СПОРТ

Туныктышо, спортсмен, сонарзе…

Марий-влак коклаште оҥай, шкешотан, тӱрлӧ сомылым моткоч писын да сайын ыштен моштышо, тыгодым мер паша дене кылдалтше ятыр еҥ улыт. Таче нунын кокла гыч иктыж дене палдарена. Тиде – Медведево район Тумер ялын чолга эргыже Иван Москвин.

Иван Семёнович – Марий Эл калык образованийын отличникше, жапше годым тале куштылго атлет, ечызе, футболист, уста туныктышо, сонарзе, колызо, мӱкшызӧ    лийын. Тиде кожмак поръеҥым кызытат тӱшка стартыште, сонарзе-влакын биатлон таҥасымашыштышт ужаш лиеш. Мыйын шонымаште, тудын ой-каҥашыж дене шуко еҥ пайдаланен, паша ыштымыжым ончен, шкаланже у шонымашым шочыктен. Таче Иван Семёновичын илышышж гыч икмыняр оҥай тат дене палдарена.

Физкульт, ура!

– Такшым физкультурыш корнемже оҥайынак тӱҥалын, – куржталаш тӱҥалмыж нерген палдарыш И.Москвин. – Цибикнур школыш тунемаш коштынам. Туштыжо тунемше-влак чыла шотыштат пеш тале лийыныт. Лач тунам «Мо, мыйже почеш кодшо лиям мо?», – шоналтенам семынем да кечеш 12 менге кужытым куржталынам, а телым – ече дене. Икана 1500 метрыш таҥасымаште призёрыш логалынам, кумшо верым сеҥен налынам, ну куаненам. Варажым кум километрыште Медведево районын чемпионжо лийынам. Тунам шындыме рекордем 15 ий иктат саемден кертын огыл.

Школ деч вара тале тренер Василий Иванович Смирновын ӱжмыж почеш Йошкар-Оласе ик заводышто 51-ше №-ан цехыште пашам ыштенам. Кӧ спорт дене таҥлалтын, моло коклаште пагалыме еҥлан шотлалтын. Мый куштылго атлетикыштат, ече денат 10, 15, 30 километрлаште вием тергенам, чыла коклаште ойыртемалтынам.

Мый – туныктышо

– Колынам, школыштына физкультурым туныктышым армийыш нангаеныт. Вучыдымын, тиде пашам мыланем темленыт. Тореш лийын омыл. Куржталаш йӧратышет ӱдыр-рвезе-влакым физкультурлан кумылаҥдаш келшенам. Тунам мый туныктышо-влак огытат воштыл, чыла шотыштат моткоч серьёзный улыт манын шоненам. Нунат тыгак шортыт, воштылыт, куанат, кажне йоча верч тургыжланат, – шарналтен шыргыжале физкультурник.

Шырчык омарта полшен

Паша ышташ тӱҥалмекше школышто спорт инвентарь шагал лийын. Йоча-влак дене шырчык омартам ыштен ужаленыт. Ыштен налме окса дене куд мужыр ече ботинкым налыныт. Тыге Иван Семёнович йоча-влакым паша ышташат, физкультур ден спортланат кумылаҥден, тыгодым шкежат талын тренироватлалтын. Тунам таҥасымашлаште Арбан школышто тунемше-влак ойыртемалтыныт, эсогыл республик кӱкшытаныште чӱчкыдынак кубокым сеҥен налыныт.

Самырык туныктышо ончыланже задачым шынден: лу грамотым сеҥен налаш, а вара – 100 грамотым. Чыла шонымаш шукталтын. Йочаже-влакат призёр радамыш логалаш тӱҥалыныт. Школ 20 наре кубоклан пойдаралтын. Тыге Кӱшнур школышто ече, футбол, баскетбол вияҥыныт.

У стадион

Энтузиаст-физкультурник Иван Семёновичын темлымыж почеш Кӱшнӱрыштӱ у стадион чоҥалтын.

– Чонем, ала-молан эреак спортлан йӱлен. Школ деч мӱндырнак огыл, кум гектар чодырам ойыраш йодынам, – ойла Тумер ялын эргыже, таче кечылан Марий Элын калык образованийжын отличникше. – Тиде темлымашлан верысе администрацийыштат куаненыт веле. Варажым паша шолаш тӱҥалын. Чодырам кукленна, шыже гоч тыршенна. Кє стадионыш пурен, тушеч пеленже куштырам наҥгаен. Тыршымына арам лийын огыл. Варажым стадион могай мотор да пайдале верыш савырнен! Йырым-йыр чодыра, кайык мура, яндар юж… Куржталаш корнымат ыштенна, футбол пасуман келыштаренна. Йоча-влак физкультурым чот йєратеныт. Урокыш эре жапыштыжак толыныт. Такшым ме спортлан мо кўлешым шкеак ыштенна. Пуда, чєгыт да моло паша ўзгар кидыштына модыныт веле. Ече дене мунчалташ чодыраште шкеак ечыгорным таптенна. Кум ий гыч путырак сай результатым ончыкташ тӱҥалыныт.

Кызыт, чамнен каласаш логалеш, туныктышо заданийым пуа да шкеже телефон дене веле модын шога. Мыйын шонымаште, физрук шкежат сай пример лийшаш. Эше иктым шарналташ гына кодеш: 1968 ийыште школыштына 297 йоча лийын гын, таче кечылан школжат петырнен.

Такшым Иван Семёнович профессийже дене историк, МГПИ-ште шинчымашыжым келгемден. Ик жап тиде предметым туныктен, но ура чонан айдемым физкультур да спорт сымыстареныт. Тудлан куржталме корныш лекташ кӱлын, йоча-влакым таҥасымашлашке лукташ… А нунын сеҥымашышт туныктышыланат у сай результатлан вий-куатым пуэн.

Спортсменлан кеч-могай видыште мо кӱлеш? Писылык, тӱткылык, тыгодым шонен моштымаш…

Такшым тыгак огыл мо: айдеме ончыланже задачым шында да тудым шукташ тырша. Иван Семёновичат чытамсыр да ура койышыж дене ойыртемалтын, шонымашкыже эреак шуаш тыршен. Республикын чемпионажат лийын, Россий кӱкшытан таҥасымашлаште вийжым терген.

Варажым спорт мастер-влак Александр Сергеев, Валерий Романов дене пырля куржталын. «Эх, шоненам, кунам мыйже нунын гай лиям гын?» Икана Медведево районышто 20 километрышке пробег лийын. Тушкыжо 12 менгым йолын каенам, вара теҥгылыш шуйнен возынамат, каналтен кием. «Теве уже «дохлый» кия, тидлан нимоат ок шыргыж», – манме йӱкым кольым. Эх, вет сеҥышым тунам.

Кинде, кок олма

Шкем шке сеҥаш манме ой эреак Иван Семёновичын ушыштыжо лийын. Иктаж шымлымше ийлаште тудо (Кокшайский тракт дене) марафонышто (42 км) вийжым терген.

– 37 километрым куржын эртенам, шижам, мӱшкырем пеш шужен. Тыгай годым лӱмын ыштыме гай ончылнем ӱдырамаш кочкыш дене сеткым сакен кая. Туштыжо йыргешке каравай, олма… Мо шонеда: йодынам. Саде ӱдырамашет киндыжым да кок олмам пуэн. А мыйже кочкаш тєчем, куржаш тыршем, чарныде йӱр йӱреш… Теве тыгаят лийын.

Латик йоча коклаште

Иван 11 икшыван ешеш шочын-кушкын. Нунын коклаште шымше лийын. «Изием годымак 70 килограмм нелытан мешакым нєлтенам, сандене изи капан кодынам», – ойла шкеже.

Туге гынат, Иван моло вере эреак пашам йєратымыж дене ойыртемалтын. 30 ий наре школышто пашам ыштен. Тушеч 12 ийжым – директорлан. «Такшым школышко молан каенам? Туныктышо-влакын каникулышт кужу, шуко канат», – шоненам тунам. А пашам ышташ тӱҥалмекем, йоча-шамычлан келге шинчымашым пуаш шонымаш авалтен. Тунам йӧршеш вес системе дене ыштенна. Йоча-влакым воспитатлымаштат туныктышо-влакын надырышт нимучашдыме. Мыйын шонымаште, чыла вереа чылажат айдеме дене кылдалтын. Шке пашажым йӧрата, кумылаҥден мошта – йоча тиде предемт але тиде вид дене сайынрак вияҥеш. Кочывӱдым ом йӱ, тамакым ом шупш да молыланат ом темле.

У тӱҥалтыш

Иван Москвинын палемдымыж почеш, айдеме чыла велымат шуаралтшаш.

Такшым тидын шотышто тудым шкенжымак пример семын палемдыман: тале спортсмен, физкультурник, туризм, ориентирований спорт дене кылым кучен да кеч-могай тӱҥалме пашажлан молымат кумылаҥден.

Медведево районышто туризмлан лач тудо тӱҥалтышым ыштен. Туризм ден ориентирований айдемым чытышанракым, пеҥгыде койыш-шоктышаным, йӧным муын моштышым ышташ полша. Картым ончен, чодыраште корным муаш тале спортсмен А.Виноградов полшен. Тыге Цибикнур школышто икымше гана туризм дене таҥасымашым эртареныт. Чылалан келшен. Варажым туныктышо-влаклан темлен. Туныктышо-шамыч коклаште слётым эртараш тӱҥалыныт. Республикыште тидлан кугу тӱткышым ойыреныт. Туштыжо эше пырдыж газетымат сӧрастареныт, художественный номерымат ямдыленыт, тўрлє чаракым се‰ен лектыныт, конкурслаште участвоватленыт… Канат, карабин, гармонь сем почеш мурен-куштымашат шарналташ веле кодыныт. Тӱрлӧ эмлык кушкылым, пушеҥым палымыжат моткоч кӱлеш лийын. Турслётыш шуко команде ушнен.

Маскам вашлийын, шордым утарен

Иван школышто тунеммыж годымак пӱртӱсыштӧ лияш, ачаж дене сонарыш кошташ йӧратен. Поснак тудлан идалыкын жапше гыч шыже ден шошым эскераш келшен. Кайык-влакымат йӱкышт гычак пален. Поснак тудлан курмузак кайыкым эскерен.

– Шып шинчет вучен… Ава ден узыжымат ойырен моштенам. Адакшым пийжат вет, мутлан, луйым ик семын опта, маскам – вес семын, – манеш И.Москвин. – Маскамат вашлийынам. Икана шордым утараш логалын. Пием дене плотина гоч пуш дене вончымо годым ончем, шордо тросан оптышеш тӱкыж дене логалын. Тросшым чот пўтырен пытарен. Мый, мӧҥгӧ пӧртылын, пилам, товарым налынам, кузе утараш, шонем… Товар дене кӱртньӧ тросым руэнам. Вара, шордет, кенета, утаралтмыжым шижын, кудале.

Сонарзе ушемын вуйлатышыже

Такшым тиде пӧръеҥлан ӧратак. Иван Москвин Марий Элыште сонарзе обществын сулло да почётан еҥже.

Пӱртӱсым йӧратыше 72 ийыш тошкалше коча эше колым кучаш йӧрата.

– Такшым мый 16 ий жапыште 450 сонарзе кокла гыч чылаштым паленам, манаш лиеш, 250 колызат лишыл лийыныт, – южыштым лӱм денак палемден каласкала И.Москвин.

Шкеже таче кечынат сонарзе-влак коклаште биатлон таҥасымаште вийжым терга. Ончыл верыштат лийын, призёр радамышкат логалын. Сеҥышылан шордылан лицензийым пуэныт. Кызыт сонарзе-влак коклаште республик кӱкшытан биатлон танасымаш йӱлаш пурен. Тудо кажне ийын Оршанке районышто эртаралтеш.

Кум ий пуйто иленжат омыл

Кажне айдемын илышыштыже кумыл волымо тат лиеш. Иван Семёнович денат тыгак. Кызыт тидыжым депрессий маныт. Икте-денат кутырымо, нимомат ыштыме ок шу. Амалже денат палдарыш

– Молан чыла тыге? Шкем шке «кочкаш» тӱҥалынам. Шукыж годым вет тыге: еҥ йоча дене пашм ыштет, нунын результатыштлан куанет, а шкендын ӧрдыжеш кодыт, нунылан жап уке… Можыч, кӱшыл образованийым пуэн омыл… Икшывем-влак кокла гыч иктыжат спортсмен огыл… Ныл йочам уло, уныкамат куандарат. Юбилейный школ директорлан пашам ышташ темленыт, а мый тореш лийынам. Но тиде депрессий манмет деч пеш нелын лектынам. Малаш возам: чылажат вуйышто пєрдеш. Медведево район вуйлатышыланат темленыт… У пелашым вашлийынам, вара иже пуйто помжалтынам. Тидын шотышто теве мом каласем: ме, айдеме тукым мужыр дене илаш шочынна. Сандене шкан келшыше пелашым муын, икте-весым умылен илыман, шонем.

Тыгодым тыгай гыч лекташ мом темлем: мутланаш кӱлеш, мурым колышташ, театрыш миен толаш. Илышлан куанен моштыман, тудын ямжым шижын, сӧралжым ужын, поянлыкше дене пайдаланен моштыман.

Южгунам пакчашкем лектамат, мӱкшын ызгымыжым колыштам. Нунат тыршат, пашам ыштат… Тидыжат пуйто ала-могай илыш ойыртемым пуртен. Мӱкшым ончымемжат илаш полша. Ик изи пенсий дене илен лекташ, манаш веле… А тудын, мӱкшын, мӱйын, прополисын пайдаже нерген шукын палат. Самырык тукымлан пашам ышташ темлем, таза илыш-йӱлам кучаш. Айдемын кумылжо уло, чыла велым шуаралтеш гын, шонымашкыже садак шуэш. Аралыза шкендам.

Е.ЭШКИНИНА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий