У Торъял район Кузнеч ялыште шочшо, а кызыт ешыж дене Кандашплак ялыште илыше Эльвира Яметова, чынжымак, моткоч чолга. Тӱжвач ончалмаште шыма, вожылшырак айдемыла коеш. Но кунам лишкырак палыме лият, умылет: тудо тынар тӱрлӧ шӧрынан! Мом гына огеш ыште, молан гына шӱман огыл, могай гына шонымаш дене огеш иле?! Каласкалымыжым колыштат да ӧрат! Арам огыл районысо тӱрлӧ конкурсыштат сеҥышыш лектын да палемдалтын!
Самырык пагыт, еш илыш
Верысе школ деч вара ӱдыр Н.К.Крупская лӱмеш педагогический институтын дошкольный воспитаний факультетшым тунем пытарен. Тылеч вара кужу жап Кузнеч йочасадыште пашам ыштен. Вуйлатышат лийын, вараже воспитательланат тыршен. Но садик петыралтын. Тыге Эльвира Дмитриевна Кузнеч книгагудышко толын. А кызыт ынде идалык лиеш — иканаште кок вере пашам ышта: библиотекыште да тӱвыра пӧртыштӧ. Кок вережат – вуйлатыше.
1989 ийыште марлан лектын. Пелашыжат Кузнеч гычак гынат, икмыняр жап гыч воктенысе изи гына Кандашплак ялыште сурт-оралтым чоҥеныт. Ик ӱдыры йол ӱмбаке шогалтеныт. Тудо Нижний Новгородышто медицине академийым тунем пытарен да туштак марлан лектын. Ача-аваж дене утларакше кеҥежым веле толын кая. Сандене вате ден марий шуко жапшым лач коктын эртарат.
Ансамбль, паша
Очыни, южгунамже чоным йокрок авалтен ынже керт манын, верысе ансамбльыш коштеш.
— Ик жап, 2008-2011 ийлаште, ансамбльын участницыже лийынам. «Чылан куштат, мурат. Мыят тыге мурен, куштен ом мошто мо?» – манын, шкем тергаш шонен, «Келшымаш» ансамбльыш кошташ тӱҥальым. Чыла моштем манын рашемдышым да коштмым чарнышым (шыргыжеш – авт.). А кызыт тиде ансамбльым шкеак вуйлатем да адакат тушко ушненам.
Кузнеч книгагудышто тыгак «Илыш мундыра» клуб пашам ышта.
— Тудым ме ончыч тӱвыра пӧртыштӧ художественный вуйлатышылан ыштыше Татьяна Березина дене пырля почынна. Тушко «Келшымаш» ден «Весела кова-влак» ансамбльын участницыже-шамыч коштыныт. Иквереш погынен, ме тӱҥ шотышто марий калыкын пайрем йӱлаже-влак нерген мутланенна, муренна, кугурак ийготан-влак ончычсым шарналтен каласкаленыт. Тиде, мутлан, Шорыкйол, Рошто, мемнан йӧратыме Коҥга пайремна, моло. Але марте тылзылан кок гана вашлийынна. Вес теме нергенат мутланенна,
каҥашенна. Кызыт пандемийлан кӧра шуко мероприятийже онлайн йӧн дене эртаралтеш. Район кӱкшытыштат конкурс-влак тыгак. Тушкат ме ушнена.
Кидмастар кова
Эльвира Дмитриевнан шкенжымат кок конкурсышто ужынам ыле. Иктыже шукерте огыл лийын. Тудо «А ну-ка, кова-влак!» маналтын. Тушто Э.Яметова «Кидмастар кова» номинацийыште палемдалтын. Тудо шун гыч тӱрлӧ модыш ден фигурко-шамычым ыштылаш йӧрата да нунынымак конкурсыш аклаш ыле. Оҥай, а тыгай кидпашам ышташ тӱҥалаш шонымашыже кузе лектын?
– Институтышто мемнам дошкольный воспитаний шотышто методист семын ямдыленыт. Тунамак шун рок дене пашам ышташ туныктеныт, — палдараш тӱҥале кидмастар. – Икымше пашам «Ечызе» лийын. Тудо моткочак оҥайын лектын: пуйто тудо ече дене эркын гына кая, ечыжым тугак пыкше-е шупшеш! Мый шкеже ечым ом йӧрате, санденак шкемымак ыштенам! А колхозын садикыштыже пашам ышташ тӱҥалмеке, йоча-шамычлан тидым-тудым ышташ туныкташ эсогыл пластилинлан монь оксам шагал ойырат ыле. Тыге мый шун гыч тӱрлым ыштылаш туныкташ тӱҥальым. Тудыжо, пиалеш, ялыште, пӱя серыште, ятыр лийын. Тудым эше ачамак пӱялыктен ыле. Тусо шун кучылташ моткочак келшыше.
– А молан вараже Вувер кувам, тудын гай мистике сынан моло персонаж-влакым ышташ кумылаҥында? Теве мӧҥгыштыда кызытат нуно, ужам, шукынак «илат», – йодым.
– Чынак, тевыс, Вувер кува, кок Суртводыж, Вӱд он, Вӱд онын ватыже, Ший пӱян Ший Пампалче улыт, – мане да южыштым кидышкыже налын, пӱтыркален-савыркален ончен, мӧҥгеш шыман шындыле. – Ончыч йоча-шамыч дене янлыкым монь ненченна. Вараже краеведенийлан шӱмаҥым да шкенан кундемын историйжым шымлаш тӱҥальым. Тыге изи икшыве-шамычлан садикыштак ИКН гай сынан занятийым эртараш шонымашем лектын да программыш пуртенам. А каласкалыме годым сӱретшым ончыктылаш кӱлын. Санденак мый эсогыл шкемын Лиса ковамым ыштенам. Лӱмжӧ такше Лиза ыле, но ялыште Лиса маныныт. Тудым мый шымакшанымак келыштаренам. Тидыже йоча-шамычланат оҥай лийын. Икшыве-влаклан йомакым эре каласкалыман. А тыге гын, персонаж-шамычымат ончыктылаш кӱлын. Икана Александр Говоровын «Во все глаза» изирак книгаже кидышкем пернен. Тушто тугай оҥай почеламут-шамыч лийыныт! «Леший», «Кащей Бессмертный», «Баба Яга», моло герой-влак нерген моткочак порын, веселан каласкалыме ыле! А мемнан дене Вувер Кува эре осал. Сандене тылеч вара мыйынат йомакысе персонаж-шамычым порым ыштымем шуын.
А кызыт тыгай сомыл дене шинчылтмыжым чарнен. Ынде тудо угыч тыглай кидпаша-влак деке пӧртылын да уныкажлан манишкым, носким, кофтым, жилетым, молым пидеда. Поснак – кужу теле кастене.
– Лишыл жапыште пластик кленчала гыч пуфикым ыштен ончынем. Тудым мый интернетыште ужынам да пеш келшен, – палдарыш ӱдырамаш.
Чон йодмо паша
Эльвира Дмитриевна мӱкшымат ончаш йӧрата. Ятыр ий кученыт улмаш. Но иктаж вич ий наре ончыч пытеныт – пасулаште шӱкшудо ынже куш манын, озанлык аярым шавен да тидлан кӧра нуно коленыт. Тений угыч ашнаш
тӱҥалыныт. Ончыкыжым мӱкш еш ден омартам эсогыл ешарен толнешт! Ойлымыж почеш, мӱкшым ончаш шканже веле огыл, марийжылан да ӱдыр-веҥыштлан.
Но ик эн чот тудо пеледышым ончен кушташ йӧрата. Арам огыл кеҥежым районыштышт эртаралтше вес, «Радуга цветов», конкурсышто «Наш уютный чудный двор» номинацийыште эсогыл икымше верым сеҥен налын!
— Пеледышым ончычш, кушто верым муам, чыла вере шындылам ыле. А кызыт «по-научному» манме семын тидым ышташ тыршем маншаш: утым ом шынде, чылажымат шот дене, рат дене шуктем. Изишак дизайнер семын ончалаш тыршем. Мутлан, «Чодыра лук» манме посна кумдыкем уло. Тушко чодыраште кушшо емыж-саска ден кушкыл-шамычым куштем. Вес посна кумдыкыш эм шудо-шамычым шынденам. Кумшо вере кӱжгӧ лышташан пеледыш-шамыч гына улыт, нылымшыште – иман, визымше вере – чыла хоста гына, кудымшышто тӱрлӧ сорт флоксым чумыренам. Ончыкыжым тӱрлӧ форман туям шукак шындынем. Кызытат икмыняре уло да нуным шар, пирамиде семын пӱчкеденам. Нунын дене шкешотан «печым» ыштен, пакчам кок ужашлан шелнем. Ик велныже пакчасаска гына лийыт, а вес велныже – декоративный манме ужаш.
А эше мый кӱм моткоч йӧратем! Санденак «Альпийысе курыкымат» ыштенам ыле. Но кызыт верандым шаренна да кораҥдаш логале.
Кӱм йӧратымыжак пӧрт гыч изи капка марте шуйнышо корным ыштыме марте шуктен!
— Тудым мый цемент раствор дене тӱрлӧ формым келыштарен, кок кеҥеж ыштенам, – палдарыш ӱдырамаш да чотак ӧрыктарыш. – Пелашем чоҥымо пашам шукта да тыгай дене шогылташ жапше уке. Сандене мый шке йӧнештаренам. Эше ыштышаш корнем шуко уло. Тугеже шогылташем сита-а. Ончыч кермыч дене, вара кӱ дене, ынде теве формо дене келыштарылам.
— Ончыкылан эн кугу шонымашда могай? – йодым мутланымашна мучаште.
— Чыла ыштен пытарынем да ласкан, ракатланен илынем, вес кундемлам ончен коштнем. Эре пакчаште гына шогылташ огыл, а пӱртӱсыш чӱчкыдынрак лекташ, иктаж-кушко, мутлан, теҥыз деке миен толаш, тушто йӱштылаш, канаш ыле. А эн кугу шонымашемже ты шотышто, паледа, могай? Карелийыш миен толнем! Тушто тӱрлӧ-тӱрлӧ шуко кӱ уло! Мый чыла тидым, «суровая красота» манмым, шке шинчам дене ужнем! Тушко чонем шукертсек шупшеш. Но тиде кунам шукталтеш, ала? Мӧҥгыштӧ эше паша пеш шуко, — палемдыш ӱдырамаш.
Паша паша дене, но каналташ содыки жапым муашак тыршыман. Сандене тиде чолга еҥлан тыланыме шуэш: шонымашда шукталтше, Эльвира Дмитриевна. Теве У ий лишемеш. А тиде йӱдым каласыме чыла шонынаш шукталтеш, маныт. Тугеже теат сайынак шоналтыза!..
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
