Марий кугыжаныш университетысе Кумшо ийгот университетын «Краеведений» курсышкыжо коштшо-влак кокымшо тунемме ийым Кугу Какшан серыште верланыше «Старожильск» визит-рӱдерыш заповедный десант семын лектын тӱҥалыныт.
Тушто нуным заповедникын методистше-влак вашлийыныт, толшо-шамычым кум тӱшкалан шелын, кум точкыш: «Заповедникын аралыме зоныжо» экокорныш, «Старожильск» визит-рӱдерыш да «Марий калыкын кресаньык кудыжо» тоштерыш – наҥгаеныт.
Методист-влак Галина Голомидова ден Екатерина Кошкинан каласкалымышт гыч краевед-влак шуко мом пален налыныт: Российыште 30 млн. наре гектар мландым айлыше 100 утла заповедник уло. 1993 ийыште ыштыме «Кугу Какшан» – Российын пӱртӱс заповедникше-шамыч кокла гыч иктыже.Тудо 21,4 тӱжем гектар мландыште марий пӱртӱсым арала. Экокорнышто краевед-влак тумым, пистым, шолым ужыныт. Науко пашаеҥ Геннадий Богданов заповедникын фауныжо да флорыжо, кугу поэт А.Пушкинын Йӱдвелне да… мемнан дене кушшо йӧратыме морошка саскаже, тыгак Йошкар книгаш пуртымо «Венеран пашмакше» пеледыш, кӱрен маска, шордо, ирсӧсна нерген каласкален. Экскурсант-шамыч Какшанын яндар-яндар вӱдшым куанен онченыт да тыгодымак айдемын кышкен кодымо шӱкшым ужыныт.
– Ола гыч шылым жаритлаш толыныт ыле… Заповедникыште турист-влаклан шӱкым опташ кум баннерым шынденна, но кокытшым чаманыде шалатеныт, ужашлажым сер мучко кышкылтыныт, а кумшыжым сувенир шотеш мӧҥгышкышт наҥгаеныт. Нине варвар-влакым кычал муын, «Йолташ-влак, аралыза пӱртӱсым!» манын кычкырыме шуэш… – чон коржын умылтарен чодырам аралыше Геннадий.
Краевед-влак уто мут деч посна парняшан пижым чиеныт да «каныш кечын кодшыжым» мешаклашке погеныт.
Экологий акций мучашлалтме деч вара визит-рӱдерыште совещаний лийын. Тушто эҥер, ер серлаш, чодыраш канаш толшо кажне айдемылан пӱртӱсын пӱрымашыже нерген шонаш кӱлмӧ нерген мутланеныт.
«Краеведений» курсым вуйлатыше Надежда Соколова «Марий калыкын кресаньык кудыжо» тоштерлан 40-50 ийласе йытын ярымым, коважын марийжылан Сеҥымаш кече вашеш ургымо мыжерже деч кодшо шем сукна пӱчкышым, «шӧртньылан, Шочынава юмоҥалан да поян озанлыкшылан» репрессироватлыме Иван кочажын шолтымо 1937 ийысе шовын моклакажым пӧлеклен.
Тиде музейыштак краевед-влак Эмилия Миненкова ден Татьяна Пьянзина ӧранвочкым, сар ийласе репродукторым вигак пален налыныт да коктынат оҥай случайым шарналтеныт: мурышо артист-влакын кушто верланымыштым пален налшашлан радиом пытартыш винт марте ронченыт.
Акцийын тӱҥ шонымашыже шукталтын: Кугу Какшан сер яндар да уна-влакым вашлияш йӧршӧ лийын. А краевед-шамыч заповедникыште мом ужмо-колмыштым уныкаштлан эше шуко жап шарналтен каласкалаш тӱҥалыт.
Е.Кошкина, «Кугу Какшан» заповедникын методистше,
Н.Соколова, МарГУ-со Кумшо ийгот университетын «Краеведений» курсшым вуйлатыше.
М.ИВАНОВА марлаҥден.
