Тиде лӱм туныктышо-влак коклаште сайын палыме. Поснак – марий йылмым туныктышо-шамыч коклаште. Оксана Николаевна Васенина такше Семеновко селаште 21-ше №-ан школышто ынде 25 ий марий йылме да ИКН предмет-влак дене йоча-влаклан шинчымашым пуа. Тидын дене пырля тудо шымлыме паша-влакын, икмыняр книган авторжо.
Пашаже-влак
Радамлынак каласаш гын, 5-ше, 6-шо, 7-ше, 8-ше, 9-ше класслан марий йылме дене тунемме книгам (соавторжо-влак Л.Н.Рябинина ден Г.А.Малинина), 5-9-ше класс-влакланак (пытартышыже кызытеш – электрон вариантыште – авт.), марий (кугыжаныш) йылме дене паша тетрадым луктын, марий (кугыжаныш) йылме дене 1-11-ше класслан программын соавторжо, республикын Образований да науко министерствыжын «Марий йылмым тунемына» порталжылан тунемме модуль-влакым ямдыла. Тыгак Оксана Васенина Россий президентын грантшым кум гана (2008, 2012, 2018 ийла) сеҥен налын! Руш да шочмо йылмым туныктышо-влак коклаште эртыше Всероссийский конкурсышто (2010 ий) II степенян диплом дене палемдалтын. Тудо «Идалыкын туныктышыжо-2010» республиканский конкурсын финалисткыже. Тений «Мыйын элем – Россий» всероссийский проектын региональный конкурсыштыжо «Мыйын ешем» номинацийыште III степенян диплом дене палемдалтын. Социально кӱлешан «Тукымемын пӱрымашыже – кундемемын пӱрымаштыже» межрегиональный проектым илышыш пуртымаште тырша, «Мыйын ешем – мыйын республикем» паша тетрадьым ямдылен. Чыла пашаж ден сеҥымашыжым ойленат от пытарыла чучеш. Но тудо шкеже веле огыл тыгай чолга, тунемшыже-влакымат тыгайымак кушта. Арам огыл нуно всероссийский, межрегиональный, республиканский, муниципал конкурслаште, конференций ден семинарлаште сеҥышыш лектыт да ойыртемалтыт.
Ик гана – шагал, кокымшо гана пурен
Марий кугыжаныш университетыш тунемаш ме Оксана Николаевна дене пырля пуренна да нылымше курс марте ик группышто тунемынна. Тунамак моткочак чолга ӱдыр улмыжлан Оксанам старостылан шогалтенна. Вараже тӱрлӧ амал дене корнына торлен гынат, тӱҥжӧ – университетым тунем пытаренна, дипломым налынна.
Но Оксаналан тиде гына шагалла чучын – тудо тушко уэш тунемаш пурен. Ындыжым – аспирантурыш. Да ты гана филологий огыл, а педагогике факультетыш. Тений нылымше курсышкат вончен. Шинчымашым заочно пога.
Тунеммылан оксам тӱлыман. Пиалешыже, тудо кажне гана университетын грантшым сеҥен налын да яра тунемеш. Но тудым налаш чо-от тыршаш кӱлын. Оксана Николаевна гын тӱрлӧ научный статьяж ден пашаже-влакым шкенан дене веле огыл, Российысе изданийлаштат, эсогыл йот эллаштат савыктен. Нуно ойырен налме темыж дене кылдалтыныт. А тудыжо тыгай: «Коммуникативно-деятельностный метод в обучении марийскому языку как не родному в условиях ведения федеральных государственных образовательных стандартов». Кызытат тиде теме денак умбакыже пашам ышта.
Шочмо йылме ден калык верч — чон йӱлен
Чыным ойлаш гын, университет деч вара тудо марий йылмым туныкташ кая манын, нигунам шонен омыл. Но, илен-толын, тиде предмет дене, тевыс, могай тале туныктышыш савырнен, ик эн ончыл радамыште манам гынат, йоҥылыш ом лий, шонем. Кызыт шочмо марий кундемжын, шочмо элжын, марий калыкшын тыгай кугу патриотшо да марий йылмым, историйым, йӱлам арален кодымо верч изин-кугун тургыжлана да тырша.
— Мый шкежат университет деч вара пашам ышташ школыш каем, адакшым марий йылмым туныкташ тӱҥалам манын, нигунам шонен омыл. Визымше курсым пытарыме лишан Марий шанче шымлыше институтыш пашаш ӱжыныт ыле. Но тушто огыл, а тыште пашам ышташ пӱралтын улмаш, коеш. Мый пӱрымашлан ӱшанем. Да илышемын тыге савырнымыжлан нимынярат ом ӧпкеле! – ойла О.Васенина.
Кузе туныктыман?
Шымлыме пашаж ден диссертацийжын темыже моткочак ойыртемалтше да шонаш таратышын йоҥгышо. Молан лачшымак тыгай темым ойырен налмыжым шкеже тыге умылтарыш:
— Кугыжаныш марий йылме дене вес методикым кычалаш кӱлмӧ нерген шукертак ойлаш тӱҥалыныт. Марий огыл йочам марий йылмым тунемаш кумылаҥдаш да мутланаш туныктышаш нерген эше Валериан Михайлович Васильевак каласен. Кодшо курым кыдалне, рашрак каласаш гын, 30-шо гыч 90-ше ийла марте, тиде предметлан тӱткыш йӧршын ойыралтын огыл. Тиде предметше школлаште лийынак огыл. Республикыште кок кугыжаныш йылме улмо нерген законым лукмеке веле руш школлашке тудым пуртышт. Но вигак йодыш лектын: а марий огыл икшыве-влаклан марий йылмыжым кузе туныктыман? Могай методике дене шинчымашым пуыман? Тӱҥлан мом налман? Йочам кузе кумылаҥдыман? Тӱҥалтыште кажныже моштымыж семын туныкташ тӧченна. Шукынжо шочмо йылме семын туныкташ тыршенна. Шот лектын огыл. Икшыве-шамычлан тиде оҥайын чучын огыл. Кеч шич да шорт! Чыным ойлаш гын, тӱҥалтыш жапыште, нимом ышташ ӧрын, шуко гана шинчын шортынамак. Южо шанчызын савыктен лукмо книгаштлан эҥертен, тыште-тушто тидым-тудым муын эртараш логалын. Вара семын ик программым ныл еҥ тӱшка вий дене возен луктыч. Чыланат тудын почеш пашам ышташ тӱҥална. Кызыт 9-ше класс марте ФГОС дене келшышын пашам ыштена. А тудын тӱҥжӧ – деятельностный подход манме. Санденак мыят диссертациемын темыжлан коммуникативно-деятельностный подходым ойырен налынам. Тиде методлан эҥертенак ме программым уэмденна. Вес семын каласаш гын, йочам шкенжым шонаш, иктешлымашым ышташ туныктена. Тидыш ышташ текст таратышаш. Туныктышо виктарыше еҥ веле лийшаш. Санденак учебниклан текстымат тӱҥ шотышто автор ден соавтор шкеак возенна. Газетла гычат шуко налына.
«Марий йылмым марий огыл йоча-влаклан туныктымо книгам лукташыже лӱдын отыл мо, вет тиде тыгай кугу ответственность!» — манмылан вашештыш:
— Чынак, тиде моткочак кугу ответственность. Тидым ме, автор-влак, раш умыленна. Санденак, мутат уке, тӱҥалтыште лӱдыннат, тургыжланеннат. Но вет пашажым ышташ кӱлын. Книгамат кӧ-гынат лукшаш. Икымшым лукмеке, республикын Образований министерствыже гыч 9-ше класс марте книгам лукташ заказ толын да ме умбакыже пашам ыштенна.
Книгам возымеке да савыктен лукмеке, а вара тиде шке книгам кучылтын туныктымо годым, оҥай, кузерак чучеш? Могай шижмаш авалта? Чонлан куанле, шке дене кугешныме кумыл, очыни, садак мыняр-гынат палдырна?
— Икымше книга лекмеке, тыгайрак сынан шижмаш лийын. «Ме тидым ыштен кертынна!» — шонен, куаныме. А вараже «Тиде – мыйын лукмо книгам!» манме шонымаш лийын огыл. Тыгай нерген урокышто шонен шогаш от ярсе. Кызыт вес моло книга-влак семынак пайдаланем, — палдарыш туныктышо.
Кумылаҥден моштет – нелылык деч посна туныктет
Мутланымаш мучаште самырык туныктышо-шамычлан темлыме семын Оксана Николаевна тыге палемдыш:
— Марий (кугыжаныш) йылмым туныктымо годым шукыж годым тыгай сӱрет палдырна: туныктышо-шамыч вигак текст дене пашам ышташ тӱҥалыт. Но йоча тидын деч лӱдеш, тудо эше нимом гаяк огеш умыло да тунемаш кумылжо йомын кертеш. Ача-ава-шамычланат тыгай годым неле. Санденак шукынжо марий йылмым туныктымым чараш йодмашым возаш тӱҥалыт. Мемнан школ кугу – тӱжем утла икшыве тунемеш. Туге гынат мо пашам ыштем – але марте ик ача-ава вуйшиймашым возен огыл! Тидын амалже тыштат, очыни: тунемме ий тӱҥалмеке, мый икымше тылзын икшыве-шамычым шымлем, нунын ешышт могай улмым, ача-авашт кӧлан пашам ыштымым, могай национальностян улмыштым рашемдаш тыршем. А тылеч вара дифференцированный манме йӧнлан эҥертем: мӧҥгылан заданийым уло класслан икгайым огыл, а кажнылан посна пуэм. Чылаштлан икгай мӧҥгысӧ пашам чыла тунемшын иксемын тӧр умылаш тӱҥалмыштым рашемдымеке гына пуаш тӱҥалам. А визымше классыште икшывым марий йылмым тунемаш кумылаҥден кертат гын, умбакыже моло ийлаште нелылык деч посна туныктет, икшыве-шамычат урокышто пашам ышташ тӱҥалыт.
Туныктымо пашаже, йоча-влак нерген тиде педагогын мучашдымын каласкален кертмыже шижалте. А тиде мо нерген ойла? Тугеже илышыштыже тудо чын корным ойырен налын, «шкенжым муын», санденак шуктымо пашаже чонжылан моткочак келша.
Иктешлыме семын
Пашашке толмекше, Оксана Николаевналан ик туныктышо ойлен: «Ну, марий йылмет дене тыште тый кӧлан мом доказатлынет?» Тунам ӧрмыж дене нимом вашештен огыл.
— А ынде каласен кертам: мом-гынат доказатленам, шонем. Кызыт тунемше, тыгак тунем лекше икшыве-шамычат, уремыште мыйым ужмекышт «салам лийже!» манын саламлалтыт. Южышт лач марий йылме урокым эн сай уроклан шотлымышт нерген интернетыштат возат, — мучаште палемдыш уста туныктышо О.Васенина.
Любовь Камалетдинова мутланен.
Фотом еш альбом гыч налме.
