Ила гын, 26 январьыште У Торъял районысо Часамласола (Татаренер) ялыште шочын кушшо лӱмлӧ дирижер, Якут АССР-ын сулло артистше, МАССР, РСФСР искусствын сулло деятельже Гавриил Фёдорович Таныгинлан 88 ий темеш ыле. Тидым шотыш налын, лач шочмо кечынже, эртыше шуматкечын, Овалже ялыште тудлан Шарнымаш оҥам почыч.
Шочмо ялышкыже — экскурсий
Тидлан пӧлеклалтше торжественный мероприятийыш калык шагал огыл чумырген ыле.
Нуным эн ончычак Овалже тӱвыра пӧртыштӧ верысе «Эрвий» ансамбльын участницыже-шамыч кинде-шинчал да сылне уна муро дене вашлийыч. Тылеч вара кумылан-влак Гавриил Фёдоровичын шочмо Часамласола (Татаренер) ялышкыже миен толна. Но тушто лӱмлӧ еҥын илыме сурт-оралтыже аралалт кодын огыл. Сандене пӧртшӧ верланыме олмым веле ужна. А экскурсийыште кузе лиеда? Тиде я тудо нерген гид радамлын каласкала. Мыланна тиде сомылым верысе чолга еҥ Николай Аркадьевич Сидоркин, краевед, ончычсо туныктышо Анатолий Меркулович Терехов да Гавриил Фёдоровичын тукым шольыжо Александр Сергеевич Таныгин шуктышт. Нуно чапланыше еҥ нергенат каласкалышт, тиде ялын историйже денат кӱчыкын палдарышт да тыште эше икмыняр лӱмлӧ да талантан еҥ шочмо нерген ушештарен кодышт.
Пӧртылмеке, мемнам тӱвыра пӧртын фойештыже верысе «МиФ» вокально-инструментальный ансамбль сылне муро-влакым йоҥгалтарымыж дене куандарен вашлие.
А вара чыланат Овалже школ деке тарванышна. Туштак Гавриил Фёдорович Таныгинлан Шарнымаш оҥам почмо торжественный ужаш эртыш. Саламлыме мутым школ директор Е.Мосунова, У Торъял район муниципал образований вуйлатыше Е.Небогатиков, район администраций вуйлатышын алмаштышыже Д.Волков ойлышт. Тиде мероприятийыш чапланыше еҥын ӱдыржӧ, Екатерина Митрофанова, толын ыле. Тудат ачаж нерген икмыняр мутым каласыш да лӱмлӧ айдемын тукым шольыжын уныкаже, Овалже школышто 1-ше классыште тунемше Роман Синицын дене пырля Шарнымаш оҥа ӱмбач куэмым кораҥден, тудым почыч. Тыге верысе школ пырдыжыште эше ик кумдан палыме землякыштлан пӧлеклалтше мемориал оҥалан шукырак лие…
Вӱдышӧ-влак, Овалже школын туныктышыжо-влак Станислав Соловьев ден Татьяна Таныгина, Гавриил Фёдоровичын тукым шольыжын ӱдыржӧ, тудын илыш-корныж нерген радамлынак каласкалышт гынат, вараже школыш пурымекат ты кундемыштак шочын кушшо вес лӱмлӧ еҥ-влак – Василий Сапаев, Борис Данилов да Михаил Лебедев нерген каласкалыме годым уэш тиде уста айдемым шарналтышт, уна-влак фотографийже-шамычымат ончен савырнышт. Тудлан пӧлеклалтше стенд воктенак Екатерина ӱдыржӧ школлан ачажын кугу фотографийжым да театр пашаеҥ-влакын икмыняр ий ончыч тудлан пӧлеклен возымо «Гаврилиадым» кучыктыш. Шке жапыштыже пырля пашам ыштыше Светлана Сушкина тыгак тудын деч налме интервьюм возыман кок дискым пуыш.
Илыш-корныжым шергалын…
Ялысе вакшыште пашам ыштышын да уста гармоньчо семын палыме Фёдор Танигинын ешыштыже йӱштӧ теле кечын кудымшо икшыве – эрге йоча – шочын.
Тунамсе Овалже шымияш школым похвальный грамот дене тунем пытарымекше, рвезе Йошкар-Оласе музыкальный училищыш шинчымашым погаш каен. А тылеч вара эшеат умбакырак – элнан рӱдолашкыже корным виктарен да Москвасе консерваторийыште тунемын. Тыге 1957 ийыште «хоровое дирижирование» специальностьым налын. Но тидат шагалла чучын да Г.Таныгин Казаньысе консерваторийыш аспирантурыш симфонический дирижирований классыште шинчымашыжым нӧлтен. Тылеч вара распределений почеш тудым Якутийыш пашаш колтеныт.
Тиде чолга айдеме ӱмыржӧ мучко тӱвыра аланыште тыршен. Тудо 33 ий Марий музыкально-драматический (кызыт Э.Сапаев лӱмеш академический опер да балет) театрым ыштымаште, вияҥдымаште тыршен.
Гавриил Фёдорович «Акпатыр» икымше марий оперын икымше дирижер-постановщикше лийын. Умбакыже дирижер семын ятыр спектакль ден постановко дене пашам ыштен.
Театр деч посна тудо Марий кугыжаныш филармонийын да «Марий Эл» муро да куштымаш кугыжаныш ансамбльын художественный вуйлатышыже, И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищын директоржо лийын. Тудын ятыр тунемшыже шкеж гаяк кумдан чапланыше айдемыш савырненыт.
«Марий искусствышто пашаже – подвиг!»
Тыге маналте тӱҥ ужаш – Овалже тӱвыра пӧртыштӧ Гавриил Фёдорович Таныгинлан пӧлеклалтше Шарнымаш кас.
Тушко верысе калык, туныктышо, тунемше-влак дене пырля Йошкар-Ола гыч ятыр палыме еҥ: Иван Егоров, Виталий Шапкин, Валерий Мочаев, Светлана Сушкина, … — миеныт ыле. Нуно да икмыняр моло, мутлан, Александр Иванович Таныгин, Светлана Белкова, Николай Сидоркин — мероприятийын верысе тӱвыра пӧртыштӧ эртыше тӱҥ ужашыштыже, Шарнымаш касыште, лӱмлӧ еҥ нерген поро мутым, оҥай тат-влакымат шарналтен ойлышт.
Шарнымаш касыште уста айдемын шкенжын интервьюжымат, передаче, опер гыч ужаш-влакымат видео семын кугу экраныште ончыктышт. Шарнен каласкалымашым У Торъялысе Э.Сапаев лӱмеш йоча искусство школын туныктышыж ден тунемшыже-влак муро да куштымашышт дене сӧрастарышт.
Калык шарна – айдеме ила
Калык шарна, тугеже айдеме ила, маныт. А тиде лӱмлӧ да моткочак талантан, уста айдемым эше кужун шарнаш тӱҥалыт манын, пеҥгыдынак каласаш лиеш.
Гавриил Фёдорович Таныгинлан Шарнымаш оҥам почшаш верч землякше, родыжо, йолташыже, палымыже-влак чот тыршеныт. Тыште Николай Аркадьевич Сидоркиным поснак палемдыман. Тудо кӱлеш документ-влакым ямдылымаште кугу чолгалыкым ончыктен, мер ушем ден тӱрлӧ организацийлашке лектын да нунын полышыштлан эҥертен, шийвундым чумырен, моло сомылымат шуктен. Пиалеш, тудын да моло чолга еҥ-влакын тыршымышт арам лийын огыл…
Любовь Камалетдинова.
И.Речкинын фотожо.
