«Аван пӧртшӧ»
Илышыште чылажак шонымо семын огеш лий. Кокланже тудо туге савырна – ӧрат. Тидлан амалже тӱрлӧ лийын кертеш.
Пиалеш, мутлан, неле илыш ситуацийыш логалше мӱшкыран ӱдырамаш, самырык ава да икшывышт-влаклан полшаш манын, ӱмаште республикыште, Йошкар-Олаште, «Дом мамы» рӱдер почылтын. Поро кумылым ончыктышо тиде организацийым Валентина Булыгина вуйлата. Тудын денак ме шуктымо пашашт, лачшымак могай полышым пуымышт, икмыняр моло нерген мутланенна.
– Валентина, тыгай рӱдерым почаш шонымаш кунам да кузе шочын?
– Тиде рӱдерым почаш тыгай сынан полышым пуышо еҥ-влак дене палыме лийме таратен. Ик эн чотшо Киров областьыште тыгай пашам шуктышо еҥ кумылаҥден. Тылеч вара мыят тидым кузе ышташ лийме нерген шонкалаш тӱҥалынам. А шонымашым илышыш пурташ келшен толшо еҥ-влак кӱлыныт. Нуным кычал мумеке, икымше гана ме ӱмаште мартыште иквереш чумыргенна да пашам кушеч тӱҥалшаш, кушто верланышаш, полшышаш ӱдырамаш, ава-влакым кузе пален налшаш нерген мутланенна. Пиалеш, пашана удан огыл воранен да март тӱҥалтыштак икымше еҥ мемнан деке полышлан эҥертен. Тылеч вара тӱрлӧ йодыш шотышто полшаш кумылан-влакат ешаралтыныт. Командыштына тыгак волонтер-шамыч ятырын улыт. Нунын чотышт кушкын толеш. Кеч шукыштын шкеныштынат ешышт уло, пашам ыштат, тӱрлӧ неле проектым илышыш шыҥдарат, туге гынат поро пашаланат жапым муыт.
– Молан те лачшымак тыгай направленийым ойырен налында?
– Шукыж годым неле илыш ситуацийыш мӱшкыран, теве гына азам ыштыше ава-шамыч логалыт. Тыгак икмыняр шочшан ӱдырамаш-шамычланат, марийже дене ойырлышо пелашланат полыш кӱлеш. Южыштын стабильный манме паша верышт да пашадарышт уке. Ӱдыр чот самырык мӱшкыраҥын але йочам ыштен гын, ешыже ваштарешыже шогалеш да полшаш тореш лиеш. Тунам тудлан нигушко каяш, нигушто илаш, нимом кочкаш. Тыгай годым ме полыш кидым шуялтена.
– Полышым йодшо-влак шукын улыт?
– Еҥ-влак кажне кечын йыҥгыртат, возат. Южыштлан вургем, моло материальный манме полыш кӱлеш. А южыштлан вигак полшаш куштылго огыл. Тидлан тылеч ончыч мыланна ятыр йодышым рашемдаш логалеш.
– Утларакше кушеч да мыняр ияш-влак тендан деке эҥертат?
– Неле илыш ситуацийыш кеч-кӧат логал кертеш, сандене тӱрлӧ, 18 гыч 55 ияш марте, ийготан ӱдырамаш-шамыч мемнам полшаш йодыт. Нуно рӱдола гычат, районласе ялла гычат улыт.
– Еҥ-влак тендам кузе кычал муыт?
– Пашам ышташ гына тӱҥалмеке, ме олалаште да районлаште неле илыш ситуацийыш логалше ден ава-влаклан полшышо тӱрлӧ организаций, рӱдерла дене кылым кучаш тӱҥалынна. Тиде, мутлан, «Добрые руки», «Доверие», православный рӱдер-влак. Нунын полышыштлан моткоч шукын эҥертат. Нине еҥ-шамыч коклаште икшыван ӱдырамаш-влак улыт гын, мемнан нерген каласкалат да телефон номернам пуат. Тыгак, пашам ышташ тӱҥалмеке, ме шкеат «Дом мамы» рӱдерна нерген листовкым шаркаленна, интернетыште ВКонтакте соцкылыште группым почынна. Тудо «Дом мамы в Йошкар-Оле» маналтеш. Администраторын номерже тыгай: 8-937-937-13-77.
– Айста рашрак палдарена: ӱдырамаш-влак тендан деке могай полышым йодын эҥертен кертыт?
– Кӧ илыме вер деч посна кодын, кӧн илаш, мо кӱлешым налаш оксаже уке – тӱҥ шотышто тыгай ӱдырамаш-шамычлан полшена. Мемнан деке толмекышт, умбакыже кузе лийшашым тудын дене пырля каҥашена: ончыкыжым ешыж дене кылым ыштат да сӧрасат але шке семынже илаш тӱҥалеш. Тыгак психологический полышым пуэна, келшыше выплатым налаш полшена. Алимент, илыме вер, моло документым ямдылыме шотышто йодышым рашемдаш кӱлеш гын, юридический полыш пуалтеш. Илыме верым кычалашат полшена. Ӱдырамаш пашашке пурынеже гын, Калыклан паша верым ситарыме рӱдерыш колтена да тушто яра курсыш тунемаш пураш йӧным ыштена. Тыге ончыкыжым тудлан паша верым муашыже куштылгырак лиеш. Ӱдырамаш мӱшкыран але икшывыже изи гын, мемнан деке жаплан илаш пуртена. Но тушто, мутат уке, идалык дене огыт иле. Лачшымак мыняр жап – тидым тудын дене мутланена. Тӱҥ шотышто тушто ӱдырамашын пашам ышташ да оксам налаш тӱҥалмешкыже, вес семын каласаш гын, илыш ситуацийже тӧрланымешке, илат. Тушто икмыняр пӧлем уло да иканаште икмыняр ӱдырамаш илен кертыт. Икшывыштланат йӧным ыштыме.
Иктешлыме семын ойлаш гын, неле илыш ситуацийыш логалмекше, ӱдырамашлан психологически моткоч йӧсӧ. Тудо кушко кайышашым, кӧлан эҥертышашым, кӧ деч полышым йодшашым огеш пале. Сандене тыгай годым мемнан деке толын, ласканрак шӱлалтен да кӱлеш полышым налын кертеш. Вес семынже, рушла ойлаш гын, ме «тихий гавань» гай улына. Тыште тудо лыпланен да умбакыже мом ыштышашым, кузе лийшашым сайын шоналтен кертеш.
– А ӱдырамаш илышыжым тӧрлатен, паша верым муын огеш керт гын, тунам мом ыштеда?
– Тугеже тудын тыгай кумылжо, шонымашыже кугу лийын огыл, вет тыршет гын, шот лекшаш. Тыгай годым ме тудын да мемнан велым мом ыштымым ончен лектына, вара мом эше ышташ лиймым шонена, каҥашена. Тыге лиймаште садак могай-гынат амал уло. Ме тудым рашемдаш тыршена.
– Тыглай еҥ-шамыч, мутлан, вургем, мо кӱлеш дене полшен кертыт?
– Кертыт. Мутлан, мыланна чӱчкыдынак транспорт полыш кӱлеш. Вет ме кызыт кеч-кушкат шке личный машина дене кудалыштына. Но южгунам кугу ӱзгарым але арверым, мебельым наҥгаяш кӱлмӧ годым нелылык лектеш, молан манаш гын легковой автомобильыш огеш пуро.
А такшым тӱрлӧ сынан полышым пуаш кумылан-влак шагалын огытыл. Мом, кушко кондаш лийме нерген мемнан деч ятырын йодыт да эше сай, ӱдырамашлан да икшвылан чияш йӧрышӧ вургемымат, кӱлеш гын, коляскымат, келшыше арвер ден ӱзгарым, модышымат, эсогыл мебельымат, молымат кондат, кочкыш йӧрварымат налын пуат. Мыйын шкемынат икшывем-шамыч кушкыныт да нунын изиэш кодшо вургемыштым кондедем. Южыштлан районлаште полыш кӱлеш гын, лийме семын верлашкат намиен пуэна. Тыгак иктаж ӱдырамаш икшывыж дене мемнан деке толнеже, но тидым ышташ йӧнжӧ уке гын, шкеат налаш миена да кондена.
Мемнан дечын тӱрлӧ сынан полышым пӱтынь республик кумдык гыч йодыт. Сандене, мом йодмым поген але нуным погымына нерген увертарен, мо кӱлешым чумырена да «Газель» дене районлашке каен пуэдена.
А тӱҥ шотышто ме адресно полшена. Кӱлеш годым оксам погымо нергенат увертарена. Но шийвундым ӱдырамашлан кидышкыже огына кучыкто, а неле йодышыжым рашемдаш полшена.
Тӱрлӧ полышым пуымо дене пырля ме эше ӱдырамаш-влакланат, икшывыштланат тӱрлӧ мастер-классым эртарена. Мутлан, йоча-шамычым аппликацийым ышташ туныктена гын, тиде жапыште авашт психолог, кӱлеш моло специалист дене мутланен кертеш. Ӱдырамаш-шамычат мемнан дене могай-гынат у шинчымашым налышт, молан-гынат тунем кайышт манын шонена да яра жапыштышт, мутлан, кочкаш ямдылаш, ургаш, пидаш туныктена. А мастер-класслаште пырля тунемын, тыште икмыняр жап пырля илен, нине ӱдырамаш-шамыч ончыкыжым йолташ лийын, лишыл еҥыш савырнен да ваш-ваш полшенат кертыт. Тӱҥжӧ умылат: нелылыкыш логалше ик тудо веле огыл, моло денат тыгай лийын кертеш.
– Тендан деке йӱдым йыҥгыртат гынат, те вигак полшаш тарванеда?
– Мутат уке. Кӧлан полышна кӱлеш гын, ме иктымат уремыште огына кодо.
– Тендан полышлан кӧ, кушеч эҥертен – тиде уверым иктыланат огыда ойло?
– Туге, ме анонимностьым шуктена. Ме фотографийыштым нигушко огына вераҥде, каласкалыме историйыштым нигушко огына возо. Тыгак адреснамат огына палдаре, вет ӱдырамаш-шамыч южышт осал койыш-шоктышан марийышт деч лектын каен, мемнан деке толыт. Сандене нуно шургаш тышке толын лектын кертыт. Але марте тыгай лийын огыл, но шекланаш уто огыл. Тидланак кызыт видеонаблюдений камер-влакым вераҥденна.
– А иктаж-кӧлан полшаш тореш лийын кертыда? Тыге ышташ логалын?
– Кертына. Чаманаш логалеш, тыге ышташ логалын. Ме наркотик дене пайдаланыше, арака дене таҥлалтше ӱдырамаш-влаклан огына полшо. Тыгай пашам вес рӱдер ден организаций-влак шуктат. Нунын дене келшен толшо специалист-шамыч пашам ыштышаш улыт. Южышт ондалаш, чояланаш тӧченыт. Тыгай-шамычат вашлиялтыныт.
– А тендан деке полышлан эҥертыше-влак, илышышт тӧрланымеке, таушташ толыт?
– Толыт. Южышт тауштат веле огыл, эше шкештат полшаш тӱҥалыт.
Любовь Камалетдинова мутланен
