Марий Турек районысо Косолоп школ коррекционный школ-интернат семын 1972 ийыште пашам ышташ тӱҥалын. А 1959 ий гыч тымарте тудо окса шотышто чӱдынрак илыше ешлаште кушшо икшыве-влаклан школ лийын. Кызыт гын тиде – жапын йодмашыжлан чыла шотышто гаяк келшен толшо чапле тунемме учреждений. Кеч-кушко ит пуро: кабинетыш, классыш, тӱрлӧ пӧлемыш, икшыве-шамычын илыме верышкышт – чыла вере у да чапле оборудований-влак шинчашке вигак пернат. Тидыже тыште туныктышо, а утларакше тунемше-шамыч верч куаныме кумылым луктеш. Тидлан йӧным тӱҥ шотышто кодшо ий годсек «Образований» нацпроект дене келшышын «Кызытсе школ» проект почеш пашаштым ворандарымышт ыштен.
Кызыт тышке пӱтынь республик гыч икшыве-влакым тунемаш колтат. Тачысе кечылан 82 йоча шинчымашым пога да ила. Мом палемден кодымо шуэш: ты школ-интернатыш ӱдыр-рвезе-шамычым сентябрь вашеш гына огыл налыт.
– Кеч-могай школыштат улшо программе почеш икшывын тунем кертдымыжым ужыт, медико-педагогический комиссий мемнан школлан келшыше диагнозым шында да, ача-аваже тореш огытыл гын, нуным идалык мучко кеч-кунам тышке колтен кертыт. Вер уло гын, ме налына, – каласкалаш тӱҥале школ-интернатын директоржо Елена Александровна Малинкина (снимкыште).
Тачысе кечылан тушто Марий Турек деч посна эше пошкудо Параньга ден Шернур районла гыч, пытартыш жапыште эсогыл Йошкар-Ола гычат тунемше-влак шагалын огыл улыт. Мо оҥайже, кечы ты районыштак да Косолоп деч утыжым тораштат огыл верланыше Нартас поселкышто лач тыгаяк школ-интернат пашам ышта. Туге гынат кок вережат тунемше-шамыч икнарынак улыт. А такше Косолоп школ-интернат 122 икшывылан келыштаралтын.
Тыште шинчымашым погышо-влак спортышто, поснак шахмат, куштылго атлетике да ече дене, декоративно-прикладной творчествыште, художественный самодеятельностьышто сай кӱкшытым да лектышым ончыктат. Тидым директорын кабинетыштыже кечыше район, республик, Россий, эсогыл тӱнямбал кӱкшытан таҥасымаш ден конкурслаште сеҥымыштлан кучыктымо Чап грамот, диплом да Тауштымаш-влак пеҥгыдемдат. Нуныжо тунар погыненыт – вашке кӱвар гыч пургыж марте ик пырдыжым тӱрыс петырат! А кидмастар улмыштым школ-интернатын коридорлаштым да кабинетлаштым сӧрастарыше тасма гыч ыштыме сӱрет-влак палдарат. Шукынжо тугай сылне улыт – ялт фотографийла койыт!
Вуйлатышын палдарымыж почеш, кызыт школ-интернатыште 81 пашаеҥ тырша гынат, вес семын каласаш гын, 1 икшывылан ик пашаеҥ гыч логалеш, но садак воспитатель, туныктышо, техслужащий эше огыт сите.
– Туге, пашаеҥ шуко. Но школ-интернатын йодмашыж почеш нуно шукынак лийшаш улыт. Кеч 10 але 100 тунемше лийже – штат йодмаш дене келшыше лийшаш, – палдарыш Елена Александрована.
Ойлышна: тиде учреждений «Кызытсе школ» проект почеш пашам ышта.
– Проект дене келшышын, мыланна ӱмаште 7 миллион утла теҥгем ойыреныт. Тиде окса дене ургымо, столярный мастерскойлашке, «Обувное дело» кабинетыш у мебель ден инструмент-влакым налынна, ешартыш образованийлан шийвундым кучылтынна, тыгак 12 кабинетыште ремонтым ыштенна да ятыр вере жаплан келшыше оборудованийым вераҥденна, – рашемдыш директор.
Тыште икшыве-влаклан тыгак «Ялозанлык паша» занятийым эртарат. Тушто нунылан растениеводство да животноводство дене кылдалтше шинчымашым пуат. Тидлан, мутлан, теплицышт уло да тушто кузе пашам ышташ кӱлмым туныктат. Эсогыл «Куымаш» предметымат пуртеныт. Тидлан тошто станок дене куаш туныктат!
А теве «Йолчием паша» предмет дене келшышын, йоча-влакым йолчиемым, мутлан, мӧҥгыштӧ чийышашлык тапычкым, ургаш, ачалаш туныктат. Ачалашыже кӱлмӧ годым тунемше ден туныктышо-шамыч шке йолчиемыштым кондат. Тыге нуныланат пайдале, тунемшыланат – практике. Но калык деч налын гын огыт керт – коммерческий пашам шукташ правашт уке. Южышт, тыште тунем лекмекышт, вараже эсогыл тудын дене кылдалтше шке пашаштым почыныт. Тугеже туныктышо-влакын тыршымышт арам лийын огыл.
«Ургымо паша» урокыштат мом ургат гын, нимомат огыт ужале – чыла шканышт кучылтыт. «Животноводство» занятий годым ончыч тыште лийше «Акпарс» озанлыкышке лектын коштыныт. Кызыт, ойлымо почеш, законодательстве вашталтын да ынде теорийым веле туныктат. Туге гынат йоча-шамыч занятийыш кумылын коштыт.
А ончыкыжым «Комыжлымо паша» предметым пурташ да тӱҥалтышлан книгам комыжлаш шонымашышт уло. Тидлан кӱлеш оборудованийымат налыныт.
Проект дене келшышынак педагог-дефектологын кабинетшым ыштеныт. Тыгак кок сенсорный манме пӧлемым, вес семынже тиде – психологын кабинетше – уэмденыт. Иктыже – волгыдо, весыже – пычкемыш. Тушто икшыве-шамыч ошма дене сӱретлен, тӱрлӧ тӱсан светильник-влакым чӱктен, кӱпчык-креслыште шинчен, моло йӧн дене лыпланат да каналтат. «Тыгайыштыже мыят сутка мучко шинчем ыле, товатат» манын шоналтышым веле огыл, психолог ден вуйлатышылан йӱкынак ойлышым. «Тыште лияш шукын йӧратат», – маньыч нунат…
А эше ик кумдыкым кок пӧлеман пачер семын келыштарыме да тушто иктаж-кӧ илыме гаяк зал, малыме пӧлем-влак, ванне, кухньо улыт. Тудым лӱмынак «Социально-бытовая ориентировка» занятийым эртараш ыштыме. Ты занятийым икшыве-шамыч чотак йӧратат! Молан манаш гын, тушто нуным, мутлан, кочкышым ямдылаш туныктат. А мом пырля шолтат але кӱэштыт, тидым пырляк тамлат. Тыгак вургемым мушкаш, пӧртыштӧ арулыкым эскераш, икшывым ончен-кушташ да ятыр молылан туныктат. Тидланже адакат проект окса денак тӱрлӧ оборудованийым: мушмо автомат-машинам, мушшо пылесосым, кухонный комбайным, соковыжималкым, моло кӱлешым – налыныт манын рашемдыш ты занятийым эртарыше туныктышо Светлана Николаевна Малинкина.
Школ-интернатым уэмдаш, жаплан эшеат келшышым ышташ шкешт веле огыл изин-кугун тыршат, тыгак молат кумылан улыт. Мутлан, республикысе МВД дене кылышт пеҥгыде да нуно тӱрлӧ полышым пуат. Утларакше – 1 сентябрьлан да У ий вашеш. Ӱмаште гын эше спортзалым тӱрыс чиялташ ситыше чиям налын конденыт. Тиддеч посна гитарымат, принтерымат пӧлекленыт. Тыгодым предприниматель, посна еҥ-шамыч тыгай кумылым ончыктат. Адакшым нуныжо мемнан республик гыч веле огыл, эсогыл, мутлан, Чуваший гыч ешат, улыт! А поро паша кеч-кӧмат куандара.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
