Кодшо арня мучаште игече пылан, йӱран лийын. Теве 7 июльыштат республикнан рӱдолаштыже эр-эрденак йӱр йӱреш ыле. Туге гынат корнынам Килемар кундемыш виктарышна. Церкысолаште «Шачмӹ мӱлӓндӹ» фольклор да этнографий пайрем латкокымшо гана эртаралте. Тений тудо Марий Элын 100 да Килемар районын 80 ияш лӱмгечыштлан пӧлеклалтын.
Фестиваль эртыме верыш эрденак воктен улшо ялла гыч веле огыл, марий кундемнан тӱрлӧ районжо, тыгак Чуваш Республик, Нижегородский, Ярославль областьла да Российын моло регионжо гыч уна-влак вашкеныт.
Пайремым торжественно почмаште Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин, тӱвыра, печать да калык-влакын пашаш шотышто министр Константин Иванов, Килемар район администраций вуйлатыше Людмила Томачева да молат лийыныт.
Михаил Зиновьевич шкеже да регион вуйлатыше Александр Евстифеевын лӱмжӧ дене фестивальыш погынышо-влакым пайрем дене саламлен да серышым лудын пуэн:
— Илышыште шуко мо вашталтеш, но Шочмо кундемым пагалымым да йӧратымым нигузе вашталташ ок лий. Те кугезе тукымдан пашаж дене, талантан лиймышт да улмышт дене кугешнен кертыда. Нунылан кӧра калыкын йӱлаже, ыштыш-кучышыжо аралалт кодыныт, — возымо саламлымашыште.
Людмила Арсентьевнат пайремыш погынышо, тыгак тудым эртарымаште полшышо-влакым саламлен да таум каласен, а вара Килемар кундемыште илыше Зоя Леонидовна ден Александр Михайлович Кузнецовмытлан ятыр ий пырля икте-весылан ӱшанен, ваш-ваш йӧратен илымыштлан медальым кучыктен, вет лач тиде кечылаште Российыште илыше калык Еш, йӧратымаш да ӱшанлык кечым палемден.
Молгунамсе семынак пайремыште сылне муро, ойыртемалтше да весела куштымаш деч посна марий калыкын кидпашажым ужаш да шкеат ыштен ончаш йӧн лийын. Мутлан, Зоя Воробьёван куымо стан воктене шинчымыже кумылым нӧлтале. 85 ияш удырамаш самырык годсыж семынак кӱвар шартышым куэн шинча. Чолга ӱдырамашын каласкалымыж почеш, кумылан-влакат тыгай кидпашалан куанен тунемыныт.
— Куымо стан ончылно кумло ийым эртышырак тыршаш тӱҥалынам. Тунам вет кажне суртышто манме гай тыгай пашам шуктеныт, — каласкала ныл шочшан, шым уныкан кова. – А ынде кушкын толшо тукым пайрем годым веле але тоштерыште тыгайым ужеш.
Мӱндырнӧ огыл тӱрлымӧ, нийым ямдылыме, шун гыч кӧршӧкым ненчыме, вӱдуам тодын ыштыме пашам ужаш йӧн лийын.
— Тыгай паша кумылым нӧлта, чоным ырыкта. Пелашем дене шыже гыч шошо марте тиде сомыл денак толашена, — ойла вӱдуам тодын ыштыме корзиҥгажым рат дене вераҥдышыжла Римма Оникова.
Корзиҥгаже-влакым чаткан оптымо дене ужар шудо ӱмбалне чылт картинка гаяк койыт.
Чынак, кажне кидмастарын пашаже ойыртемалтше, кажныже чон йодмо сомылжым лийже манынак кыртмен ышта.
Пайремыш толшо-влак райкомын кабинетшым, ялысе туныктышын пӧртшым, тыглай ешын сурт кӧргыжым ужын, икмыняр курым ончычсо илышыш пӧртылын кертын. Кажныштыже тошто ӱзгар, тӱрлӧ арвер, акрет годсо вургем аралалт кодыныт.
Пайрем поро шӱлыш дене эртен. Тиде кечын изижге-кугужге Килемар кундемыште илыше веле огыл, а пӱтынь марий калыкын илыш-йӱлажым, тӱвыражым, ыштыш-кучышыжым ужын да эшеат келгынрак пален налын кертыныт.
Звенигово район Поянсола культур пӧртын коллективше выньыкым погымо йӱла дене палдарыш.
— 6 июль, Кванча, гыч тӱҥалын Ильян кече марте выньыкым погаш лиеш. Меат кажне ийын еш дене погаш коштына. Витле наре мужырым телылан ямдылена. Куэ выньык коклаш тумо, писте, пызле, шоптырвондо укшлам пыштена, — каласкала культур пӧрт вуйлатыше Лидия Платунова. — А Кванча кечын погымо выньык эн виянлан, эн куатанлан шотлалтеш. Тугайым эмлалтме семын кучылтына. Выньыкым тошто тылзе годым «пеҥгыде» кечын (вӱргече, кугарня, рушарня) погыман. Тидым шотышкак налман, уке гын тудо рончалтеш але лышташыже йоген кертеш. Тидым мемнан кундемыште кугурак ийготан-влак ойлат. Лач Кванча кечын у выньык дене мончаш пурыман да семынем мый тыгерак пелештем: «Монча кува, Монча кугыза, шымлу шым укш дене пералтем, тазалыкым, перкелыкым, эсенлыкым пуэн шогыза, осалжым, чержым кораҥдыза…»
Мончаш пурен лекмеке, мончам эрыктымеке, Монча кува, Монча кугызалан тауштена да лапкамваке ик корка вӱдым шынден кодена.
Фестиваль нерген икмыняр еҥын шонымашыже:
Евгений Кудрявцев, Чуваш Республикысе Бурнарский район гыч «Сонар» ансамбльын гармонистше:
— Пайрем поро шӱлыш дене эртыш. Моткоч шуко коллектив, еҥ дене палыме лийынна. Тиде фестивальыш икымше гана толынна, сандене чылажат оҥайын чучеш. Калыкын акрет тӱвырам, йӱлам арален кодымыжо, тудым тукым гыч тукымыш шуен толмыжо шижалтеш. Кажне коллектив шке национальный вургемже дене сценыште волгалтеш, кажныже муро, куштымашыже гоч шке калыкшын ойыртемжым почын ончыкта,
Александр Нечаев, Нижегородский область гыч «Ростовская частушка» коллективын участникше:
— Икымше гана толынна. Мемнан ончычсо участникна Александр Аркадьевич Новосёлов тыште ила. Тудо 15 ий мемнан коллективыште мурен, куштен, а вара Марий Элыш толын. Тыгай корным ойырен налмыже арам лийын огыл улмаш. Пайрем сценыште тудын вуйлатыме коллективше («Май») калык лӱм дене палемдалте. Йолташнан куанжым меат пайлена да ончыкыжымат сай паша лектышым тыланена.
Елена ден Злата Хабиевамыт, Татарстан Республик:
— Килемар кундемыште шочын-кушкынам, а кызыт ешем дене Озаҥыште илена. Йоча годсо пагыт эртыме мландыш кажне гана куанен толам. Ӱдыремат мыйын гаяк мураш кумылан, репертуарыштына татар, руш, итальян да моло йылме дене муро-влак улыт. А шочмо кундемыштем марла муралтымемак шуын!
Алевтина Байкова
Авторын фотожо
