Чон… Кӧ пала: мо тугай чон? Кӧ тудым ужын… але шижын? Такшым, шанчыеҥ-влакын ойлымышт почеш, чон чыла чонанын уло: айдемынат… кайыкынат… янлык ден вольыкынат… Эсогыл кушкыл ден вӱдат чонан улыт маныт… Тыгак мо вара? Ну, йӧра, айдемыже чонанак: йӱэш, кочкеш, мала… Икманаш – ила. А кӧргӧ чонжо могай? Теве тидыжым палаш – эн чот неле! Да, айдеме чоным пален налаш – эн чот неле паша!
Южо айдеме нерген еҥ-влак пелештат: «Тудо чылт кече гай волгыдо чонан!» Але вес семын ешарат: «Ай, могай поро чонан – воктеныже угыч илаш тӱҥалат, илыш вийым налат!» Тыгай-влак кеч-кӧланат эре полшаш ямде улыт, кеч-могай шӱлыкан еҥынат кумылжым нӧлталыт, ойган шӱмыш ӱшаным пуртен моштат. Чылажымат шып гына, уто мут деч посна, олмешыже порын шыргыжалыт гына.
Но… шыргыжалыт вестӱрлӧ-влакат… Колаш лиеш «Чыла осалым шыргыжын ыштат» манмым. Тыгак гын веле? Ончет южгунам айдемын койышыжым да ӧрашат вий ок сите: тӱшка пашамат пешак сайын ыштышыла коеш… ушан мут-влакымат вӱдла йоктарен луктеш… чылаштлан порын шыргыжеш… полшышын коеш… Шонет: «Тӱняште эн ушан-шотан, эн сай айдеме». Но шотшым-ратшым вискален, чыла койышыжымат аклен-лончылен ончалат гы-ы-ын… Ой, лучо тыгай шапшак деч торашкырак кораҥаш!
А вет шукыж годым еҥ-влак тыгай чоя эҥыремышвотешак пижыт. Утларакше самырык-влак, кӧ эше чылалан ӱшана, кӧ шонен-вискален ок мошто. Тыге нуно, палыдеак, шоныде-шиждеак, осал вийын оптышешыже пижыт, южгунамже сулыкым ыштымыштымат огыт шиж.
Эх, ман… Ох, ман… Илыш пеш неле экзамен-тергымаш улмаш! Кузе чыла ужын-лончылен мошташ?! Кузе яндар-волгыдо чонан кодаш?! Да-да!!! Кузе яндар-волгыдо-поро чонан лияш? Эх-эх-эх… Айдеме чоным умылаш… «Эх» манаш веле!
ВОЛЬЫК чоным умылаш лиеш мо? Уло мо вольыкын чонжо? Ну, раз ила дык, тугеже чонжо уло! Но содыки кӧргӧ чонжо могай? Айдеме чон дене таҥастараш лиеш мо? Тидын нерген ойлымым такше шуко гана колалтын. Икмыняр манеш-манешым каласкалашак гын веле? Чылажымат лишыл палымем-влак деч колынам да илышыште чынак лийын манын ӱшанымемак шуэш! Колыштыда мо?
Мый шуко жап тора Приморье кундемыште иленам да тусо случай-влак нерген ойлынем. Шочмо Марий кундемыштемат тыгайже лиеденыт дыр.
Икана йоча-влак эҥерыш йӱштылаш миеныт, манеш. Йӱштылыныт, модыныт, юарленыт. Кенета вондер лоҥгаште пырысиге магырымым колыныт. Кычал муыныт. Ончат: изи пырысиге… изи-изи… Шинчажат почылтын веле улмаш дыр. Шудышто вийдымын нушкаш толашен, умшажым почеден. Очыни, ала-кӧ тудым оккӱл шӱкшакла эҥер воктенысе чашкерыш конден кудалтен улмаш… Надюк лӱман эн изи ӱдыр, чаманен, пырысигым кидышкыже налын, чурийжым шокшо шӱлышыж дене ырыктен. Вара помышышкыжо чыкен да мӧҥгыжӧ наҥгаен. Пиалешыже аваже тореш лийын огыл – пырысиге поро ешыш логалын.
Жап эртен – пырысиге кушкын, мотор чапле пырысыш савырнен. Тул гай тӱсан вужгата пунжо сад-пакчаште пеш сӧралын койын, садлан лӱмжымат Рыжикым пуэныт. Уло сурт-оралтылан оза пырыс лийын. Оҥай, ӧрмаш – но пырыс эсогыл чывигым оролен! Шошым ужар шудо лоҥгаште юватыл куржталше нарынче чывигым коракат, варашат руалташ ваҥеныт, но нуно ӱлыкӧ гына волен шуыт, ӱмбакышт шиждымын пырыс кержалтын, южгунамже южиктыжым эсогыл руалтенат кертын. Телымсе кудывечат тыгак оролалтын. Пырыс пеш сай орол лийын. Сандене кудывечыште тудын дене чыват, агытанат келшен иленыт. Оза-влакат ӱшанле йолташыштым чот йӧратеныт!
Дина Рычкован ойлымашыжым «Марий Эл» газетыште лудса.
