Кажне ийын Марий Элыш ӧрдыж кундемла гыч сонарлаш толаш кумылан-влак ешаралтыт. Мутлан, кодшо ийын Российын 42 регионжо гыч 1500 сонарзе толын: Чуваший гыч — 600 наре, Татарстан гыч — 500 наре. Моско да Моско область гычат 70 наре сонарзе лийын.
Чодыран кундемна чынжымак кайыквусо ден янлыклан поян. Экологийнам саемдыме шотышто правительствына, Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме министерстве чот тыршат. Пытартыш кок ийыште гына лесничестве-влакын 17 учодыра озанлык регламентышт, 2019-2028 ийла марте республикын у чодыра планже пеҥгыдемдалтыныт. 5,9 тӱжем гектарыште чодырам руымо гынат, 6,2 тӱжем гектарыште тудым уэмдыме.
А чодырам шындаш 1200 килограмм нӧшмым шапашлен кертме. Тышеч 120 килограммже саемдыме урлыкашлык лийын.
Кугу чодыра пожарлан ылыжашыже амалым огына пу. Нуным вигак видеоэскерымаш полшымо дене ужын йӧртена. Эшежым туллан кӧра локтылатше пушеҥгым чонымо пашалан тыглай граждан-влаклан республикын законышкыжо вашталтышым пуртмо почеш пел акше дене колташ тӱҥалме. Йӧралтше пушеҥгымат граждан-влак шке кӱлешлыкыштлан оксам тӱлыде поген кертыт. Пӧртым ырыкташ ойырымо пу кугытымат 25 кубометр марте кугемдыме. Кодшо ийын гына граждан-влак дене чодырам ужалыме-налме шотышто 2720 ойпидыш ышталтын. Тений гын калыклан чодырам колтымо кугытым 135 тӱжем кубометр марте кугемдаш палемдыме.
Арендатор-шамыч кодшо ийын 1 миллион кубометр пырням ямдыленыт. Тидыже Юл кундем федерал округышто ик эн сай лектыш, Российысе да республикысе бюджетлашкат сай парыш пурен. Тений эшеат утларак сай лектышым налаш палемдыме.
Сонарлыме шотыштак янлык ден кайыквусым лӱйкалаш разрешенийым у радам дене пуэдаш тӱҥалаш палемдыме. Тудын условийже сонарзе-влакым пӱртӱснам тӱзатен шогымо пашаш ушнаш кумылаҥдышаш.
Марий Элысе вӱд объект-влакым аралыме да нунын дене пайдаланыме шуко пайдале мероприятий эртаралтеш. Тачысе кечылан вӱдым аралыме зонын да серысе аралыме полоса-влакын кужытышт 7226 километрыш шуэш. Нуным кугыжаныш арала манме нерген пале-влакым шогалтыме.
Йошкар-Олаште йоген эртыше Изи Какшан эҥерын вӱд корныжат эрыкталтеш. Мутлан, тений рӱдолаштына «Динамо» стадион дене серым пеҥгыдемден шуктышаш улыт. Тунам вара шошым олан ты кумдыкыштыжо шогышо оралте-влак вӱдыш огыт кай.
Тений гына республикыште федерал окса кӱшеш 4 гидротехнический сооруженийым олмыкташ палемдыме. Тӱрыс паша 18,2 миллион теҥгеш шушаш. Звенигово олаште тыгак лишыл кок ийыште Юл серым пеҥгыдемдат. Тидланат федерал бюджет гыч 314 миллион утларак теҥге толшаш.
Тыгак республикысе энер-влакын пундашыштым эрыктыме, серыштым тӱзатыме паша сайын кая. Вӱд обьект-влак дене пайдаланымылан федеральный бюджетыш парышын кугытшо кодшо ийын 686 тӱжем теҥгеш шуын.
Мланде кӧргысӧ поянлыкнат ситышын. А тудым шымлыме геологоразведочный пашалан пытартыш кок ийыште гына бюжетысе огыл источникла гыч пурышо 25 миллион теҥгем кучылтмо.
Пытартыш кок ийыште Марий Элын Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме шотышто министерствыже арендатор-влаклан пайдаланаш изи огыл кумдык чодыра участкым ойырен: мутлан, геологий шымлымашым эртараш — 115 гектарым, объект-влакым чоҥаш, уэмдаш да кучылташ — 200 наре гектарым. Вашке 10000 гектар кумдыкым куэште кушшо чайвоҥгым ямдылаш ойыраш палемдалтын. Тыгак чодырасе емыжым, декоративный да эм кушкылым ончен куштымо пашалан ойырышаш улыт.
Республикыште пӱртӱс дене пайдалыме пашам тергыше органын специалистше-влак пытартыш кок ийыште 940 гана тергеныт. Граждан-влакын 410 вуйшимашыштым ончен лектыныт. 437 гана законым пудыртымаш тӱжкваке лектын. Сандене 400 наре административный делам тарватыме, титакан-влакым мут кучаш шогалтыме. Штраф кугыт 2630 тӱжем теҥгеш шуын. Республикыште йырым-йырысе средам локтылшо 630 объектым кугыжаныш учётыш налме.
С.НОСОВА.
