МЕР ИЛЫШ ДА ЙӰЛА

Марий шӱлыш еш гыч тӱҥалшаш…

Кодшо шуматкечын республикысе Мер-политик рӱдерыште марий форум: шошо сессий  эртыш. Ты гана тушто «Еш, йылме, туныктыш» нерген мутланеныт.

«Тиде аланыште  тыршыше-влак, чынак, талешке улыт. Нунылан вуйым савена. Тауштена ме нунын чолгалыкыштлан, патырлыкыштлан, вий-куатыштлан. Нунылан кӧра ме, марий-влак, калык семын аралалт кодынна да ош тӱняште шкенан нерген яндар йӱкын ойлена…», – палемдыш форумым почмыж годым Оньыжа Эдуард Александров. – «Изи але кугу сомыл, пашам пырля ыштыза. Изи вӱд кугу эҥерыш ушна, изи паша кугу пашаш савырна. Пырляште ме нугыдемына, пырляште ме вияҥына, пырля ме, рыҥ тошкалын, ончыко каен кертына».

Еш, йылме, туныктыш дене кылдалтше йодыш-влакым Мер Каҥаш  посна форумыш каҥашаш амал деч посна огыл луктын – жап йодын. Марий калыкын тӱшкан илыме кундемлаж гычат делегаций-влакым ӱжыныт. Башкортостан, Татарстан, Удмуртий, Крым республикыла, Киров ден Угарман, Свердловск областьла, Хант-Манси автономный округ, Санкт-Петербург ола гыч марий-влак толыныт. Республикысе районла гыч чолга марий меръеҥ, муниципальный образований, тӱвыра учреждений, келшен толшо министерство ден ведомство-влакын еҥышт ушненыт. Официальный еҥ-влак кокла гыч форумын пашаштыже Марий Эл Правительстве председательын икмыше алмаштышыже  М.Васютин, Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже Е.Кузьмин, тувыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Г.Ширяева, Кугыжаныш Погын депутат, Российысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева лийыныт. Кажныже мер да юмыйӱла илышыште чолгалыкым ончыктышо марий-влакым могай-гынат кугыжаныш награде дене палемден. Мутлан, Марий юмыйӱла ушемын тӱҥ онаеҥже Алесандр Таныгинлан Марий Элын 100 ияш лӱмгечыжлан Шарнымаш медальжым, тыгак Марий Элын лӱмгечыжлан палемдыме И.Петров лӱмеш «Калык верч тыршымаш» шарнымаш медальым, Кугыжаныш Погын ден Тӱвыра да савыктыш, калык паша министерствыжын  Ташутымашыштым кучыктеныт.

Докладым ыштыше-шамыч самырык-влакым туныктымо пашаште марий йылмым, тӱвырам, йӱлам арален да вияҥден колтымо дене кылдалтше ятыр пӱсӧ йодышым тарватеныт. Шуко статистике данный йоҥгалтын. Тӱҥ докладым  республикысе  образований да науко министрын алмаштышыже Нонна Антоничева ыштен. Марий йылмым туныктымо дене кылдалтше образовательный программын илышыш шыҥдаралт толмыж дене палдарен. Республикысе  И.Палантай лумеш Тӱвыра да сымыктыш колледж директор Алексей Паскичев, калыкле-президент школ-интернатым ты тунемме заведений дене ушымеке, тушто тӱвыра да сымыктыш кластерым ыштыме пашан лектышыж дене палдарен. Тиде паша опытым участник-влак сайлан шотленыт.

Докладчик-влакын ойлымыштым иктешлаш гын, чаманен каласыман: тыге лектеш – Марий Элыште икшыве-влакым марий йылмылан туныктымо паша Пошкырт да Татарстан, Одо кундемласе дечат начарынрак кая. Тачысе кечылан республикыште марий йылмым шочмо йылме семын 10 процент йоча тунемеш, кугыжаныш йылме семын – 18 процент, ИКН предметым – 42 процент. Нуным  шочмо йылме семын 112, кугыжаныш йылме семын 164 туныктышо туныкта. Мутат уке, йылмым тунемше да тудлан туныктышо-шамычланат шуко мероприятий эртаралтыт. Йылмылан туныктымо паша дене кылдалтше книгат пытартыш ийлаште ситышын лектеш. Электрон формыштат лукташ тӱҥалме…

Но тӱҥ нелылыкше: ача-ава-шамыч икшывыштлан марий йылмым туныкташ кумылан огытыл. Санденак шочмо йылмым тунемшыже-влак шагалемыт.  А вет ешыште марий шӱлыш уло гын, тудо йочанат лиеш. Чылажат лач еш гыч тӱналеш. Тидын йыр пӱсӧ йодыш-влакым Мер Каҥашын Еш да йоча комиссийым вуйлатыше, У Торьял район муниципал образований вуйлатыше Евгений Небогатиков палемден кодыш. Сай пример шотеш Оньыжамат кондыш.  Тудын пытартыш икшывыжым, шкенжын йодымыж почеш, йочасадыште марла туныктат. Тидын шотыштак Пошкырт, Татарстан кундемласе марий-влакын шкешамышт кӱшнырак манаш гына кодеш. Тидыже форумысо выступлений-влак гыч шижалте. Мутлан, Пошкырт Республикыште 2021-2030 ийлалан кугыжаныш да шочмо йылме-влакым туныктымо посна концепцийым пеҥгыдемденыт. Тудын дене келшышын марий икшыве-шамычлан марий йылмым туныктымо пашамат сайынрак ворандараш йӧнышт уло. Тидын дене «Эрвел марий» калыкле-тӱвыра автономий вуйлатыше Виталий Ялаев палдарен. Варажым форумын участникше-влак тыгай концепцийжым ыштыме опытым Марий Элыштат кучылташ лийме нерген ойленыт. Пошкырт кундемысе сай паша опыт дене Яныш Ялкайн лӱмеш Чорай селасе гимназийын марий йылмым туныктышыжо Анжелика Юзукбаева палдарен. Одо кундемысе Пыргынде школ директор Эдуард Осиповын, Татарстанысе Буймо школ директорын алмаштышыже, марий йылмым да литературым туныктышо Лидия Ишманован докладышт марий туныктышо-шамычлан тыгак пайдале лийын.

Марий тӱвыра рӱдер вуйлатыше Наталья Пушкинан палемдымыж почеш пытартыш жапыште ты учрежденийын специалистше-шамыч марий йылмым туныктышо-влаклан полышым пуэн кертше ятыр проектым илышыш шыҥдареныт.

Пренийыште мутым налше-шамыч ятыр сай темлымашым ыштеныт, «марий» теме дене кылдалтше моло пӱсӧ йодышымат тарватеныт.

Кечывал деч вара Марий форум кышкарыштак  «Йӱла да тӱвыра-влак коклаште марий юмыйӱлан верже да тӱсшӧ» регион кокласе шанче-практик конференций лийын. А тудын деч вара эртыше Мер Каҥашын пленумыштыжо ты кок конференцийын пунчалышт негызеш лукмо резолюцийым пеҥгыдемденыт.

С.Носова

Д.Речкинын фотожо 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий