Эртышым шергалын
Икымше «Саликан» пӱрымашыже
Марий АССР-ын сулло артистше Нина Александровна Конакован шочмыжлан – 110 ий
Марий театральный искусствын вияҥме корныштыжо Н.Конакова Саликан образшым чоҥышо икымше актрисе семын палемдалт кодын. Драматург Николай Арбан шке жапыштыже возен: «Вик ойлем, Нина Александровна Конакова гай сылне да уста артистке марий театрыштына тетла лийын огыл. Рафаэльын Мадонныж гай мотор чурийвылышан, Венера Милосская гай капкылан, мурен да куштен моштышо, музыкым сайын палыше, поро кумылан марий ӱдыр-артистке кеч-могай рольым туге келыштарен модын, ойленат мошташ ок лий…». Тидын нерген краевед Г.Зайниев «Шӱм-чон воштончыш. М.Шкетан лӱмеш Марий театр. 100 ияш корно йыжыҥлаже» книгаштыже ушештара.
Шкевел тукым гыч
Лийын Нина Александровнан моло ролят. Драматург да просветитель Александр Конаков (Шернур район) ден туныктышылан ыштыше руш ӱдырамаш Мария Попован (Кужэҥер район) ешыштышт 1913 ийыште шочшо ӱдырын пӱрымашыже Марий театр дене кок кутышын улыжат лу ий наре гына кылдалтын. Йошкар-Оласе шымияш школ деч вара, Горькийысе музыкальный училище, Йошкар-Оласе театральный училище, Марий национальный театр, Белорусийыште Минскысе самырык театр, Кугу Отечественный сар пагытыште – угыч шочмо театрже…Сеҥымаш кече вашеш апрельыште Нина Конаковалан «Марий АССР-ын сулло артистше» лӱмым пуат. Сар пытыме идалык мучаште Пермь кундемысе Березники олаш колтат. Тушто тӱҥ шотышто советский репертуарым модын, драмкружокым вӱден, эсогыл оласе советын депутатшылан сайлалтын. А 1949 ийыште Нижегородский областьысе Дзержинск драматический театрыш пашаш ӱжыныт. Тушто Нина Александровна 27 ий утла тыршен.
Нина Конакова Кужэҥер район Коҥганур ялыште шочын. Ачаже Шернур район Кукнур кундем Купсола ял гыч. Ты кундемыште талантан актрисе нерген «шкенан велак» манын ойлымым ик гана веле огыл колынам. Шарнем, студент пагытыштем Купсола ӱдыр Люба Купсольцева артистлан тунеммыж годым «Нина Конакова семын сценыште мурынем, моднем» манынак тунемаш каен. Тидымак ушештарен мутланаш Люба деке йыҥгыртышым, да моткочак лачеш тольо. Марий самырык театрын актрисыже Марий Элын сулло артистше Л.Купсольцева мыйым куандарыш: «А палет, мый денем Нина Конакован фотожо-влак улыт! Шке жапыштыже мыланем Александр Филиппович Конаков пуэн. «Тек тый денет аралалтеш» манын». Йодыш лектеш: а кӧ тудыжо? Александр Филиппович – драматург А.Конаковын Тихон изажын уныкаже. Тудо Кугу Отечественный сарын участникше лийын 1964-1992 ийлаште Купсола школышто историйым туныктен, ятыр жап директорлан ыштен. РСФСР калык просвещенийын отличникше, СССР просвещенийын отличникше. Шуко тунемшыже виян туныктышым да вуйлатышым порын шарнат. Александр Филипповичын тукымжо нерген шарнымашыже Кукнур кыдалаш школыштат аралалтеш.
Шкевел улмо шонымашат, шочмыжлан 110 ий теммат Нина Александровна нерген Марий кундем деч ӧрдыжсӧ пагытше нерген «пургедаш» амалым ыштыш. Адакше «Артисты Марийского театра» биобиблиографический справочникыштат (Н.И.Кульбаева. Йошкар-Ола. 2005 ий) Марий театр деч моло театр дене кылдалтше 30 ий наре усталык пашаж нерген сералтын огыл. Моланжым умылаш лиеш, справочник шкенан театр дене кылдалтын.
Материалым кычалшыла, интернетыште кок статья шинчалан перныш. Иктыже – Дзержинск драматический театрын историй лаштыкыштыже, весыже – «Дзержинское время» сетевой изданийыште ӱдыржӧ Леонора Конакован «Жизнь, отданная театру» шарнымашыже. Когынекшат лу ий ончыч – актрисын шочмыжлан 100 ий теме вашеш – савыкталтын. Театр лаштыкысе статьян авторжым ончыктымо огыл ыле, сандене театрыште сылнымут ужашым вуйлатыше Татьяна Водяницкая деке йодын серышым. Вашмут вигак тольо: ончычсо завлит деч рашемдем да тачак каласем. Тиде кечынак рашеме – текстын авторжо «Дзержинец» газетын журналистше Елена Терновская. Нина Конаковалан пӧлеклалтше статьям тудо 40 ий ончычракак возен улмаш. А варажым, актрисын шочмыжлан 110 ий темме вашеш, театрын сайтышкыже вераҥденыт.
Н.Конакова пошкудо кундемысе театрын историйыштыже могай кышам коден, кузерак тудым акленыт? Нине материал-влак негызеш икымше «Саликан» пӱрымашыже, усталык корныж гыч у йыжыҥ-влакым пален налаш оҥай лиеш, шонена.
Шочмо мланде, мӱндыр корно…
Елена Терновскаян возымыж гыч:
«Нина Александровна Конакова пеленна шукертак уке. Шеҥгек ончалын, тудын пӧртылташ лийдыме пӱрымашыжым кагазеш ылыжташ, пӱтынек сценылан пуымо татше-влакым радамлаш тӧчен ончем.
… Чаткан шерын шындыме ошалге тӱсан кӱчык ӱп… Суралге писе шинча, пуйто тушто изике – порылык да вий-куат дене темше чонжо – чӱкталтын … А эше, шинчаштем фотосъемкысо тулойып семын – репетиций годым пеҥгыде капкылже дене зал гыч сценыш куштылгын куржын кӱзымыжӧ, кидше дене ончыктылмыжо. Поснак – оҥгыр гай виян йӱкшӧ, раш артикуляцийже. Оҥай, ийгот шот дене мыланна шукыжлан кова семын лиеш, а чынжым гын ава але акала шижынна.
Драмкружокыш тудын деке ик тунемме ий гына коштынам. Варажым Нина Александровна Пионер полатын йоча драмколлектившым вуйлаташ тӱҥале, а мыйже пионер ийгот гыч лектым. Вуйлатышына нерген тунам шагал паленна. Теве ынде тудын родыжо ден лишыл еҥже, коллегыже-влак дене мутланымеке гына талантан актрисын да айдемын пӱрымашыж гыч мучашдыме кашым савырена – тудын нӧлталтме татше ден нелылыкшым, ӱшанже ден кумыл волымыжым. Неле, но волгыдо пӱрымашыжым.
Дзержинскыште илыше кугурак ийготан-влак актрисе Конаковам сайын шарнат да чыланат йӧратеныт. Тудо оласе драмтеатрлан 27 ий чын служитлен. Кружокыш коштшо тунемшыже ден театрысе коллегыже-влакат тауштен илат…
Ялысе туныктышо-влакын ик парня гай ӱдырышт изинекак интеллигенций ешыште кушшыжла, ача-аван уло чон дене пашам тыршен ыштыме кумылыштым шижын кушкын. Ачаже, Александр Федорович Конаков, туныктышо да йошкар комиссар, икымше марий драматург, шке кундемыште палыме еҥ лийын. Аваже, Мария Алексеевна (ачалӱмжӧ тыште йоҥылыш серыме, чынжым гын – Елиферьевна. – авт.), латныл ияш гычак туныкташ тӱҥалын. Тунам ялысе интеллигенций шолын пашам ыштен, кас вашлиймашым, тӱшкан лудмашым эртарен. Ик тыгай касыште марий рвезе Конаков руш ӱдыр Маша дене палыме лийын. Шочшо ӱдырышт – полукровко – койыш-шоктышыж дене ачаж велке каен, тудын семынак фантазерко, эреак иктаж-мом шонкален лукшо, а шӱргыначкасе лакыже, кечыйол гай волгыдо да йыргешке чурийвылышыже – аважын гай.
Марий драматургийлан негызым пыштыше, йошкар комиссар 1922 ий шыжым эҥер гоч ийын вончышыжла кылмен, шодо чер дене черланен… Самырык тулык вате индеш ияш ӱдыржӧ дене Йошкар-Олаш илаш кусна. Тудлан тукым шольо-влакымат йол ӱмбаке шогалташыже перна.
Шымияш школ деч вара Нина Москвасе консерваторийыш тунемаш пураш кая. Приемный экзаменыште «Интернационалым» мура. Тунамсе пагытын ойыртемжылан да Нина Александровнан чолга койыш-шоктышыжлан кӧра тиде тат еш преданий семын аралалтын. Лишыл еҥже-влак тидын нерген шыргыжалын шарналтат. А тунам ӱдырлан воштылаш огыл вет, шонен коштмо шонымашыже койын шулен. Нижний Новгород утарен – тусо музыкальный училищыш тунемаш пурен. Чыланат тудым шулен колыштыныт: студентке моткоч сылнын мурен. Нина поснак марий муро-влакым келыштарен моштен. А кок ий гыч аваж деке лишкырак, Йошкар-Оласе театральный училищыш, куснен. Тунамсе пагытыште жапым лач тунеммылан гына ойыраш мындырланен илыме дене иктак лийын. Нина пашам ыштен: Угарманыште – нотым серкален, кусаркален, Йошкар-Олаште радиошто тыршен – марий диктор лийын.
1933 ийыште илышыштыже иканаште кок кугу событий: Марий национальный театрын профессиональный сценыштыже дебют да пырля тунемше музыкант Владимир Иванов дене ешым чумырымаш. Тудым зритель йӧратен шынден, йӧршеш эше самырык национальный театрын чӱкталтше «шӱдыржылан» совым чот кырен.
Изирак, какширак капан, воштылмыж дене чылаштымат авалтыше, сескемалтше темпераментан самырык актрисын сценысе шке аплуаже, утларакше, очыни, травести ден инжен, лийыныт. Тудлан рвезым але чулым, йорга ӱдырым модаш келшен толеш ыле. Но сай вокалже, шочынак лывыргылык дене ойыртемалтмыже, чон дене шкем шке чумырен моштымыжо усталык диапазонжым кумдаҥдаш полшеныт.
Марла тудо «Кӱдырчан йӱрыштӧ» Катеринан, «Кузе вурс шуаралтыныште» Тоня Туманован образыштым чоҥен. Поснак «Салика» музыкальный спектакльыште героиньым йӧратеныт.
«История советского драматического театра» книгаште («Наука» савыктыш, 1968, 4-ше том 4, 534-ше лашт.) возымо: «В апреле 1938 года состоялась премьера… Пленительный поэтический образ девушки-сиротки создала Н. Конакова. Рецензент молодежной газеты писал: «Салику играла Н. Конакова и покорила всех зрителей. Все в зрительном зале дышали ее дыханием, помогали ей в беде, плакали вместе с ней». («Рвезе коммунист», 10 апреля 1938 г.)
«Саликан» премьерже пагытлан актрисын кок изи икшывыже лийын: ныл ияш эрге ден ик ияш ӱдыр. Леонард ден Леонора. (Краевед Гельсий Зайниевын «Шӱм-чон воштончыш» книгаштыже (Марий книга издательстве» савыктыш пӧрт, 2019) Н.Конакован эргыже инженерлан, а ӱдыржӧ журналистлан тунемын лектыныт манын палемда. – авт.)
– Ну, кушко тый тарваненат? Белорус йылмым от пале. А театрыште тыйым йӧратат, – корныш погынышо ӱдыржым ончышыла, нелын шӱлалтен аваже.
– Ну и мо вара? Тунемам. Мый Володя пелен лийшаш улам, – пеҥгыдын вашештен Нина.
Ӱдырамаш пиалже кӱчык лийшашым пуйто шижын, кадровый офицер пелашыже почеш мӱндыр Полоцк марте каен. Минскысе ТЮЗ-ышто ыштен, гастроль дене чумыр Белоруссийым эртен. Йылмымат тунем шуын. Белорус книга ден газетым илалше ийготыштыжат лудын.
Отечественный сар тӱҥалме нерген уверым актрисе гастроль дене лачак границе деке лишкырак лиймышт годым колын.
Ӱдыржӧ Леонора Конакован шарнымашыж гыч:
«Ачамым 1939 ийыште Йошкар Армийыш мобилизоватленыт. Ончыч Белоруссийыште младший офицерлан служитлен, но пеш вашке службо верже вашталтын: тудо финн событийлаште участвоватлен, вараракше – польскийыште. «1939 ий марте национальный театрыште ыштымеке, шке квалификацием Белоруссийыште – Минскысе самырык театрыште – нӧлташ йӧн лектын. Йоча-влак дене уло кумылым пашам ыштенам. Но тӱҥалше сар… йоча театрысе пашам кӱрлын», – возен шкеже автобиографийыштыже авам.
Ачам 1941 ийыште увер деч посна йомын, боевой действийыште лийшыжла… Авам изи котомкажым сакалтен, сар пуламыр гыч кузе шуын, туге лекташ тыршен: поезд дене, грузовик дене, йолын… «Мый мӧҥгем, икымше театрышкем пӧртылынам. Чумыр война пагытыште тушто тыршенам, чӱчкыдынак клубышто, школышто, йоча садыште, пожарный сарайыште, мутат уке, кеҥеж тургым жапыште пасу ден олыклаште выступатленам. Ик гана огыл шурным погымаште, чодырам ямдылыме пашаште лийынам. Шефствыш налме воинский частьлаштат, госпитальлаште сусыргышо-влак ончылнат – чӱчкыдынак. Отечественный сар фронтышто лияш йӧн уке ыле гынат, тылыште уло вием пыштен тыршенам…», – шарнымаштыже возен мыйын авам».
Сеҥымаш кече вашеш, апрель мучаште Нина Конаковалан советский искусствым вияҥдымашке кугу надырым пыштымыжлан Марий АССР-ын сулло артистше лӱмым пуат.
Нина Конакован шарнымашыж гыч:
«1945 ий мучаште мыйым Йӱдвел Уралысе ик театрыш кусареныт. Тӱҥалтыш кок ийыште Березникиште 13 тӱрлӧ рольым модынам. Тидын шотыштак – Краснодонысо мыйын йӧратыме героинем Любовь Швецовамат. Любкан рольжым чоҥымем годым мый моткочак чулым, чолга ӱдырын немыч оккупант-влак ваштареш колымаш деч лӱдде кредалмыжым ончыктымем шуын.
Тиде тургымыштак Шура Азаровам (Ф.Гладковын «Давным-давно» пьесыже Э.Рязановын «Гусарская баллада» фильм дене кумдан палыме) модынам. Тиде роль гыч мый руш ӱдыр-патриоткын лӱддымылыкшым, кӱдыратле койышыжым, шонымашке шуын моштымыжым ончыктымем шуын».
Леонора Конакован шарнымашыж гыч:
«Авай Березникиште ныл ий пашам ыштен. Тусо зритель артисткым моткоч йӧратен. Эн палыме рольжо-влак – Ольга («Так и будет», К.Симонов) ден Антона-Тони («Старые друзья», А.Малыгин). Чӱчкыдынак комедийлаштат рольым чоҥаш келшен: «Где-то в Москве», «Вас вызывает Таймыр», «Факир на часах» да ятыр моло».
Дзержинскысе театр жап
1949 ий леве шыже кечын Н.Конакова ешыж дене Угарман кундем Дзержинск олаш ила кусна. Ленинский комсомоллан ХХХ-шо идалыкше лӱмеш драмтеатрыш пашаш ӱжыныт. Але марте труппо спектакль-влакым тӱрлӧ ДК-ште, эсогыл горисполкомышто але «Ударник» кинотеатрыште модын. Ынде – шукерте огыл чоҥымо колоннан у полатыште.
Елена Терновскаян возымыж гыч:
«… Коллективыште мут шарлен: Соловейчик ала-кушеч «заслуженныйым» ӱжын. Могай тугай кайык? Театр директор Колотилин ден алмаштышыже Соловейчик (шкежат шукерте огыл гына Березники гыч толын) у еҥым кузе вашлийме, кушко илаш пуртымо нерген каҥашеныт. Теве, «кайыкет» толын. Чевер, проста, кутырызо. Шкенжым нимынярат кугуэш огеш уж, огеш кычалтыл. Коллеге-влаклан тудо вигак келшен. Дзержинскыш икшывыже-влак да кокымшо пелашыж дене толын. Жаплан рӱдӧ оласе унагудыш вераҥыныт…
Труппын ӱдырамаш составше пӧръеҥ-влак деч 1,5 пачаш кугурак лийын гынат, актрисылан роль эре ситен. Тудлан А.Штейнын «Роковое наследство» пьесыж почеш шындыме спектакльыште тӱҥ рольым ӱшаненыт. «Любовь Яровая» (К.Тренев), «Светит, да не греет» (А.Островский), «Месяц в деревне» (И.Тургенев), «Хозяйка гостиницы» (Гольдони) постановкылаштат рольым пуэденыт.
Актрисе Конакова комедийлаште, водевильлаште, драмылаште чаплын модын. Сын-кунжылан, куштылгылыкшылан да сай пластикыжлан кӧра «Девушка с гор», «Свадебное путешествие», «Светит, да не греет», «Ревизор», «Свадьба с приданым», «Под золотым орлом» спектакльлаште модмыж дене чапланен. А эше Нина Александровна йомаклаште тӱҥ роль-влакым уло кумылын модын. «Иван-да-Марьяште» Марьюшкаже, «Снежная королеваште» Гердаже, «Аленький цветочекыште» Настенькаж дене йоча кумылым налын моштен, нунышт пеш шокшын вашлийыныт. А кугурак-влак лӱмынак «на Конакову» коштыныт. Тыге угыч да угыч Ольгажым («Свадьба с приданым»), Анна Ивановнажым («Бедность не порок»), Марья Антоновнажым («Ревизор»), Норма Фансижым («Под золотым орлом») йӧратен онченыт.
Леонора Конакован шарнымашыж гыч:
«Театрыште 27 ий да 3 тылзылан кучалтын…
Провинциальный театр-влак рӱдоласе але областной деч йӧршеш вес семын илат: тургым жапыште 1-2 огыл, а визыт деч шагал огыл спектакльым луктыт. Шотлаш гын, Дзержинскысе театрыште Конакова 150 деч шагал огыл тӱрлӧ рольым чоҥен – руш (Аксаков, Гоголь, Лермонтов, Мельников-Печерский, Островский, Тургенев да молат) ден йот элысе (Гольдони, Лопе де Вега, Мольер, Тирсо де Молина, Шекспир, Шиллер) классике гыч кызытсе советский ден йот элласе-влакын пьесышт марте.
Авай чотак занятый лийын, шкенжым тӱрлӧ жанрыште терген: кумылын драмыште модын, моткочак комедийым, водевильым, мурыман да куштыман музыкальный спектакльлам, йоча йомакым йӧратен. Шуко оҥай да тӱрлӧ героиньым модын: Ольгам («Свадьба с приданым»), Язгульым («Честь семьи»), Инессам («День чудесных обманов»), Кэтым («Ночь ошибок»), Мирандолинам («Хозяйка гостиницы»), Луизам («Коварство и любовь»), Эльза Бушым («Жизнь начинается снова»), Настенькам («Свадебное путешествие»), Адрианам («Комедия ошибок»), Еленам («Женитьба Белугина»), Анна Реневам («Светит, да не греет»). Да кажныжым – шке семынже, кажныжын – шке ойыртемже, сын-кунжо, изюминкыже, эсогыл национальный характерже.
Шукерте огыл поликлиникыште эмлыше врачем-влак уло кумылын тунамсе пагытыште шындыме спектакль-шамычым шарналтен каласкалышт. Самырыкракше мане: «Авада настоящий шӱдыр лийын, уке, тачысе умылымаш дене огыл, кунам чыланат шӱдыр улыт. Театрын коллективыштыже шуэн вашлиялтше талантан явлений». Да тунамсе театральный критик-влакат шке рецензийыштышт актрисе Конакован модмыжым ойырен, «исключительное мастерство, талант, темперамент» манын возеныт…
Южгунамже ик спектакльымак икмыняр гана ончыкташ логалын, тыге калык йодын. Рекордсмен семын «Настоящий человек» постановкым шотлыман. Б.Полевойын книгаж почеш инсценировкым, тудо савыкталтмеке вигак, театрын артистше Теодор Лондон возаш кумылаҥын. Шонымашым сайлан шотленыт. 1951 ийыште театр инсценировко дене пашам тӱҥалын. Тӱҥ рольым, Алексей Маресьевым, Т.Лондон шкеже, а Зиночкам Конакова чоҥеныт. Пел йолан герой-лётчикын боевой самолет дене чоҥештымыж нерген спектакльым олаште 100 (!) гана ончыктеныт. 1954 ий сентябрьыште театрым Москваш гастроль дене, Ленинский Комсомол лӱмеш театрыш (кызыт тудо Ленком), ӱжыныт. Критик ден Москвасе театр вуйлатыше-влак спектакльым театральный илышыште кугу событий семын палемденыт. Актер-влак Т.Лондон ден В.Мачкасовлан да режиссер Ф.Лещенколан РСФСР-ын сулло артистше лӱмым пуэныт.
М.Шолоховын произведенийже почеш шындыме «Поднятая целина» инсценировкат театрлан изи огыл событий лийын. Авторжо саде Теодор Лондонак, ынде РСФСР-ын сулло артистше. Дзержинец-влакат, областьыштат спектакльым пеш шокшын вашлийыныт, да 1957 ийыште Москваш гастрольыш ӱжыныт. Спектакль-влакым Е.Вахтангов лӱмеш театрыште ончыктеныт. Авам ик тӱҥ рольжым – Лушкам – модын.
Дзержинск театр дене кылдалтше ийла актрисылан икшырымынжак эртен огытыл. Самырыкше годым моткочак шуко рольым чоҥен. Но жап ончыко каен, илыш вашталтын. Вестӱкырак образым: социальный героиньым, гранд-дамым (ийготан ӱдырамашым), авам, кокам, «ийготдымо ӱдырамашым», ковайым, мыскараче шоҥго кувам чоҥымашке куснен. Комедийный ден характерный роль-влакым модашыже куштылгырак лийын, тиде тудын – «конёкшо». Тыгай образлаште актрисе ончычсо семынак тичмашын почылтын, темпераментше тӱрыс койын. Мыйын шонымаште, эн чот мастарын да келгын тудо Баба-Яга образыш пурен. Палыме актрисым нигӧат, эсогыл лишыл еҥже-влакат, пален огытыл.
Утларакат каласем. Н.А.Конакован творческий вий-куатшым пытартыш паша кечыж марте театрыште тӱрыс кучылтын шуктен огытыл. Актрисылан сулен налме канышыш шке огыл, а вуйлатыше-влакын да южо «коллегын» кумылышт почеш каяшыже логалын. Нунышт пенсийыште улшо актрисын пашадарым кӱшыл категорий дене налмыжлан тореш лийыныт. А чынжым гын, мыйын шонымаште, «чондай» эркын дене почылташ тӱҥалын: Всероссийский театральный обществын уполномоченный еҥже семын тудо производственный совещанийла ден коллектив погынымашлаште ойлыде чытен огыл. Непорядке нерген театр вуйлатышыштлан шинчашкышкак ойлен. Тиде шке кышажым коден. 1976 ий актрисын усталык биографийыштыже пытартыш идалык лийын.
Но илыш тидын дене мучашлалтын огыл. Авамлан театр деч поснат ситен: тудо йоча-влак дене умбакыже пашам ыштен – ЧХК ДК-ан, «Космос» йоча клубын драмкружокыштым вуйлатен. Сокыр-влак обществе пелен кружокыш коштшо кугурак-влак дене спектакль ден концертым шындылын. «Техника речи», «урок дикции», куштымаш, мурымаш, грим дене занятий-влакым эртарен. Лийын тудын эшеат кӱкшӧ задаче – йоча-влаклан театрым, искусствым йӧраташ туныкташ.
Сандене ятыр кружковецын актер профессийым ойырен налмыштлан ӧршаш уке. Дзержинский драме театрыште чаплана актрисе Т.Мелендина-Орлова, Питерысе ик театрыште С.Серова, Москвасе ТЮЗ-ышто Т.Канаева (тудо киноштат сниматлалтын) тыршат, театр денак кылден шке илышыжым В.Букин. Тугеже Н.А.Конакован кружковецше-влак педагогыштын пашажлан ӱшанле улыт да тудым чап дене ончыко вӱдат».
Журналист Елена Терновская Н.Конакова нерген ятыр еҥ деч шарнымашым, творчествыжлан пуымо аклыммутым чумырен.
Москваште «Настоящий человек» постановкым 20 гана ончыктеныт. Тунам «Правда» газетыште драматург Александр Штейн статьяштыже возен: «В спектакле «Настоящий человек» горит живой огонь. Это самое дорогое». «Ленинская смена», Ю.Волчекын статьяж (1954 ий март) гыч: «Очень хороша в спектакле работница офицерского дома отдыха Зиночка (заслуженная артистка МАССР Н.Конакова), сначала кажущаяся простенькой и примитивной, а потом раскрывающая богатство и красоту своей души».
Л.Н.Станиславов, театрын ончычсо актержо да режиссержо:
«Конакова дене пашам ышташ моткоч куштылго ыле. Поснак комедийный рольжо-влак ӧрыктареныт. 1954 ийысе «Свадебное путешествие» (B.Дыховичныйын пьесыж почеш) спектакльыште тудын Настенькажым моткочак йӧратен ончымыштым сайын шарнем…»
Ф.А.Лещенко, режиссер: «Конакова, что и говорить, богом данная актриса. Органика, заразительность, пластика присутствовали во всех ее работах. И при этом — огромное трудолюбие, дисциплинированность. Не помню, чтобы она хоть раз опоздала на репетицию. Я любил инициативных актеров. Она была как раз из таких. Охотно шла в создании сценических образов на острую форму, гротеск, эксперимент. Внимательно слушала режиссера, но и сама активность проявляла».
«Приволжская правда» газетыште «Рассудите нас, люди» (1963-1964 ила) постановко деч вара возеныт: «Изумительный, мягкий, насыщенный юмором образ тети Даши создала заслуженная артистка МАССР Н.Конакова. Дар перевоплощения — это ценнейший актерский дар, и артистка Конакова обладает им в огромной мере».
В.А.Белянкин, актер:
«В музыкальной комедии по пьесе Я. Дальганта «Под черной маской» (1968 год) Нина Александровна исполняла Шарлотту де Бульон, а я – Подметкина. Партнершей она была великолепной, чуткой. Спектакль имел большой успех. Быкова тогда по этому поводу сказала, что первый раз почувствовала себя настоящим директором театра.
… Конакова осталась в нашей памяти не только как хорошая актриса, но и доброжелательный товарищ, жизнерадостный человек. Веселая, смешливая… Помню, как на одном из выездных спектаклей на нее неожиданно упала декорация. Зал замер: несчастье же. А Нина Александровна выкарабкивается из завала и смеется. Зал облегченно вздохнул и тоже разразился хохотом».
Леонора Владимировна Конакован шарнымашыж гыч:
«Южгунамже йӱдым авамын вургем мушыжла рольым тунеммыжым омылугыч колынам. Тудо театрым уш кайымеш йӧратен да чӱчкыдынак ойлен: «Мый илем, пашам ышташ манын». Окса чӱдылык дене илыме гынат, шагалже годым ойгырен шинчен, а вет 50-ше ийлаште южо тылзын пашадарым налынжат огытыл. Ачанан пенсий огыл гын, кузе илена ыле?»
Р.Я.Соловейчик, пенсионер: «Когда после года житья в гостинице Нине Александровне на семью дали двухкомнатную квартиру, она заявила: «Нам такая большая не нужна. Пусть она будет и на семью Соловейчика». Так мы с ней оказались в соседях по коммуналке, прожили бок о бок несколько лет. Отзывчивый была человек, блестящая актриса. На все руки мастер: хоть спеть, станцевать, хоть на пианино сыграть».
Елена Терновскаян возымыж гыч:
«… Идалык почеш идалык эрта. Тунамсе обществын илышыжым варажым застой манын лӱмденыт. Конакован актер пӱрымашыштыжат шем корно палдырнен. Роль-влак шагалемыныт, сценышкат шуэн лектын. Амалже тунамсе жаплан моткочак палыме, шарлыше: у дирекций, тӱҥ режиссер дене икойым муын огытыл. Эрыкан, тура койыш-шоктышан актрисе шке шонымашыжым шылтыде ойлен, несправедливостьым чытен кертын огыл. Тидыже театрыште ситышынак палдырнен. Администраций тидлан ӱчым шуктен – рольым пуымым чарнен. Конакова шке бенефисшым вучен шуктен огыл, кеч тидлан чыла праваже лийын. Олат тудым арален налын огыл. Тыгай пӱрымаш талант-влакын мемнан «шыде» тӱняште.
… Конакова актрисе огеш лий гын, очыни, педагог корным ойырен налеш ыле. Дзержинскыште икымше ийла гычак пытартыш кечыж марте йоча театральный коллектив-шамычым вуйлатен. Ворошиловский ден Калининский поселкыласе тӱвыра пӧртлаште, Химик-влакын да «Корунда» ДК-лаште, Пионер да школьник-влак полатыште тудо лу дене йоча спектакльым, йомак представленийым шынден. «Золушка», «Принцесса и маленький карлик», «Солдат и змея», «Снежная королева»… Нине постановко-шамыч олаштына пале кышам коденыт».
С.Г.Теллийская, Дзержинский художественный школын преподавательже:
«Октябрьын 20-шо идалыкше лӱмеш клубысо драмкружокыш чумыр визымше классна дене миенна. Илышыштем тиде эн сай кечем лийын. Шоналтыза, 1955 ий. Поселкысо кудывечыште нужна икшыве-влак, урем илышын торжа койышыжо… Теве, омса почылтешат, пӧлемыш «кече» шкежак пура. Таче гай шарнем тудын мыланна тунемалтдыме ӱмбал вургемжым: ошалге берет, ужар пальто, песец коваште гыч муфта (кидым ырыкташ келыштарыме вургем ужаш. – авт.). У ий йомакым репетироватлаш тӱҥална, вара «Золушкам». Нина Александровна деке шулдыранла чоҥештен каем ыле. Илышыштем эн волгыдо айдеме лийын. Ондалыме койышыжо ик пырчат шижалтын огыл. Естественный натуро, шочынак интеллигентность… А кузе мемнам тӱткын эскерен, мемнан верч колянен! Теве ик шарнымаш. Драмкружокын дневникешыже возен коден: «Ӱдыр удан ужеш, врач деке эҥерташ кӱлеш». Икмыняр жап гыч мый очки дене кошташ тӱҥальым. Тудым мыланем Нина Александровна Горький гыч конден… Тудлан кӧра мый театрым, искусствым йӧратен шынденам. Эсогыл мыйым пидаш туныктен».
Тунемше ден туныктышо кокласе келшымаш актрисын пытартыш кечыж марте шуйнен. Светланалан тудо пеш эр колышо аважым алмаштен, ой-каҥашым пуышыжо, наставникше, чон йолташыже лийын. Ӱдыр институтышто тунеммыж годым диплом пашаштыже лачак тудын портретшым сӱретлен.» (Ужшаш ыле тиде сӱретым. – авт.)
Т.С.Мелендина-Орлова, Дзержинский театрын актрисыже:
«Нина Александровна ончыкылык пӱрымашем, профессием рашемдаш полшен. Школышто тунемме пагытыште мый эреак Пионер полатыш коштынам. Сочиненийым эрыкан темылан возаш темлымышт годым ойленыт: «Мелендина адак Конакова нерген возаш тӱҥалеш». А кузе вес семынже? Тудо икымше да тӱҥ туныктышем. Шкем дене пашам ышташ туныктымыж годым шканем мыняр шуко уым налынам! Шарнем, драмкружоклан пӧлек шотеш «Артекыш» путевкым пуэныт. Кузе тудым шеледаш – путевкыжо 3, а йочаже 30. Нина Александровна тунам каласен: «Кӧ эн чот пашам ышта, тудо кая…». Вараракше, театрыш толмекем, тудо мыйын модмо спектакльлаште эреак лияш тыршен, шке шонымашыжым каласен, шылтален ойлен».
Ик Татьяна Орлова веле огыл Нина Александровнан полшымыжлан кӧра актрисе корным ойырен налын. Ончычсо кружковец-влак кокла гыч – драматический актер-влак Светлана Серова, Татьяна Канаева.
Светлана Ленинградысе ик театрыште модеш, а Татьяна Канаева – Москвасе ТЮЗ-ын ик вӱдышӧ актрисыже, шуэн огыл киношто сниматлалтеш, телеспектакльлаште участвоватла. Ферганаште драмтеатр директорлан Вячеслав Букин тырша…».
Леонора Владимировна Конакова:
«Пенсийыш лекмекше, авам «Космос» йоча клубышто драмкружокым вӱден, варажым – Сокыр-влак обществыште художественный самодеятельностьым. Паша деч посна шинчеш моштен огыл. Самодеятельный постановкылан, концертлан мӧҥгӧ гыч мыняр вургемым, реквизитым нумалын. Вара ме нуным мешак дене мӧҥгеш кондена ыле…».
Елена Терновскаян возымыж гыч:
«… Реставрироватлыме оласе парк зданийыште Курчак театр верланен. Дзержинский драмтеатрын кокымшо суртшо янда да бетон дене волгалтеш. Тыште, кумда пырдыж коклаште, йоҥгыдо сценыште, Нина Александровналан модаш пӱралтын огыл. Но кокымшо пачашысе фойеште верланыше изирак тоштерыште актрисын шукертак модмо спектакль гыч фотографийже-влакым ужаш, тудын нерген яндау йымалне кийыште тошто газетлаште рецензий-шамычым лудаш лиеш».
Почешмут
Нина Конакован колымо кечыжым источниклаште – книгалаште, сайтлаште – тӱрлын возымо. Тӱҥ шотышто 1986 ий 26 ноябрьыште манын серыме. Но https://www.kino-teatr.ru/ сайштыште 2020 ий 24 майыште актрисе Н.Конакован биографийже йымалан комментарийыште Мария Аверьянова (Дзержинск) возен: «Добрый день. Прошу вас исправить ошибку, Конакова Нина Александровна, моя родная бабушка, умерла не в ноябре, а в июне. Верная дата её смерти 25.06.1986. Спасибо». Тугеже Нина Александровнан ӱмыржӧ кеҥеж кечын, 26 июньышто, кӱрылтын. Сайтыште йоҥылышым тиде кечынак тӧрленыт.
Теве тыгай шарнымаш ила актрисе Нина Конакова нерген пошкудо кундемыште.
Марий театральный искусствышто лӱмлӧ еҥна-влак нерген автобиографий сынан постановко уке огыл. Сергей Чавайнын, Йыван Кырлан, Яков Майоров-Шкетанын… илыш корнышт дене кылдалтше спектакль-влакым марий зритель ужын. Калыкнан эртен толмо корныштыжо кугу кышам кодышо личность-влак шукын улыт, южыштын шочмо кечыштлан кажне вич ийын лӱмгече пайремым, конференцийым эртарена. Тыгай годым нунылан пӧлеклаште постановко-влакымат ужмо шуэш. Нина Конаковам нунын дене иктӧр радамыш шогалташ ом тошт. Туге гынат тудын илыш корныж гыч палдырныше йыжыҥже-шамыч гоч икымше «Саликан», марий актрисын чумырен иктешлыше образыштым спектакльыште ужаш оҥай лиеш ыле.
Светлана Пехметова
