«МАРИЙ УЛМЕМ ДЕН КУГЕШНЕМ!»
Телефонысо «Галерей» папкым эрыктыме годым икмыняр фотом арален кодаш веле огыл, газетым лудшо йолташна-шамычланат ончыкташ кумылем лекте. Нуно чыланат марий шӱлышан еҥ-влакын паша саскашт дене кылдалтыныт.
Республикнан рӱдолаштыже да районлаштыже илыше-влак йошкар тӱсан марий орнамент дене йырым-йыр сӧрастарыме ош ПАЗ автобусым (снимкыште) ик гана веле огыл ужыныт, очыни. Тудо ынде иктаж тылзат пеле жап Йошкар-Ола деч посна эше Медведево районысо Паганур ден Кугэҥер яллашке, У Торъял посёлкышко, Морко районысо Шеҥше селашке кудалыштеш, тыгак экскурсовод-влакын йодмышт почеш турист-влакым «Марий Швейцарий» каныме базыш, Шереметевын замокышкыжо, Козьмодемьянск оласе В.И.Романов лӱмеш Марий этнографий музейыш да шуко моло вере шупшыкта.
Сылне марий тӱр дене «тӱрлымӧ» автобус шинчалан вигак перна да салонышкыжо шинчын кудалаш, воктекыже шогалын фотографироватлалташ кумылым луктеш.
– Автобусем сомсора сӧрастарен омыл. Валя акам марий тӱрым тӱрла да шымла. Тудак машиныш мотор веле огыл, тыгак йошкар тӱсан да аралыше виян орнаментым пижыкташ темлен, – палдара автобусын озаже Михаил Николаев. – Конешне, изиш йоҥылышрак лийынам: кече пелтыме деч аралыше шемалге плёнкым шупшман ончыл ден шеҥгел яндалаште йошкар орнамент ден «Марий Эл», «Йошкар-Ола» манын возымо указатель-влак пеш рашынжак огыт кой, нуным ош тӱсаным ямдылыкташ кӱлеш ыле. Но, манмыла, мом ыштыме, тудым ыштыме, ончыкыжым уло мо шотышто шоналташ. А автобус воктене фотографироватлалташ кумыл лекме шотышто чыным ойледа. Турист ма просто эртен ошкылшо еҥ-влакын машина воктек шогалын сниматлалтмыштым кажне кечын веле огыл, кечеш икмыняр ганат ужам.
М.Николаевын вес сай шонымашыжат уло – салонышто йошкар тӱсан марий орнамент кышкарешак марий калыкмутым але «Марий улам, марла ойлем, марий улмем ден кугешнем», «Йылме пеледышым пого – тудо вет илышыштет шерге дечат шерге пого, эн кугу вий кидыштет. В.Колумб» манын возыман икмыняр наклейкым пижыкташ. Тунамже автобусын тӱжвал тӱсшӧ веле огыл, кӧргыжат марий шӱлышан лиеш. Да чыла тидым салонышто чӱктымӧ марий сем да муро-шамыч дене пеҥгыдемдаш!
Республикыштына марий орнамент дене сӧрастарыме тӱшка транспорт уке огыл, но снимкыште ончыктымо гай автобус икте гына, шонем. Сандене тудым шуэн вашлиялтше да ӧрыктарыше семын веле огыл, тыгак Марий Элыште илымынам, марий улмынам ушештарыше да тидын дене кугешнаш таратыше, республикнам сӧрастарыше экспонат дене иктӧр аклаш лиеш. А калыкым шупшыктышо машина оза-влаклан примерланат кондаш шотлан толеш, вет Марий Элыштына М.Николаевын гай автобус мыняр шуко лиеш, марий шӱлышна тунаре вияҥеш.
А тиде фотом (снимкыште) Йошкар-Оласе Сомбатхей микрорайонышто верланыше «Аякс» кевытыш ошкылмем годым ыштенам. Ик гана ончалмаште «Мо ойыртемалтшыже? Тыглай клумбо… Клумбо манаш йылмыжат ок савырне» манын шоналтет, но… Ончалза, тӱрлӧ кугытан кӱм, марий орнаментлан келыштарен, кузе тыршен оптымо, кажныжым чаткан чиялтыме. Орнамент покшелнысе кушкыл тынарак атыланен огыл гынат, клумбым тӱзатыше айдеме шонымашкыже шуын – рӱдолаште тыгай клумбым чыла микрорайоныштак да чыла чыла пӧрт воктенак от уж.
Медицине пашаеҥ-влакын кечышт вашеш Морко районысо рӱдӧ больницын педиатрический отделенийжым вуйлатыше Светлана Смирнова деч интервьюм налмем деч вара эмлымвер гыч райрӱдӧ марте Пушкин урем дене йолын ошкыльым да 11-ше №-ан пӧрт воктене теве тыгай шкешотан клумбым (снимкыште) шекланышым. Тыштат тудым кӱ дене келыштареныт да ош чия дене чиялтеныт, а иктышкыже марий орнаментым ушештарыше палым (ала ешын, тукымын символжым) йошкар чия дене ыштеныт. Тидын дене мом каласынем? Марий шӱлышеш сӧрастарыме сурт-печым шукыжак ужын омыл.
Эртыше шуматкечын Йошкар-Олаште илыше Наталья Глухова WhatsApp мессенджерыште оҥай фотож дене ӧрыктарыш: тӱҥ шотышто рушла мутланыше Соня ӱдыржӧ, марий вургемым чиен, Сарзе чап монумент воктене да Воскресенский паркыште коштеш!
– Тиде тӱрызӧ Надежда Акиеван шонымашыже, – умылыдымашем рашемдыш Н.Глухова.
– О-о-о, да! Йошкар-Оласе 9-ше №-ан школын 9-ше «Г» классшым, тыгак Ийме шотышто олимпийский резерв спорт школым эргым дене пырля тунем пытарыше ӱдыр-влакым – спорт мастерыш кандидат-шамычым – этномастерскоемын историешыже кодаш шукертак шоненам. Кызыт лач тудо жап шуын – ик велым, марий орнаментан деловой вургем коллекциемым ямдылен шуктенам, вес велым, ӱдыр-влак школ деч вара кӧ кушко шаланен пытат да варажым нуным угыч иквереш чумыраш нелырак лиеш… Сандене, кызыт огыл гын, кунам манын, нунылан: Сонялан, Викалан, Наташалан, кок Аня ден Полиналан, тыгак модельный агентстве гыч Ниналан (снимкыште) ача-аваштын келшымышт почеш марий вургемым чиктышым да рӱдоланан сылне верлаштыже фото-видеосъёмкым ыштышым. Эн сай кадр-влакым ончыкыжым этномастерскоемын рекламылаштыжат кучылташ тӱҥалам, – оҥай шонымашыж дене палдарыш Надежда Акиева.
Тӱрызын усталыкшым веле огыл, марий орнаментан тӱрлӧ вургемым ончыктен, тыгак ямдылаш да чияш кумылаҥден моштымыжымат палемдаш кӱлеш. Тидын дене тудо шканжат пайдам налеш, молымат чапландара, марий искусство деке лишемда, марий калыкым пагалаш туныкта. Тыгай еҥ-влаклан вуем савем.
– Надежда Константиновнан марий орнаментан деловой вургем коллекцийже гыч йолашан комплектым чиенам. Тыглай ончалмаште, тудо простан коеш, но моткочак йӧнан да шкешотан. Марий вургем дене шкемым йӧршын вес семын шижынам, пуйто ала-могай тайным кученам, сандене изишак тургыжланенамат. А эше авам вел марий тукымем, тыгак республикем верч кугешныме кумылем лектын, – аптыраненрак палемдыш Софья Глухова (снимкыште шола гыч икымше).
Телефоныштем верештме ныл фото мыйынат марий улмем эше ик гана ушештарыш да тиде лӱмым кӱшнӧ кучаш, лийме семын нӧлташ таратыш.
Маргарита ИВАНОВА
