Порысым пӧртылташ жап эре лийшаш» — тыгай шонымаш дене ила мер да кугыжаныш деятель, философ Николай Никандрович Гаврилов. Тудлан таче – 70 ий.
«Эргым, тыйым сай айдеме куш манын шочыктенам, сандене корнет куштылго лиеш. Кеч-кушто пашам ышташ тӱҥалат гынат, еҥлан нигунам осалым ит ыште, эреак полшаш гына тырше».
Раисия Гаврилова (Шереметьева).
Аван сугыньлен каласыме ойжым Николай Никандрович ӱмыржӧ мучко шуктен ила. Шулдыраҥме пагыт гыч тӱҥалын вийвал жап марте пӱрымаш тудым эреак кӱшкӧ нӧлтен. Республикын культур министрже, внешний экономике кыл министрже, правительстве вуйлатышын алмаштышыже, икымше алмаштышыже, кугыжаныш секретарь …
2001 ий. Кучем вашталтме дене паша вер гыч кораҥаш логалын. А вет тудо эше сулен налме канышыш лекме жапышкат шуын огыл ыле. Могай корным ойырен налаш? Мом ышташ? Николай Никандрович шуко моло семын шочмо кундемым кудалтен каяш вашкен огыл. Келгын шоналтен, кӧргӧ вий-куатым муын, ача-ава мландыже, марий калыкше верч умбакыже тыршаш тӱҥалын, манмыла, чылажымат–пуйто угыч. Йошкар-Ола мэрын консультантше, культур управлений начальникын алмаштышыже… Тиде коклаште эшеат у кӱкшыт дене шочмо кундемлан порысым пӧртылташ, шинчымашым пойдараш тӱҥалын: 2002 ийыште Йошкар-Оласе курыкмарий землячествым ышташ темлен, пӱтынек туныктымо да шымлыме пашашке куснен. Н.Гаврилов сулен налме канышыш лекмекыже, 60 ияш, философий науко кандидатлык диссертацийым арален. Пашам еҥын опытшо да практикыже негызеш огыл, а шкенжынлан энертен возен. Вет тудын министр, кугыжаныш секретарь улмо жапыште республикыштына финн-угор кӱкшыт дене ятыр у тӱҥалтышлан негыз лачак Марий кундемыште ышталтын, виянын, сай лектышым пуэн. Сандене тудо марий калыкын социокультурный виянмаштыже чыла калыклан да лачак марий-влаклан гына келшен толшо проблемым танастарен шымлен.
Пытартыш 15 ийыште Н.Гавриловым Марий телевиденийыште вӱдышӧ, Марий калык погынышто делегат, вузышто лекцийым лудшо семынат лийын. Тиде пагытыштак философий теме дене тӱнямбал форумлаште – участник, Россий философий обществын действительный членже. А кызыт МарГУ-н межкоммуникаций кафедржын доцентше, рекламе да общественность дене кыл дисциплине-влакым, Йошкар-Оласе медицине колледжыште историй ден обществоведений премдмет-влакым туныкта, оласе культур управлений пеленсе мер советын председательже.
Лӱмгечыж деч вич кече ончыч тудын дене мӧҥгыштыжӧ вашлийын мутланышна.
— Николай Никандрович, эртыше пагытым аклен ончалаш гын, можо Тыланда у шӱлышым ешарен да шочмо мландыштак кӱлешан лийын мошташ полшен?
— Тидын шотышто Михаил Зиновьевич Васютинат икана тыге мане: «Весе-влак «йомыныт», а те, мӧҥгешла, эшеат кугурак куат дене пашам ыштеда, калыкыште пагалымашым чотырак суленда». Илыме курымышто шке нерген сай шонымашым, кышам кодыман. Икманаш, шотан айдеме лийман. Мый ик еҥланат удам ыштен омыл манын шонем. Шукылан полшенам, но ала-кӧжлан полшен кертын омыл гынат, ой-каҥашым пуэнам, вигак ойлен кертынам: тыге лиеш, а тыге ышташ огеш лий. Мый вет пионер, комсомол годсекак калыкыште лийынам. Сандене тидыжак мыланем пытартыш ийлаште пеҥгыде лияш полшен, шӱкалтышым ыштен векат. Адакшым авамын сугьынжат эреак чоныштем, ушыштем лийын да тачат уло.
Таҥастарем да шижам: кызыт калык коклаште тургыжланымаш чотак шижалтеш. Пӱртӱс недр калыкын манына, а чынжым гын тудын дене посна еҥ-влак гына пайдаланат. А эн кугу экшыкше теве — ик тукымым йомдарышна содыки… Самырык-влак сай улыт, но нунын дене пашам ыштыман. Шкем кузе кучышашым, кӧ лийшашым огыт пале. Аракам йӱмӧ дене шукын пытеныт. Сандене 2015 ийыште президент Владимир Путинын кугыжаныш кӱкшытыштӧ йоча да самырык-влаклан «Движение школьников» всероссийский организацийым ыштыме нерген указым лукмыжлан моткочак куаненам. Республикысе пӧлкан вич учредительже гыч иктыже мый улам, молышт — самырык-влак. Тылеч посна ме ончычсо комсомол актив республикыштына «Воспитанники комсомола — мое отечество» всероссийский организацийын марий пӧлкажым ыштенна. Мыйым председательлан сайленыт. Таче кечын кажне районышто филиалым почынна.
— Моло-влаклан примерым налаш йӧршӧ темлымашда – землячествын вийже дене шочмо районлан порысым пӧртылташ. Врачше, юристше, культур ден образований пашаеҥже… калык дене вашлийымашым эртареда, полышым пуэда. Ик гана огыл тендан дене пырля районыш лекташ логалын. Калыкын куанже — шинчавӱд йӧре.
— Икымше гана 2005 ий 2 апрельыште Йоласал велыш тарваненна. Землячествын енже-влак тӱҥалтыште тыгай темлымашлан ӧрыныт ыле. Содыки каныш кечын мӧҥгӧ гыч лектын кайыман. А яллаште тунар чот вученыт!? Врач деке приемыш пураш ончылгочак анализым сдатленыт. Медицине, юрист полышым пуымылан шортын-шортын тауштеныт. Нуным ончен, мемнан кумылна тодылалтын. Икымше вашлиймаш деч вара землячествын еҥже-влак шкештат шулдыраҥыныт. Вет тидыже конкретный полыш. Шке жапыштыже партий Ленинский райкомышто инструкторлан ыштымем годым икымше гана Куярыш тыге лектынна ыле: тунемше, депутат-влак дене вашлиймаш, тыгак торговльым, быт сервисым (паркимахерым, телемастерым) наҥгаенам ыле.
— Николай Никандрович, вуйлатыме пашаште шагал огыл делегацийым вашлияш, шкандат вес кундемлаште, эллаште лияш логалын. Тудо пагыт гыч мо чондам тачат ырыкта?
— Тунамсе госсекретарь да Марий Эл писатель ушем председатель Николай Рыбаковын темлымыж дене 1989 ий майыште Йошкар-Олаште финн-угор писатель-влакын икымше конференцийышт эртыш. Делегат-влакым Кокшайск гыч метеор дене Козьмодемьянскыш наҥгайышна. Вара Йошкар-Олаште, Келшымаш пӧртыштӧ, нылымше пачашыште погынышна. Ом шарне, кӧн темлымашыже лийын, но «Вӱдшӧ йога, серже кодеш…» мурым чыланат рӱж муралтен колтышна. Мо оҥайже, кажне калыкше — шке йылмыж дене. Теве тиде тат мыйын чонем савырен, тылеч вара темлыме, тӱҥалме, ыштыме кажне пашам калыклан кӱлеш, пайдам конда, чын корнышто улына манын шижынам.
Тунамак икымше финн-угор фольклор фестивальым эртараш шонымашем шочын. А кузе тидым ышташ? 1990 ий октябрьыште СССР-ысе финн-угор регионла гыч 300 энтузиастым чумырен, финн-угор калык-влак культурым вияндыме фондым ыштыме. Фонд лӱм дене икымше мероприятийым, фольклор фестивальым, эртарышна. Морко районыш ложашым, моло кочкыш-йӱышым ышташ оксам ойырымо. Фестиваль Йошкар-Оласе стадионышто лийын, а финалже – Морко районысо Карман курыкышто. Николай Мухинын шочмо Олыкъялышкыже еҥ-влак ик мучаш гыч пуренат шуын огытыл, вес мучаш гыч лекше-влак койыт – тынар шукын лийыныт. Кажне сурт ончылно ӱстелым погеныт. Чылаже кок тӱжем наре участник лийын, вес кундемлаже гыч 700 утла еҥ толын. Тиде мероприятат мыланем кугу эҥертыш лийын да моло сай тӱҥалтышлан ӱшаным шочыктен. Тылеч вара телефестиваль, сауным йӧратыше-влакын конференцийышт, вуз-влакын йотэлысе тунемме да научный учреждений-влак дене кылышт, финн-угор библиотеке, тоштер, калык усталык рӱдер-влакын ассоциацийышт… Фонд полшымо дене пеш шуко паша ышталтын. Культур министр улмо жапыштыже латвич музыкальный школ, районлаште тоштер-влак почылтыныт, 70 утла типовой культур пӧртым чоҥымо.
— Министрлан шогалтыме пагыт могай шарнымашым коден?
— Партий горкомышто ыштымем годым Валентин Александрович Матвеев ойла: «Тыйым Григорий Посибеев шкеж деке ӱжыкта. Паледа ыле гын, кузе мыланем йӧсӧ лийын каен. «Мом удам ыштенам?» йодам. «Ом пале» манеш да шкеже шыргыжал колта. Посибеевын приемныйыштыжо лу минут наре шинчышым, ӱжыктыш. А кабинетше тунар кужу: омсаж гыч ӱстел марте тунар ошкылман, йолем йӧршеш мамык гай лийын, кунам миен шуам шонем. Григорий Андреевич ваштарешем иктаж 2-3 метрым лишеме, кидшым шуялтыш да «Эрте, шич. Партий обкомын бюро еҥже-влак тыйым культур министрлан шогалташ темлымашым ыштеныт». Тыгай годым мом ыштышашымат пален омыл: кынелаш, шинчаш, таушташ але отказаш… Иктым каласен моштышым: «Шоналташ ала жапым пуэда?» «Мемнан шонаш жап уке. Чечас тиде омса гоч коридорыш лектат, тый уже культур министр улат» манеш. Тыге 37 ияш министр лийым.
Культур пашаеҥ-влак врач, ужалыше-влак семынак кажне кечын пашам ыштат. Канаш жап лийын огыл, чылажат Москва дене кутырен келшыме почеш ышталтын. Эн ончычак инспектор-влак дене кылым муаш тыршенам, вара иже вуйлатыше-влак деке пуренам.
— Тачысе кечын Тендам мо эн чот тургыжланда?
-Илыш неле манын шинчаш шотлан огеш тол. Шке жапыштыже капитализм нерген тыге маныныт: кажныже шкеж верч гына. Юмо аралыже тыгай шонымашым илышыш пуртен шуктымо деч. Тиде — эн шучко. Чыла вереат, чыла кӱкшытыштат тидлан чаракым ыштыман. Ме коллектив шӱлыш дене илаш тунемынна. Тидымак арален кодыман. Пионерий, комсомол, студотряд… чылажат самырык-влаклан вуйлатыше семынат, специалист семынат кушмаштышт – кугу негыз. Тидлан оксам чаманыман огыл. А сулен налме канышыш лекше-влакым гын йӧршынак шыгыремдылман огыл. Пенсийыште гынат, тудо молан пашам ышта? Оксаже кочкашат, пачерлан тӱлашат огеш сите. Эше икшывыже, уныкаже-влаклан полшынеже. Ӱмырышт мучко тыршен ыштеныт. Нунылан вуйым савыман.
Н.Гаврилов Галина пелашыж дене кок шотан эргым ончен куштеныт: кугуракше Лёня Москваште ила, изиракше Саша – Марий Элыште. Кок уныкашт дене шуэнрак вашлийыт гын, кок ият пелаш ӱдыр уныкашт чӱчкыдынак чоныштым вӱча. Н.Гаврилов пӱтынь яра жапшым мер да туныктымо пашалан пуа. Ласкан каналташыже шуэн логалеш.
Пагалыме Николай Никандрович!
Сылне лӱмгечыда дене шокшын саламлена. Юл эҥер гай кужу ӱмырым, курык гай пеҥгыде тазалыкым, вий-куатым, ласкалыкым, волгыдо илышым тыланена.
«Марий Эл» газет редакцийын коллективше.
Светлана Пехметова.
Снимкыште: Н.Гаврилов.
М.Скобелевын фотожо.
