Марий Эл - 100

Толза унала. Пагален ӱжына!

Звенигово поселений-влак кокласе книгагудышто шочмо Марий Эл Республикнан 100 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше «Онын шӱлышыжӧ – марийын чоныштыжо» («Душа предков в памяти народной…») проект кышкарыште оҥай мероприятий эртен. Тудо тыгай шонымашан лийын: ӧрдыж кундемла гыч толшо уна-шамычым Провой велысе кеч икмыняр йӱла дене палдараш, марий калык йомакын ойыртемжым рашемдаш, талешке-шамычым шарналташ, тыгак землякна-влакын Кугу Отечественный сарыште моло калык дене иктӧр кредалмыштым ушештараш, патыр-шамыч дене кылдалтше тӱрлӧ уверым лончылаш.
Проектым молан возена? Окса кӱлеш. Пиал шийвундышто огыл гынат, тудын деч посна илаш йӧсӧ. Проектлан ойырымо окса дене интерактивный доскам налынна – пеш кӱлешан арвер, тидыже поснак йоча-влак дене пашам ыштыме годым шижалтеш.
Мероприятий квест-модыш семын эртен: тӱрлӧ станцийыште тӱрлӧ заданийым шуктен, тичмаш сӱретын ужашыже-влакым сулен налын, мучашыште пазл семын иктыш ушымо. Ты гана тудо Марий Эл Республикын флагше лийын.
Икымше станцийыште аза шочмо годым шуктымо кугезе йӱлам модын ончыктымо. Тыгодым мончаште эрге йочам молан туп-вачыж гыч, а ӱдыр икшывым шӱргыжӧ да кутанже гыч мушкаш тӱҥалаш кӱлмым ушештарыме. Ожно кугезе коча-кована-влак азам мончашке икымше гана пуртымышт годым эргылан пеҥгыде туп-вачан, элым аралаш, ешым кучаш, ача-авам ончаш йӧршӧ лияш сугыньленыт гын, ӱдырлан моторлыкым, еш пиалым йодыныт.
Шкат паледа, марий калыкын аралтышыже шуко уло. Провой кундемыште йочам аралашлан мом кучылтыныт? Тиде да тыгак азалан лӱмым пуымо нерген кужун мутланыме.
Азан коваштыжым ургымо огыл – йоча кечын гаяк кушкеш, ош тӱня дене палыме лиеш. Тыгодым икшывым илышлан туныктен, сай корныш виктарен шогаш кӱлеш. Йочам воспитатлыме тиде йыжыҥым кокымшо станцийыште фольклор негызеш ончыктымо. Тыште калыкнан йомакым колтымо пагытшым ушештарыме. «Пундыш лум дене леведалтеш – йомакым каласкалаш жап», — ойленыт тунам. Станцийыште шоям мастарын шойыштшо кова «Чодыра-кува» йомакым каласкален, чодырашке унала пураш ӱжын. А вучыдымын толын лекше Вувер кува марий калык йомакын молын деч лачшымак мо дене ойыртемалтмыж шотышто иктешлымашым ыштен, «унаже-шамычым» марий сем почеш модыктен.
«Онын шӱлышыжӧ – марийын чоныштыжо» лӱман кумшо станцийыште талешке-влак нерген «Чын але чын огыл?» модышым эртарыме. Тудын эн оҥай йыжыҥжылан Провой кундемын Пашкан лӱман талешкыже нерген каласкалыме легендым шотлымо.
Нылымше станций — «Тидым тый пале, тидым тый шарне» интеллектуал модыш. Тыште марий кундемын 75 ий ончычсо неле жапшым шарналтыме, шочмо элнан патырже-влак дене кылдалтше тӱрлӧ уверым иктешлыме.
Тылеч вара «Келшымаште – вий» лӱман визымше станцийыш логалме. Чылан палена, республикыштына шуко тӱрлӧ калык ила. Тидын шотышто Провой кундемат ӧрдыжеш кодын огыл: районышто калыкын чотшо дене марий да руш-шамыч деч вара чуваш-влак кумшо верыште улыт. Сандене тӱрлӧ шотан мероприятийыш марийынат, рушынат, чувашынат ушнымышт нигӧм огеш ӧрыктаре. Книгагудыштат палемдыме чыла калык гыч лекше еҥ-влак лийыныт. Жапым ик семын веселан да пайдалын эртарыме, тошто годсыла марла куштымо. А вара пырляк «Ковырялочка» руш куштымашым тунемме. Чуваш калыкын шочшыжо, Звенигово посёлко-влак кокласе книгагудын пашаеҥже Валентина Волкова «Чуваш куштымаш» мастер-классым ончыктен. Тыгодым кид дене рӱзалтыме, йол дене тавалтыме кажне татын мом ончыктымыжым умылтарен. Станцийын пашажым «Йӱржӧ йӱреш» муро дене мучашлыме, тудым кум йылме дене йоҥгалтарыме.
Кудымшо станцийыште кугезе кован шондыкшым почмо. А туштыжо мо гына уке: поян тӱран ош тувыр, олыкмарий ватын шарпанже, ший шергаш, тӱрлӧ ийготысо фотокартычке, сар гыч налме серыш, шокте…
Тиде станцийыштат шуко оҥайым да пайдалым пален налме. Олыкмарий ватын шарпанжым эрвел кундемыште ямдылыме дене таҥастарыме, а устаракышт тудым пӱтырен ончыктеныт, тидлан молымат туныктеныт. Уржа ложаш дене нӧштылмӧ руаш гыч пыштыме киндым шыдаҥ кинде дене таҥастарыме, эн тамле да эн пайдале пучымыш нерген каласкалыме.
Ожно руш калык йӱла радамыштыже шоктем кучылтын. А марий-шамыч тиде арвер дене кунам да кузе пайдаланеныт? Тудым шондыкыш молан пыштеныт?
А сӱанватын вургемже курым гыч курымыш молан куштылемын толын? Нине йодышым рашемдаш, кугезе коча-кована деч кодшо шоктем, сӱан вургемым кученак ончаш манын, уна-шамычлан шондыкым почмо еда муро, тушто, куштымаш, йомак, легенде, ойӧрӧ дене «тӱлашышт» верештын. А тетла нигузе! «Туакын кокаже колен», – манын тоштыеҥ, а шондык дене кылдалтше шинчымаш моткоч шергакан.
Станций-влакым эртыме деч вара сулен налме ужаш-влак дене Марий Элын флагшым ыштыме да Маска нерген марий легенде дене палдарыме.
Ӱстелтӧрыш шичде, мӱйым подылде, чайым йӱде, уна ден кузе чеверласет? Тыгодымат марий калыкын мӱй дене 77 черым эмлыме йӱлаж нерген мутланыме.
Звенигово посёлко-влак кокласе книгагудым вуйлатыше Ирина Владимировна Прибылова руш гынат, марий калыкын илышыже да йӱлаж дене кылдалтше теме дене палемдыме чыла мероприятийлан кӱлынак ямдылалтеш: мом палымыжым – каласкала, мом кертмыжым – ышта, а тӱҥжӧ – тӱрлӧ калыкым иквереш чумыра. Ты ганат «унала толшо» рушыжат, марийжат сылне пеледышла веле койыныт – чыланат чапле марий тувыран лийыныт. Унажымат марий йӱла почеш кинде-шинчал дене вашлийме, а Чакмарий книгагудым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Снежана Осипова Какшамарий книгагудым вуйлатыше Галина Гаврилован шиялтыш дене шоктымыж почеш Василий Рожкинын мутшылан возымо «Пеш мӱндыр кайыкла толында унала…» мурым пеш сылнын йоҥгалтарен.
Теве тыгеракын книгагудыштына марий шӱлышан эше ик мероприятий эртыш. Тудо шочмо йылмым палыше да пагалыше-влакым иквереш чумырыш. Шуко унан марий вургемым чиен толмыжо куандарыш. Икте-весе дене кертме да моштымо семын марла кутырышна – изиш оҥайын, но пеш сылнын йоҥгыш. Мероприятийым марийжат, рушыжат, чувашыжат пырля эртарышна манаш утларак шотлан толеш. Тидыжак Провой кундемын ойыртемалтше, но тыгодымак икоян улмыжым, икте-весе дене келшен илымыжым, икте-весым пагалымыжым пеҥгыдемдыш.
Книгагудыштына унам вашлияш эре ямде улына. Толза мемнан деке: Провой велын ойыртемже дене палдарена, эртышым пырля шарналтена, мӱй дене чайым йӱына. Пагален ӱжына!
Надежда БОЯКОВА,
Звенигово посёлко-влак кокласе книгагудын
краеведений секторжым вуйлатыше
Авторын фотожо
Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий