Шошо шумо дене леведыш ӱмбалне лум шула. Манмыла, тӱрволак гыч вӱд йога. Но чылажак огыл. Лум, ырыктыше кечеш шулен, вӱдыш савырнен, мландыш эркын чыпча. Тудо эше, кугурак ужашыж деч каталтын да камвозын, мландыште кугу лум орам ышта. Камвозеш тыгак шулышо, вара кылмыше ийсӱсат. Пытартышыжак ик эн лӱдыкшӧ.
Теве икмыняр ий ончыч Йошкар-Олаште ик уремыште пӧрт воктене самырык еш ласкан ошкылын. Но кенета леведыш тӱрыштӧ кечыше кугу гына ийсӱс каталтын да … пӧръеҥын вуйышкыжо камвозын. Тудо тушанак колен.
Мемнан дене шукыж годым эре тыге: иктаж-могай туткар лийын кая, вара тергаш, тетла тыге ынже лий манын, утларак эскераш тыршаш тӱҥалыт. «Кӱдырчӧ кӱдыртымешке, пӧръеҥ огеш ыреслалт» калыкыште шарлыше ой семын. Тиде азап лийме деч варат, шарнем, пӧрт ден оралте леведышла гыч э-э чот ийсӱсым каткален кышкаш, лумым эрыкташ тӱҥалыныт ыле!..
«Кӱдырчӧ кӱдыртымешке, огыт ыреслалт»
Икмыняр жап гыч тиде «чолгалык» эркын иземаш тӱҥале. Пытартыш жапыште поснак, коеш. Мутлан, кодшо кушкыжмын тыгай туткар Параньга поселкышто лийын.
Ты районысо Ондропсола ял гыч ӱдырамаш шке пашаж дене райрӱдышкӧ миен улмаш. Корныжо верысе тӱвыра да каныме рӱдер воктеч шуйналтын. Но кӱлын вет тыге лияш: лач ты тураште эртымыж годым тӱвыра полат ӱмбалне улшо лум ден ийсӱс ӱмбакше камвозыныт. Тудыжо тынар шуко лийын, витне — 58 ияш ӱдырамаш эсогыл вигак ушым йомдарен йӧралтын. Адакшым ушым йомдараш амалым ий моклакан вуйышкыжак камвочмо ыштен.
Родыжо-влакын ойлымышт почеш, тораште огыл улшо ӱдырамаш, туткар лиймым ужмеке, тидын нерген «вашкеполышыш» йыҥгыртен каласен. Сусыргышо еҥым икмыняр жап гыч Шернур ЦРБ-шке наҥгаеныт. Тергымеке, врач-шамыч ӱдырамашын оҥышто улшо изи лужо-влак пудыргеныт, вуйдорыкшо чытырнен да вуйыштыжо коваште йымаке вӱр пурен манын палемденыт.
Ойлымо почеш, Параньга поселкысо тӱвыра да каныме рӱдерыште ыштыше-влак титакан улмышт дене тӱрыс келшеныт. А титаканже улытак. Палемдыме почеш, тӱвыра полатын ни тӱжвал вел пырдыжыштыже, ни омсаште – нигуштат леведыш гыч лум камвоч кертме нерген шижтарымаш да тӱткӧ лияш темлыме нерген возен сакыме кагаз лийын огыл. Тыгак тӱвыра учреждений йыр йошкар-ош тасмамат шупшын огытыл. Тудо лиеш гынат, тиде ӱдырамаш тыгай ойгыш ала огеш логал ыле.
Кеч тудо огыл гын, иктаж-кӧ весе садак логалын кертеш ыле дыр. Вет кечын ырыктымыж дене леведыш ӱмбалне улшо лум лач тиде татыште огыл, а кунам-гынат мландыш волен возеш ыле. Тудо иктымат ок эмгате гын, мутат уке, сайрак ыле. Но лийшаш лийын.
Туткар деч вара тудо кечынак ты верыш полиций ден прокуратур пашаеҥ-влак миеныт, чылажымат ончен, терген каеныт. А кызытеш мо да кузе лийме тӱвыра полатын оралтышкыже тӱжвал велым вераҥдыме видеокамерыш чыла войзалтын. Лумым леведыш гыч жапыштыже эрыктат, а шке семынже шулен пытымым огыт вучо гын, кызыт тиде ӱдырамаш азапыш ок логал ыле …
«Кушеч тудо лектын?»
Параньга поселкысо тӱвыра пӧртыш йынгыртен, леведыш ӱмбач молан лум ден ийсӱсым эрыктыдыме нерген йодмылан, директор В.Нигмадзянова тыге вашештыш:
— Ме такшым леведыш гыч лумым эрыктышаш огынал ыле, молан манаш гын тушто леведыш йыр «снегозадержатель» манме уло. Тудым 2015 ийыште ремонтым ыштыме годым вераҥдыме. Штатыштына «рабочий по зданию» пашаеҥнат уке. Туге гынат тӱвыра полатыште тыршыше пӧръеҥ-влак лумым эрыктеныт. Пытартыш гана тиде пашам 27 мартыште шуктеныт ыле. Мый шкежат кажне кечын леведыш ӱмбалне лум улмо-укем онченам. Лийын огыл ыле. Кушеч тудо лектын да ӱдырамаш ӱмбаке камвозын – ӧрам веле.
Тиде туткар шотышто шымлымаш содыки лиеш але, тӱҥалыныт гын, умбакыже шуйна, шонена. Айдемын тазалыкшылан эҥгек лиймаште кӧ-гынат вет титакан. Тугеже иктаж-кӧм мут кучаш шогалтат але уке, тиде томаша мо дене мучашлалтеш – ончалына. Содыки тыгай ситыдымаш нигуштат палдырнышаш огыл. Кеч тӱҥжӧ — мут кучаш шогалтымаш огыл, а тыгай сынан томаша-влак тетла ынышт лий манын тыршымаш.
Рӱдолаште рӱдӧ ужашыштат огыт эрыкте гын…
Такшым, мом ойлаш? Арня наре ончыч рӱдолаштына Э.Сапаев лӱмеш опер да балет театрын леведышыж ӱмбачат лач калык лекме годымак лум волен возын, ойлышт. Йӧра, иктымат «левед» пыштен огыл…
Кодшо кечылаште мый шкежат изиш гына ыжым эмгане. Йошкар-Олан ик эн тӱҥ уремже дене – Ленин площадьыште – эртем ыле. Кенета мый дечем иктаж 4-5 метр ончыко тугай кугу ий моклака-влак «чоҥештен» тольыч – ойго лийме деч мыйым могай Юмыжо утарен кодыш гын? Кӧ але мо тунам эркынрак ошкылаш таратен? Вет писынрак каем гын, кызыт мыят кушто лийын кертам ыле? Ой, тыгай нерген лучо шонаш огыл …
Чылажат жапыштыже да шот дене ышталтшаш
Мом каласынем. Республикнан рӱдолаштыже, адакшым рӱдӧ ужашыштыже да ик эн рӱдӧ уремыштыже тыгай сӱрет вашлиялтеш – чыла вере огыл леведыш гыч лумым эрыктен шуктат гын – район-влак нергенже мом ойлаш? Но але вара уэш ты шотышто тергаш да чылажымат шотыш кондаш тӱҥалышт манын, иктаж-кушто эшеат кугу ойго лийшаш? Тунам адакат чо-от «куржталаш» тӱҥалыт. Теве шукерте огыл Кемерово олаште ужалыме рӱдер йӱлымӧ деч вара семын. Кызыт республикыштынат ужалыме рӱдер ден кевыт-влакым чыла вере ну веет терга-ат! Но тыге лийшаш огыл. Кеч-куштат паша жапыштыже да шот дене ышталтшаш. Кажне вуйлатыше шке верыштыже эн ончыч еҥ-влакын лӱдыкшыдымылыкышт нерген шонышаш. Тунам кеч-куштат шот да порядке лиеш, туткар ден ойго шагалрак палдырна. Но тыгай жапше мемнан дене кунам лиеш, ала …
Любовь Камалетдинова.
