8 октябрьыште Йошкар-Оласе ик школышто, физкультур урокышто, 8 ияш эрге йоча колен.
Россий Следствий комитетын Марий Элыште следствий управленийжын Йошкар-Оласе следствий пӧлкажын увертарымыж почеш, ойган тиде факт шотышто Россий Федерацийысе Уголовный кодексын 109-ше статьяжын 2-шо ужашыже («причинение смерти по неоторожности вследствии ненадлежащего исполнения лицом своих профессиональных обязанностей»)почеш уголовный делам тарватыме.
Йоча кузе да молан колен – кызыт чылажат тергалтеш, сандене следствий пӧлка ончылгоч официально тетла нимомат увертарен огыл.
Ача-ава титакан але школ?
Следствий пашаеҥ-влак тиде шучко сӱрет могай школышто лиймымат кызыт марте увертарен огытыл гынат, Йошкар-Олана тунар кугу огыл – калык пала да икте-весылан садак ойла, интернетысе соцсетьлаштат мутлана, шонымашыжым почын пуа. Тольык тӱрлӧ семын: иктышт йоча кроссым куржталмыж годым тӱкалтын да камвозын, весышт подтягиванийым ыштымыж годым йӧсештын манын ойлат. «Йочасадыш коштмыж годым шӱм чер дене черле лийын, а вара школыштыжо тергенжат огытыл, сандене черле улмыж нерген пален огытыл», – ик ӱдырамаш (тиде школышто – туткар Йошкар-Оласе 7-ше №-аныште манын ойлат – тудын икшывыже тунемеш) каласыш. Конешне, чыла тиде «манеш-манеш» гына, сандене иктешлымашым ышташ вашкыман огыл. Тольык садак ушышто йодыш пӧрдеш – кузе да молан? Вет шым ий ончыч уло Марий Элым тыгаяк шучко ойго авалтен ыле: Йошкар-Олаште, Сергий Радонежский лӱмеш гимназийын спортзалыштыже, 11 ияш ӱдыр колен, ӱмбакыже кӱртньӧ капка йӧрлын, тудыжым ны кӱварыш ны пырдыжыш пижыктыме огыл улмаш… Тунамат тиде Уголовный кодексын 109-ше статьяжын 2-шо ужашыж почешак уголовный делам тарватыме ыле. Неужели кызытат школ титакан лиеш? Тыгай деч вара ача-ава шке икшывыжым могай чон дене тунемаш колтышаш?
Идалыкыште 211 йоча тунемше колен
Ӱмаште октябрь тӱҥалтыште Россий образований министр Ольга Васильева шучко статистикым увертарен:
«2016 ийыште Российысе школ спортзалыште
чылаже 211 йоча колен»
Уке, нунын ӱмырышт сусыргымылан кӧра огыл лугыч лийын, а эн ӧрыктарышыже да келгын шонаш таратышыже – трук коленыт. Нимогай корштышланат вуйым шийын огытыл, тӱжвачын ончымаште тазан койыныт. Ӱмашсе тунемме ий тӱҥалтыштак Ульяновск областьысе ик школышто физкультур урок годым ик тунемше вуйушыжым йомдарен, вара колен. Октябрьыште Красноярскысе Железнодорожный районышто верланыше школышто 10 ияш икшыве адакат физкультур урокыштак, куржталмыж годым, илышыж дене чеверласен, шӱм-вӱргорно системыште улшо черлан кӧра.
Образований министерстве тӱҥ шотышто ача-авам титакла. Туныктымо пашаште тыршыше-влак йодыт: молан ача-ава йочан черже нерген школлан ок палдаре, тичмаш сведенийым ок пу? «Кызытсе кажне икшывын ик-кок хронический черже уло. амалже – йоча физически кап-кылжым шагал шуара, утларакшым компьютер, телевизор ончылно шинча, чын огыл кочкеш да изинек тамакым шупшаш тӱҥалеш», – ойлат ведомствышто.
2012 ий гыч школышто медицине картым ача-аван йодмашышт почеш гына приниматлаш тӱҥалыныт, а тидым чыланжак ыштат мо? Чаманен каласыман, уке. Санденак туныктышо-влак тунемшыштын тазалыкышт шотышто шагал палат, поснак – шуко йочан школлаште.
Но образований министрын 211 йочан физкультур урокышто колымыж нерген увертарымекыже, Россий Минздрав ушештарен: 2018 ий 1 январь гыч йоча-влакым медицине могырым тергыме деч вара иктешлымашым школыш колтымо шотышто кӱштымаш вийым налеш. Лач тушто йочалан физкультурышто мыняр да кузе заниматлаш лиеш темлымаш возалтеш.
Шӱм-вӱргорно чер – модыш огыл
Паледа, эшеат шучкыжо – пытартыш жапыште йоча-влак коклаште шӱм-вӱргорно чер кумдан шарлен. Теве Россий науко академийын академикше Р.Акчурин тыге ойла:
– Шӱм чер кугурак ийготан-влакын веле огыл, йоча-шамычынат чӱчкыдын вашлиялтеш. Но икшыве, кугыеҥ дене таҥастарымаште, шкем кузе шижмым умылтарен огеш мошто, сандене эскерыман. Чӱчкыдынак нойышыла коеш, куржталме але уш дене пашам ыштыме деч вара каналташ возаш тырша, коваштыже кандалгырак тӱсым налеш, пуалеш, шӱлышыжӧ неле але иктаж-гана вуйушым йомдарен – жапым шуйкалыде, тудым врачлан ончыктыман.
Школышто кызыт медицине пашаеҥат улыс, адакшым профилактике семын йочан тазалыкшым кажне ийын тергатыс, маныда? Туге, но тиде тергымаш, манмыла, «галычкылан» веле. Шукыжым тудо кузе эрта? Ик кечыште шӱдӧ-кокшӱдӧ наре йочам ончен лектыт. Разве тыгай годым йочан шӱм чержым раш пален налаш лиеш? Тидлан кардиограммым ыштыман, а тудым расшифроватлаш сутка жап кӱлеш огыл мо? Эше южо школышто тыгай медосмотрым эртарыме деч ончыч йодыт «Кӧ кумылан?» А кумылан эреак шагал. Могай йочан врач деке пурымыжо шуэш…
Кумдан палыме россий кардиолог Юрий Бузиашвилин ойлымыжо:
– Эн ончычак шӱмысӧ шӱмым тӱткын колыштман, кызыт шуко аза лач тиде диагнозан шочеш. Ондак тыгай ньога шуэн вашлиялтын гын, кызыт – кажне визымше. Тыгай патологиян йоча обязательно кардиологын учётыштыжо лийшаш да эреак тергалтшаш. А.Н.Бакулев лӱмеш шӱм-вӱргорно хирургий дене национальный медицине рӱдерыште ме йоча-влакын состоянийышт шотышто мониторингым эртарена. Паледа ыле гын, врач-влакын йоҥылышышт мыняр!
Молан йоча физкультур урокышто кола?
Профессорын мутшо почеш, тидын шотышто ик семын гына ойлаш ок лий. «Кажне случайын – шке амалже але амал-шамыч. Нуно лач тудо йочан тазалыкше дене кылдалтыныт. Мемнан задаче – тыгай ойго ынже лий манын, профилактике пашам чын да кӱлеш семын эртараш. Ача-ава да туныктышо-влак тӱткӧ лийшаш улыт. Йоча физкультур урокышто почеш кодеш, кумылжо уке, нойышыла коеш, шагал тарванылеш – тудын тазалыкшым тергыман. Вет йоча кеч-кунамат чолга да шуко тарванылше лиеш.
Медицине кабинет уло, но…
Россий Минздравын «Ийготыш шудымо-влаклан, образовательный организацийыште тунемме жапыштат, медицине полышым пуымо радам нерген» кӱштымашыштыже тыгай норматив темлалтеш: ик врачлан школышто 1000 тунемше лийшаш, ик медшӱжарлан – 100 гыч 500 тунемше. Тиде кӱштымаш денак келшышын, школышто медицине кабинет пашам ыштышаш. Но тудым финансироватлыме шотышто мутым здравоохранений орган огыл, а образований системын ведомствыжо кучышаш. Ала тидлан кӧра, ала вес амаллан кӧра тыгай кабинетлаште кӱлешан чыла медикамент уке. Адакшым сай врачымат да опытан медшӱжарымат муаш неле. Санденак нуно «Вашкеполышым» ӱжыт да, икымше полышым пуыде, тудын толмыжым вучат…
ГТО-жо, ГИА-же, ЕГЭ-же…
Эше ик йодыш шотышто шонымашым луктын каласыме шуэшак. Пытартыш жапыште мемнан вуйлатыше-влак школ программыш ГТО системым пӧртылтеныт. Тудын норматившым чыла тунемше сдатлышаш. Конешне, спорт дене кылым кучыман, но ГТО нормативым шукташ йочалан изи огыл нагрузкым пуыман, а тудо изи айдемым колымаш марте шукта гын, кӱлешыже уло мо? ГТО-жо, ГИА-же, ЕГЭ-же… Икманаш, шӱм чыте веле. Ала-молан ушышкем пошкудо пӧръеҥын, кок йочан ачан ойжо пурыш: «Шке икшывем-влакым школыш тунемаш ом колто. Нуным туныкташ шкемын образованием сита. А тушто нуно мом налыт? Индивидуальностьышт йомеш, тазалыкышт начарештеш, психикышт лушка, ситартышлан ӱмырышт лугыч лиеш…» А, можыч, тудо чыным ойла?
Г.Кожевникова
Фотом Россий Следствий комитетын Марий Элыште следствий управленийжын пресс-службыж гыч налме.
