиеш.
Республикыштына ялозанлык организаций-влакын участникше-шамычлан тӱшка собственностьыш чылаже 331 тӱжем гектар мландым пуымо улмаш. А 2017 ий 1 январьлан шотлымаште пай мландын чумыр кугытшо 235 тӱжем гектар лийын. Тӱшка пай собственностьыш пуымо утларак ужаш кугыт ялозанлык мланде озанлык пашаште кучылтмо оборот гыч лектын. Вес семын каласаш гын, тудым огыт курал, тушко огыт ӱдӧ.
«Ялозанлык мландым кучылтмо нерген» федерал закон дене келшышын, еҥ мланде пайым 3 ий почела арендыш пуэн огыл, але вес семын кучылтын огыл гын, тыгай мланде пайым йодшо укелан шотлаш лиеш.
Тылеч вара йодшо укелан шотлымо мланде пайым муниципал собственностьыш кусарыме процедур эртаралтеш. Верысе самоуправлений орган, закон дене келшышын, мланде пайым йодшо укелан шотлаш лийме еҥ-влакын спискыштым ышта да тудым пай собственностьын участникше-влакын тӱшка погынымашыштым эртарыме деч кум тылзе ончыч массовый информаций средствылаште савыкта але шке официальный сайтыштыже вераҥда. Списке тыгак муниципал образованийын увер оҥашкыже вераҥдалтеш.
Посна еҥым але тудлан оза улмо мланде пайым йодшо укелан шотлымо спискыш негыз деч посна пуртымылан шотлымо гражданин йодмашым верысе самоуправлений органыш пуэн кертеш.
Ял ден ола шотан верысе самоуправлений орган-влак мланде пайым йодшо укелан шотлымо кумдыкым муниципал собственностьлан шотлаш правам йодаш судлан эҥертен кертыт да тыгак ыштат.
2016 ий гыч Марий Эл Республикын правительствыжын кӱштымыж почеш, Марий Эл Республикын Кугыжаныш пого министерствыже муниципал образований администраций-влак дене пырля республикысе ола ден ял шотан илем-влакын собственностьышкышт пайым йодшо укелан шотлымо кумдыкым кусарыме пашам шукта.
2017 ий 21 апрельлан шотлымаште республикыштына пайым йодшо укелан шотлымо мланде кумдык 163,3 тӱжем гектарыш шуын. Тидыже чумыр пай мланде гыч 69 процентше лиеш.
Республикысе район суд-влак мланде пайым йодшо укелан шотлымо кумдык-влакым муниципал собственностьыш кусарыме шотышто ятыр пунчалым луктын. Тыгай кумдык 41 тӱжем гектарыш погынен. Тидыже йодшо укелан шотлымо пӱтынь мланде пай кумдыкын 25 процентше лиеш.
