Марий калыкын тӱвыраже, йӱлаже, кочкышыжо шке шотан. Очыни, санденак республикыштына кажне ийын утларак турист толаш тӱҥалын. Эсогыл Россий телевиденийын тӱрлӧ каналже гыч войзышо тӱшка-влак лӱмын толыт. Мутлан, шукерте огыл мемнан деке «Галилео» телепроектын герман группыжо толын коштын. А эртыше кечылаште НТВ каналын «Поедем, поедим» программыжын группыжо пашам ыштыш. Тудым Марий Элын Самырык-влакын политикышт, спорт да туризм министерствыжын вуйлатышыже-влак ӱжыныт.
— Мемнан кундемыште йот турист-влаклан темлыме икмыняр тур ышталтын. Пример шотеш «Край звонких гуслей», «Чудеса земли марийской» маршрут-влакым кондаш лиеш. Но ме умбакырак кайынена, ынде национальный кочкыш дене палдарыше гастротурым почаш шонена. Вет тиде направлений мемнан дене эше вияҥше манаш огеш лией. А турист-влаклан тудо поснак келшышаш. Варажым ме тудым Российын гастроном картышкыже пуртен кертына. Апрельыште мемнан деке Российысе туроператор-влакын енышт толшаш улыт. Нуно ты маршрутлан эксперт семын шке иктешлымашыштым луктыт. Чылажат шонымо семын лиеш гын, шкенан гастроном маршрутна лиеш. Тек марий Эл нерген Россий вел огыл, уло тӱня пала, — ойла республикын самырык-влакын политикышт, спорт да туризм министр Лидия Батюкова.
НТВ телеканалын «Поедем, поедим» программыжым войзышо тӱшка эртыше кечылаште икмыняр вере пашам ыштен. Эн ончыч Козьмодемьянск ола, тудын историй да тӱвыра памятникше-влак дене палыме лийын. Вараже нуным В.И.Романов лӱмеш кава йымалсе этнографий тоштерыште вашлийыныт. Тушто руш йӱла почеш Ӱярня пайремым эртарымым ончыктеныт.
Вес кечылаште Йошкар-Олаште, Советский районысоӰшнур селаште, Шернур сыр заводышто, казам ашныме «Лукоз» агрохолдингыште лийыныт. Советский районышто гын марий сӱан, Ӱярня пайрем йӱла-влакым кузе эртарымым войзеныт. Йошкар-Оласе вузлаште йот элла гыч тунемаш толшо студент-влакымат передачым войзымашке ушеныт. Нуно мемнан дене тунемыт гынат, шке калыкыштын койышыштым, тӱвыраштым палат да аралат. Мутлан, студент-влак кокла гыч иктыже рэпым кушта гын, весыже хи-хоплан шӱман.
Шернур сыр заводын сатужат йот кундемысе еҥым сымыстарен кертеш, таклан огыл тудын сыржым моло вереат сайын налыт.
Изарнян сьемочный группо Марий тӱвыра рӱдерын Йошкар-Оласе рӱдӧ каныме паркыште лӱмын пердачылан возаш эртарыме марий Ӱярня пайремыште лийын. Мероприятийым сӧрастараш икмыняр творческий коллективым — Марий кугыжаныш университетын «Мурсем» фольклор, национальный президент школ гыч, 14-ше гимназий гыч ансамбль-влакым — ӱжыныт ыле. Сандене пайремыште икшыве, кугыеҥ-влакат шке мастарлыкыштым ончыктеныт, муреныт, куштеныт, тӱрлӧ модыш дене модыныт. Икманаш, пайрем шӱлыш лийын.
Мутат уке, пайремын тӱҥ геройжо «Поедем, поедим» программым вӱдышӧо Джон Уоррен лийын. Тудат чыла мурымаште, куштымаште, модышышто, таҥасымаште участвоватлен. Эсогыл ӱярнявара, издер денат мунчалтен. Тудым марий кочкыш дене сийленыт. Кумылан-влак чылан гаяк тудын дене пырля кӧжӧ телефон, кӧжӧ фотопаппарат дене войзалташ тыршеныт. Йодыт гын, кузе тудо отказен кертын. Лач тиде татыштак Джон дене икмыняр шомакым вашталташ йӧн лекте. Уло тӱня мучко коштшо айдемым ӧрыктараш йӧсӧ, очыни, санденак Марий Элыште, Йошкар-Олаште лиймыже, марий пайрем йӱла-влак дене палыме лиймыже могай шарнымашым кодымо нерген йодым.
— Мыйым ала-мо дене ӧрыктараш чынжымак неле, но Марий Эл шарнымашеш кодеш. Эн ончычак Йошкар-Олан эҥер сержым палемдынем. Тудо пеш сылне да ойыртемалтше. Но тендан дене пеш йӱштӧ. Сандене тыш кеҥежым толман. Еҥ-влак чыла вере пеш поро кумылан улыт. Тендан Ӱярня пайрем йӱлада моткоч оҥай. Мый нигунам ече дене иканаште кумытын, нылытын куржталын омыл: пеш оҥай йӱла модыш. Сыр завод, каза фермат ушеш кодыныт. Весымат палемдынем, передачым ямдылыше мемнан группылан тӱҥж — мо мыйым ӧрыктарен огыл, а молылан кузе илымыдам, мом ыштымыдам ончыкташ. Марий кухньысо кок, кум, ныл пачашан мелнада ӧрыктарен. Чынжымак, тамле. Марий сӱан годым ӱстембаке шындыме мунан кокчкышда (пулашкамуно) ушеш кодын. Пешыжак келшен огыл, но тудын дене кылдалтше йӱлаже оҥай. Мутлан, самырык мужырым сӱан годым пулашкамуно дене сийлат. Оръеҥже ӱдыр гын, качыже тиде сийым тӱр гыч чаткан гына кошталеш, а ӱдыр ӱдыр огыл гын, покшечын. Марий сӱаныште оръеҥжат ала молан дыр шӱлыкан ыле, очыни еш илыш тудым лӱдыкта (воштылеш). Кеч вараже мылам умылтарышт: йӱла почеш тудо тыгак ыштышаш, — каласыш Джон.
Такшым, Джон шкеже моткоч кумылзак пӧръеҥ. Пеш простан мутлана, эре шыргыжеш, экраныше гаяк шкенжым куча, кеч-могай вучыдымо ситуацийланат ямде улшо гай койо.
Ӱярня пайремыште тудым кугу уна семын йӱла почеш коман мелна кышыл дене вашлийыч. Мутым налмыж годым марла «ӱярня», «ӱярня йӧр-йӧр», «коман мелна» «пеш тамле» шомак-влакым марла ойлаш тыршыш. Икманаш, лишыл жапыште шкенан калыкна, кундемна, йӱлана, кочкышна дене палдарыше передачым НТВ каналыште ужына. Кызытеш кунамже гына раш огыл.
Светлана Носова.
М.Скобелевын фотожо.
