«Тачысе искусствышто – Марий Элын образше-влак» этнофутуристический пленэрын кумшо кечынже участник-влак дене пырля мыят Шернур районыш миен коштым.
Тичмаш кинде-шинчал дене вашлийыныт
Ты кечын йӱд мучко да эрденат йӱр оптен, сандене автобусыш шичмеке, парланыше окнаш ончен кайыме олмеш, воктенысе йолташ дене икте, весе нерген мутланен кудалме. А шкет шинчышыже, йокрокланаш огыл манын, я малаш тӧченыт, я телефонышто оҥай видеом, фотокартычкым онченыт.
– Шергакан йолташ-влак! Ме Советский районыш пурышна. Тиде кундемыште мый шочын-кушкынам, школышто тунемынам, — кидышкыже микрофоным налын, уто шомак деч посна каласыш Советский районысо Маска-Родо ялеш шочын-кушшо, а кызыт Ханты-Мансийск АО-ышто илыше да пашам ыштыше сӱретче Юрий Таныгин.
Икмыняр минут кудалмеке, вокзал ончылнырак автобус чарнен шогале. Республикнан рӱдолаж гыч толшо-влакым посёлкышто илыше моткочак поро кумылан ӱдырамаш, верысе «Кугезе кумыл» ансамбльым вуйлатыше, Марий Эл культурын сулло пашаеҥже Галина Щербакова пелашыже да йолташ ватыж дене пырля шӱрашан мелна, тамле пура дене вашлийыныт. Шокшо мелнам свежа мӱйыш тушкалтен кочкаш чылалан пеш келшен. Мемнам тыге куандарымыланда моткоч кугу тау тыланда, Галина Александровна!
Кажне пӱшкылым, кажне тамгам тудо сайын пала
Тыгаяк поро кумыл дене Шернурышто уста кидмастар Лидия Веткина вашлийын да уло кумылын кок пачашан оралтышкыже ӱжын. Икымшыштыже гараж семын келыштарыме гай ыле гын, кокымшышто — тӱрызын кугыжанышыже. Тудым выставке зал семын кок-кум ий ончыч лӱмынак келыштарен. А туштыжо мо гына уке!? Тувыр, шовыр, сывын, шовыч, ончылшовыч, юмылук, солык, шымакш, тыгак ший аршаш, ӱштӧ, курчак…
Кажныже тора гыч волгалтеш, кажныжым шинчаш перныше тӱр сӧрастара. Кидмастар тиде але вес тӱрыштӧ могай тамга-влакым кучылтын? Мом нуно ончыктат? Тидын нерген пленэрын участникше-влак радамын йодыныт.
– Тендан тӱрда моткочак поян, ик яра вер уке манаш лиеш, — Лидия Васильевнан кидыштыже шовычысо тӱрым ончен каласыш сӱретче Альфия Ильясова.
– Кована-влакат шке жапыштыже тыге тӱрленыт, сандене мыят нунын семынак тыршем, ик пӱшкылымат вес семын ыштышаш омыл. Мутат уке, вашкерак пашам мучашлаш манын, куштылгынрак тӱрлаш лиеш, но мый ом вашке: эркын, но чылажымат шке радамже дене ыштем, вет калыкнан поянлыкшым, ойыртемжым кӧ гынат кушкын толшо тукымлан ончыктен кодышаш, — вашештыш Л.Веткина.
Лидия Васильевна ӱмыржо мучко Шернур эмлымверыште терапий отделенийыште пашам ыштен. Но, мом ыштет, чон, кумыл йодмо паша ынде тудын илышышкыже савырнен.
Лидия Васильевнан тӱрлымӧ вургемжым республикыштына веле огыл, ӧрдыжтӧ илыше-влакат куанен чият. Кидмастар уло яра жапшым йӧратыме пашажлан пӧлекла да налме шинчымашыже, ыштыме пашаж дене гына огеш серлаге, кызытат тудо тошто тӱрым шымла, эскера да куэмыш пышта. А тӱрым куэмын шеҥгел могыржо гыч, пырчым шотлен, тӱрла. Кидмастар гладь йӧн денат, ыреслат тӱрлен ончен, но тачысе семын тӱрлымыжӧ тудлан эн чот лишыл.
Калыкнан тукым гыч тукымыш шуен толмо пашажым Лидия Васильевна шинчасортала арала да кушкын толшо тукымым веле огыл, кумылан кажне еҥымат ты пашалан шӱмаҥда.
– Тиман ял гыч кандашле ийыш тошкалше Марфа Максимовна Тимина кажне арнян гаяк мый декем коштеш. Кушко могай тамгам да кузе вераҥдыме нерген йодыштеш. Телым Башкортостан гыч ик ӱдырамаш толын ыле. Вич кече мемнан дене илыш. Тӱрлаш, куаш туныктенам. Эстоний гычат толшо лийын, — палдара Л.Веткина. — Тиде залыштем ынде шыгырын чучеш. Толшо-влаклан чыла пашам ончыктынем, сандене кугурак кумдыкым кычалаш логалеш.
Сӱретче-влаклан аралтыш семын кучылталтше, пӧръеҥ улмым ончыктышо да моло тамга нергенат пален налаш оҥай лийын.
— Лидия Васильевнан пашажым ончен лекмеке, ӧраш веле кодеш, кузе тудо чыла тидым ыштен, тӱрлен шуктен?! Вургемже веле огыл, тудын курчакше, шийдарманже да моло сӧрастарыш-влакат марий шӱлышан улыт. Тудын пашаштыже чытыш, арулык, тазалык веле огыл, моштымаш, кугезе йӱлам пагалымаш да шинчымаш кӱлыт. Тыгай пашам поро да пашаче кумылан веле ыштен кертеш. А тиде Лидия Васильевнан койыш-шоктышыжлан моткоч келшен толеш, — палемдыш Веткинамытын суртышт гыч лекмыж годым коми сӱретче Павел Микушев.
Тоштерыште – еш тамга да моло нерген
Шернурысо А.Конаков лӱмеш тоштер-комплексыште уна-влакым гармонь сем почеш пайрем мурым мурен вашлийыныт.
Тиддеч вара мемнам тоштер пеленысе кухньыш кечывал кочкышым ышташ ӱжыныт. А ӱстембакыже мом гына ямдылен огытыл!? Шӱрашан мелнаже, торык когыльыжо, шылан шокшо шӱржӧ… Чылажат моткоч тамле лийыныт! А шудо чайжым йӱын, шер ыш тем!
Сӱретче-влаклан тоштерын кажне залжым ончен, верысе калыкын илыш-йӱлаже, ыштыш-кучышыж дене келгынрак пален налын кертыныт. Тамшэҥер фольклор пӧрт пеленысе «Унавий» студийын тӱрызыжӧ-влакынат пашаштым куанен онченыт.
А эн чотшо, мутат уке, «Еш тамга» йӱла нерген пален налаш лие. Тыгай тамга ешым, тукым вожым аралымым, шуйымым ончыкта улмаш. Тудым ожно (южышт кызытат) сурт кӧргыштӧ кучылтмо тӱрлӧ арверыш, вургемыш ыштеныт.
Шернурышто лийме годым кечыгут йӱр йӱрын гынат, сӱретче да уна-влаклан калыкнан поянлыкше, районышто илыше-влакын ойыртемышт нерген пален налаш мешаен огыл.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо
