ЛӰМГЕЧЕ МАРИЙ ТӰНЯ

Шарнымаш сорта: «Мемнан Юрий…» але Яндар кечыште кӱдырчӧ рашкалтен шумо гай…

 Вуйлатыше да мер пашаеҥ, поэт да журналист Юрий Петрович Русановын шочмыжлан – 50 ий.

Шошо мланде деч вий-куатым, кече деч чон шокшым, нӧргӧ пушеҥге лышташ деч лывыргылыкым,  кайык деч ныжылге мут орлаҥгым поген, пел курым ончыч, 15 майыште, ош тӱняшке шочын ты айдеме – Юрий Русанов.

Юрий Петровичын ӱмыржӧ кум ий ончыч июль тӱҥалтыште кӱрылтын. Августышто нылле кечыжым чӱктымашке Ю.Русановын класс вуйлатышыже Елизавета Егоровна Кудряшова толын ыле. Тиде кечын ме посна пӧлемыште кужу жап ик эн йӧратыме тунемшыж нерген мутланышна. Тудо лу ий француз, ӱмыржӧ мучко марий йылмым туныктен. Пашан ветеранже да тылыште тыршыше Е.Кудряшова кызыт 90 ийыш тошкалын. Тудлан ме тазалыкым, ласка илышым тыланена да таче кум ий ончыч тудын деч налме интервьюм лудаш темлена.

— Елизавета Егоровна, ойган кечыште вашлийын мутланена гынат, шеҥгек пӧртылын, шарналташ йодам. Тунемше Юрий Русанов могайрак лийын?

— Родо улына, мыйым чӱчӱ вате манеш ыле. Аважын изажын ватыже улам.

Морко район Изи Кугунур школышто чылаже ныл выпускым луктынам. Юрий Русанов пытартыш выпускыштем тунеме. 4-8 класслаштыже класс вуйлатышышт лийынам.  Тудым вич ий туныктенам. Ончыч чыла классшат параллельный улыт ыле, лачак Юриймытын классышт икте гына —  33 йоча: шым ӱдыр, молышт — рвезе. Ӱдыр-влак кокла гыч чолгаже шагал улыт ыле, а теве рвезе-влак пешак ойыртемалтыныт.

Юрий лудаш чотак  йӧратыше, скромный ыле. Тӱшка гыч «Мый» манмыже нигунамат шоктен огыл. Чылажымат жапыштыже ыштыше, чылалан ямде. Изинекак шкем кучен моштышо кушкын. Нунын да мемнан пӧртна ваштареш лийыныт. Йоча пагытшат шинча ончылнак эртен. Ешыштышт вич йоча, сандене нуно чыланат паша дене шуаралт кушкыныт, келшен иленыт.

— Юрий Петрович дене кылдалтше ала иктаж оҥай случайым шарналтеда?

80 ияш лӱмгечем палемдыме годым толын ыле. «Мый мом каласем» ышталеш. «Почеламутым возышым, «Ямде лийыш» колтышда – мый поэтат лийым». Юрий вет тугай, шона гын, кужун каласен мошта, шона гын — ик мут дене.

— Тойымаште ялысе-влак кокла гыч пелештышт: «Юра изиж годым кӱтӱш коштмаштыжат эре книга дене лийын…»

— Книгам чотак лудын. Класс вуйлатыше семын нунылан читательский дневникым ыштыктенам. Кӧ мом лудын шуктен — кажне арня мучаште эре тергенам. Коклаште йодыштынам – ала шойыштыда манам ыле. Лудыныт марламат, рушламат. Марий еҥ школ гыч кая гын, шукыжым шке корныжым айдеме «рушла» почеш вет. Мутым радамлен, шонымашым почын пуаш книга полша. Юрийын эре кӱлеш верыште, жапыште каласыме мутшо лийын. Ик мутшымат так арам ойлен огыл.

Теве «Марий Эл Радио» почылтмеке, тудат передачым вӱда ыльыс. Вараракше чарныш. Ялысе еҥет мыланем ойла: Мо, Юрий Русановет кутырымым чарнен? Тудо гына чын мутлана, эре тудымак гына колыштмем шуэш…» Каласкален моштымо мастарлыкшым калыкат шижын. Вучен коштыныт эфирыш лекмыжым. Марий еҥ марла чын ойлымым колыштнеже вет.

— Елизавета Егоровна, Те вет марий йылмым туныктенда. Тугеже поэт шӱлышыжым теат ылыжташ полшенда?

—  Туге лектеш. Адакше тудо пагытыште ала пӱртӱсшӧ весе, ала ача-авашт ушан-шотан, мастар лийыныт. Кутырен моштышо, книгам йӧратыше кушкыныт. Ӱшӱт эҥер воктене пӱртӱсшӧ сылнырак, ойыртемалтше вий-куатан лийын шонем. Мыйын туныктымо жапыште школыштына ойыртемалтше-влак лийыныт. Теве классыштемак ончыкылык артист Зина Долгова, Арын ял администрацийым вуйлатыше Елена Семенова, поэт да журналист Зоя Вис-Вис (Тимофеева) тунемыныт. Тыгак поэт Альберт Васильев мемнан школыштак шинчымашым поген. Тудо пагытыште возышо-влак ятыр лийыныт. Юрият возен шоген.

Кажне айдемын илышыштыже ала-могай корно почылтшаш, вий-куатше ешаралтшаш. А тидланже шӱкалтыш еш гычат лийшаш. Кеч-мо гынат, икшыве ик туныктышын полшымо дене гына ончыко каен огеш керт. Илыш условий денат кылдалтын.

Юрийын йылме лывыргылыкше, поянлыкше шотышто мыйын заслугем манын ом керт. Но йылмемжылан шкеат ом ӧкынӧ. Туныкташ вич километр коклам коштынам. Ныл икшывем лийын, вольыкымат эре ончымо, пумат, шудымат ямдылаш кӱлын. Кызытсе дене таҥастарем да…, ой, могай куштылго илыш!

— Южо еҥлан шочмо калык верч илаш, йӱлен пашам ышташ юмо денак пӱралтын гай чучеш. Тыгай-влак кажне кечын ыштыме сомылыштым, илыш умылымашыштым калыкын тачысе илышыжым веле огыл, ончыкылыкшым шонен виктарат.

— Юрий нерген кызыт шоналтем да… А вет тудын деч чыла шотыштат примерым налаш лиеш ыле. Мутланымыжым колыштын, койыш-шоктышым эскерен, чиемжым шекланен, еш илышыжым ончен… Радиошто але телевидений дене каласкала, колышт шинчем да эре манам ыле: «Мемнан Юрий гай тыге марла чаткан, кӱлеш семын кутырен моштышо иктат уке. Вес тӱняш каен колтымыжым кольымат, ойлышым: «Ой, тынар поян йылман рвезе уке лийыс…». Ик мутланат кӱсеныш ок пуро, чылажат шке верыштыже, кажне мутшо кӱлеш годым ойлымо.  Чыла шомакымат марий йылме законлан келыштарен шындыме. Мӧҥгеш-оньыш кусаркалыме огыл. Колыштам да «Ну, Юра, молодец!» манам ыле шке семынем. Ӱдырем воштылеш вара: «Марий йылмыжым тый туныктенат да ынде шкендым моктет». «Конешне, моктем. Мыйынак тунемшем вет. Ужат, кузе мастарын кутырен мошта. Мыят тыге ом мошто» манам ыле телевизор ваштареш шинчын ончышемла.

Газет гочат шке шонымашым почын пуаш кӱлешан мутым кучылт моштыман. Кеч еҥлан характеристикым пу, кеч событийлан… Калык дене пашам ыштет, колыштарен моштет, радамлен сеҥет гын, вара чыла тидым пашаште лектышыш шуктет гын, тунам иже мутын вийже лиеш: тудо пуштын кертеш, илаш таратен кертеш. Тыге манмет Юрийын чылажат лийын. Уш пӱсылыкшӧ дене калыкым савырен моштен. Шижалтеш, тудым пагалат, йӧратат, аклат. Шкеже моткочак пашам йӧратыше. Йоча годсекак тыгай лийын, пытартыш кечыж мартеат – тугаяк. Пашаш шуаралтын, пашаште кушкын, паша вий-куатым ешарен, илыш корныш шогалтен. Пашаланак чонжо йӱлен тыгайыш шуын.

Альберт Степановын лӱмгечыжым кок кутышын палемдышт. Тиде Юрий Русановын заслугыжо. Кунар калык погынен… Шӱгарышкыже миеныт, поэт-влакат чумыргеныт ыле. Таҥасымашат лийын. Мемнан ял тудын дене кугешна – тыгай айдеме уло, лийын…

Тынар самырыкак илыш гыч кайымыжлан калык тунар чаманен ойла!? Яндар кечыште кӱдырчӧ рашкалтен шумо гай… Пешак кугу йомдарымаш.

— Кугу тау Тыланда, Елизавета Егоровна, чон почын мутланаш келшымыланда. Таза лийза, ош тӱняште улмыда дене эше ятыр ий куандарыза.

— Тау.

Светлана Пехметова мутланен.
Снимкылаште: Ю.Русанов
Туныктышо Е.Кудряшова
(Д.Речкинын да еш альбом гыч налме фото.)

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий