УВЕР ЙОГЫН

Юмак калык йодмым шотыш нале

Финн-угор тӱнян культур рӱдыверыштыже, Унчышто, «Колумб лудмаш» финн-угор сылнымут-сылнысем фестиваль эртыш

Унчо мемнам пайрем кумыл да пайрем тӱс дене вашлие. Пылан кава гына изишак вургыжтарен, вет фестиваль кок вережат чараште – села рӱдыштӧ да Янык памаш воктене – эртышаш, а кокымшыштыжо почылтшаш ыле. Унчо школын изи пампалчыже-влак, кидыш тӱрлеман ош солыкым пыштен, пагален ӱжына манынат каласышт, но пайремым почшаш велеш йӱр тӱҥале. Тунам кажныже ушыж дене, чонжо дене Юмым сӧрвален да, векат, йӧратыме поэтна Валентин Колумб дечак йӧным ышташ йодын. Мо шонеда, йӱрат чарналтыме гай лие. Морко тӱвыра да каныме полат пеленысе В.Лазарев лӱмеш академический хор муро куатше дене ӱшаным ешарыш. А верысе школын туныктышыжо ден тунемшыже-влак яндар йӱкышт, лывырге капкылышт да кумдан чапланыше поэтлан пӧлеклыме мутышт дене чоным ылыжтышт.

Уна-влаклан мут пуалте. «Тек тендан кумылда Валентин Колумбын семынак эре чоҥешташ да чоҥешташ ӱжеш», — каласыш Морко район администраций вуйлатышын социальный йодыш дене  алмаштышыже А.Васильев. «Тудын лӱмжӧ кугу виян улмыж денак кажне ийын тынар калыкым чумыра. Тидыжак ӱшандара: марий калыкна умбакыже ила», — ешарыш Марий Эл Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын наций да конфеций-влак кокласе кыл пӧлкажым вуйлатыше И.Садовин. «Уло тӱня мучко тудын поэзийже шарлен, калыкнам чапландарен», — пеҥгыдемдыш чыла ойлымым Марий Эл Писатель ушемым вуйлатыше С.Архипова.

Да Колумб лудмаш тӱҥале. Изирак (12 ияш марте) да кугу (20 ий деч утларак) ийготан-влак Янык памаш воктене кодыч, а кыдалаш (12 гыч 16 ияш марте) да кугурак (16 гыч 20 ияш марте) тунемше-влак тӱвыра пӧртыш кайышт. Йӱр кенета опташ тӱҥалеш гын, тушко чумыргаш вер лийже манын, тыгай вашталтышым пуртышт. Но Юмо калык йодмым шотыш нале, векат – йӱрым ик жаплан ӧрдыжкӧ колтыш, пайремым шот дене эртараш йӧным пуыш.

Тыгай сылне верыште, памаш воктене, лудмашым почаш изирак ийготан-влаклан ӱшанышт.  Да таклан огыл — изирак-влакым эскераш кажне гана оҥай: нуно эше кышкарыш пурен шуктен огытыл, санденак йӱкышт денат, койышышт денат уын почылтыт, уын йоҥгалтыт. Изи памаш йыргыктымылак шоктыш нунын лудмышт.  Волжский район Карай школ гыч Даниил Романов, Советский район Ӱшнур гыч Татьяна Куклина, Шернур район Лажъял школ гыч  Ксения Веткина, Морко посёлкысо 2-шо школ гыч Катя Александрова да 6-шо школ гыч Полина Мамаева, ты районысак Унчо школ гыч Кристина Васинкина – теве кӧмыт ойыртемалтыч. Пытартышыже, нылымше классыште тунемше ӱдыр, Валентин Колумбын «Кинде» почеламутшым туге чонеш логалшын лудын пуыш – ала-кӧжын кумылжат тодылто докан.

Адакше тенийсе лудмаш, финн-угор тӱнян культур рӱдывержылан келшышын, финн-угор сынан ыле манашат лиеш. Тидыже поснак кыдалаш ийготан-влакын лудмаштышт шижалте. Валентин Колумбын поэзийже тӱрлӧ йылме дене йоҥгалте. Звенигово район Красногорский посёлкысо 2-шо школ гыч Мария Звереван финнла лудмыжо поснак чаткан лекте — чылам ӱшандарыш. Рушла лудшо-влак коклаште Морко посёлкысо 6-шо школ гыч Ангелина Иванова поэтын «Кӱслезе» почеламутшым профессионал кӱслезын шоктымыж почеш сылнын лудмыж дене ӧрыктарыш. Моркысо 2-шо школ гыч Анна Павловат тудын деч начарын огыл келыштарыш. Но ойыртемалтшыже, мутат уке, марла лудшо-влак коклаште шуко ыле: Йошкар-Оласе 13-шо школ гыч Кристина Краснова, Шернур школ гыч Екатерина Рыбакова, Марий Турек школ гыч Юлия Усова, Моркысо 1-ше школ гыч  Изольда Яковлева. Пытартышыже почеламутым сем почеш лудынат, муренат йоҥгалтарыш. Ласканак да тыглайын, но чонеш логалшын. Шке возымо почеламутым лудмаште эн виянже Морко районысо Шӱргыял школ гыч Леонид Андреев ыле. Кушкын рвезе – капше денат, поэзий шонымашыж денат. Лачак когылянышт, Изольда ден Андрейлан, «Марий Эл» газетын книга пӧлекшым кучыктымо.

Кугурак ийготан-влак коклаште лудшыжо шагалрак, но мастарлыкше кугурак ыле. МарГУ-н студенткыже Алёна Иванова, Шернур район Кукнур школ гыч Ангелина Актуганова, Морко район Нурӱмбал школ гыч Ксения Никифорова – нуным ончен да колышт, жюри семын акым пуымо годым кажныжын лӱмжӧ почеш «Кертеш!» манын сералтыме шуо. Мо шот дене, маныда? Икымшыже – пеҥгыдын, кокымшыжо – чон дене, кумшыжо – ӱшандарышын каласен моштымышт дене. А шке возымо почеламутым лудмыж дене ончычсо семынак Советский район Ӱшнур школ гыч Валентина Кушакова ойыртемалте. Адакат когылянышт, Ксения ден Валентиналан, «Марий Эл» газетнан книга пӧлекше логале.

Тиде гана кугу ийготан-влак коклаште лудшо шуко ыле. А ты радамыште сеҥышым ойырен ончыкташ поснак йӧсӧ. Но тыштат ойыртемалтше-влак ыльыч. Йошкар-Оласе «Жар-птица» йочасадын пашаеҥже Алина Митрофанова, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын студентше Андрей Алексеев, Шернур район Марисола школын туныктышыжо Светлана Максимова кумылым утларак савырышт.

 Иктешлымашкат памаш воктеке, поэзийын вийжым шижын налаш утларак келшыше верыш, погынышт. Шукыштлан дипломым, пӧлекым кучыктышт. Тидын шотыштак сылнымут пайремым сӧрастараш полшышо, сылнысем (муро) номинацийыште ойыртемалтше-влакланат – Морко академический хорлан, мурызо Валерий Петровлан, У Торял гыч «Семэҥер» ансамбльлан, Йошкар-Ола гыч Коротковмыт йоча дуэтлан да молыланат.

Вет Колумб лудмаш эреак сылнымут-сылнысем пайрем лийын да лиеш. Тудым регион да регион-влак кокласе кӱкшытыштӧ эртараш тӱҥалмылан тений 30 ий теме. 1989 ийыште Йошкар-Олаште, М.Шкетан лӱмеш Марий калыкле драме театр ончылнысо площадкыште, икымше гана тыгай пайремым кумдан самырык-влакын «У вий» ушемышт эртарен. А тидлан тӱҥалтышыжым оласе марий студент-влак пыштеныт – чапланыше поэтлан пӧлеклатше лудмашым шке коклаштышт чумыреныт. Ты шот гыч ончымаште тенийсе лудмаш 35-ше гана лие. Валентин Колумбын шочмыжлан вес ийын 85 ий темеш гын, тудлан пӧлеклалтше лудмашым Моркышто, поэтын шочмо кундемыштыже, эртараш тӱҥалмылан — 30 ий. Ӱшанена, тудо эшеат кумданрак эртаралтеш.

Лудмаш деч вара тидын нерген мутым вашталташ ӱстел воктеке погынымеке, йӱр леҥеж гыч опталмылак выжгыкташ тӱҥале. Пашам пытарымешкынак, Юмо мемнам вучалтыш. Тугеже тудат тидын кӱлешлыкшым умыла да умбакыже суапле пашалан полша.

Юрий Исаков.

 

 

 

 

Авторын да А.Титовын фотошт.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий